گزارش نشست «علوم انسانی دیجیتال و کاربردهای آن»

به‌مناسبت هفته پژوهش، نشست «علوم انسانی دیجیتال و کاربردهای آن»، 23 آذرماه 1401 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد و سخنرانان حاضر طبق برنامه و عناوین اعلام شده، سخنان خود را ارائه کردند که در ادامه خرجی این نشست از نظرتان می‌گذرد:

جایگاه زبان‌شناسی در علوم انسانی دیجیتال
دکتر مسعود قیومی:
علوم انسانی دیجیتال محصول مواجه‌شدن علوم انسانی مرسوم و روش‌های رایانشی است. به‌عبارتی دیگر، علوم انسانی دیجیتال مجموعه‌ای از مشترکات فناوری اطلاعات و رشته‌های متنوع علوم انسانی است. هدف علوم انسانی دیجیتال پاسخ به پرسش‌هایی درمورد چیستی و چگونگی و نه چرایی یک مسئله است. ازآنجاکه زبان نقش حلقه واسط برای بیان و انتقال اندیشه انسان به دیگران کاربرد دارد، در حوزه فناوری اطلاعات نقش تهیه پیکره زبانی و زبان‌شناسی پیکره‌ای افزایش می‌یابد. به‌عبارت بهتر، فعالیت‌های انجام‌شده در زبان‌شناسی پیکره‌ای در قالب علوم انسانی دیجیتال تعریف می‌شود. این رویکرد سبب شده‌است نه‎تنها خود علم زبان‌شناسی رشد کند بلکه دانش درمورد یک رشته علمی در علوم انسانی دیجیتال را فراهم می‌آورد. در این سخنرانی به بررسی اهمیت علم زبان‌شناسی در حوزه علوم انسانی دیجیتال می‌پردازد.
هستان‌نگاری و بازنمایی دانش
دکتر ملوک‌السادات بهشتی:
امروزه تولید هستان‌نگاری به‌عنوان ابزار پیشرفته جست‌وجوی معنایی اطلاعات در وب معنایی و نیز بازنمایی دانش در این عرصه مطرح است. در زبان فارسی نیز پس از تولید و تدوین اصطلاح‌نامه‌های تخصصی توسط متخصصین اصطلاح‌شناسی ایرانداک، تدوین و تولید هستان‌نگاری‌های تخصصی در یک دامنه موضوعی برای سازماندهی اطلاعات و بازنمایی دانش در وب معنایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این سخنرانی ابتدا به مباحث نظری این موضوع و سپس به معرفی نرم‌افزارهای موجود در تولید هستان نگاری پرداخته می شود.
تبدیل داده خام به گزاره‌های قابل فهم
دکتر علی شاکر:
حیات فرایندی است که می‌تواند پیچیدگی‌اش را حفظ و خود را تکثیر کند؛ آنچه که تکثیر می‌شود «اطلاعات» است. هوش توانایی دستیابی به اهداف پیچیده است. در این میان، روزنامه‌نگاری نیز واسطه تولید و تکثیر اطلاعات و داده است که به کمک «هوش» می‌‌آید تا بتوانیم به اهداف پیچیده‌تر دست یابیم. اینجاست که دانستن و خبرداشتن از دنیای اطراف ادامه‌ی حیات را راحت‌تر می‌کند.
زبان واسطه‌ی ارتباط میان انسان‌هاست ولی با ظهور فناوری‌های نوین هوش مصنوعی این زبان ماشین است که می‌تواند حس‌گرهای مختلف را با هم مرتبط کند. تفسیر زبان طبیعی(NLP) شاخه‌ای از هوش مصنوعی در حیطه فهم معنای کلمات است ارتباط ماشین با ماشین را تسهیل می‌کند. درواقع به کمک این فناوری می‌توانیم تمامی زبان‌های دنیا را به هم متصل کنیم و قدرت دانش بشر را بیشتر و بیشتر.
کاربرد هوش مصنوعی در سیستم‌های توصیه‌گر کالا
دکتر سعیده ممتازی:
علوم انسانی دیجیتال کاربرد فناوری اطلاعات در حوزه‌های مختلف علوم انسانی را در برمی‌گیرد. اقتصاد یکی از مهم‌ترین شاخه‌های علوم انسانی است که توانسته‌است از فناوری اطلاعات به‌درستی بهره‌مند شود. صنعت نسل۴، بازار بورس و سرمایه، بانکداری و تجارت الکترونیکی از جمله حوزه‌های اقتصاد هستند که از توانمندی‌های فناوری اطلاعات و بالاخص هوش مصنوعی بهره‌مند شده‌اند. در تجارت الکترونیک، هوش مصنوعی توانسته است در جنبه‌های مختلف باعث ارتقاء خدمت‌دهی سامانه شود. یکی از جمله کاربردهای اصلی هوش مصنوعی در تجارت الکترونیک سیستم‌های توصیه‌گر کالا و خدمات می‌باشد. در نسل‌های اول سیستم‌های توصیه‌گر مدل‌سازی آماری داده‌های کاربران و کالاها نقش اصلی را در توصیه کالا ایفا می‌کردند. اما در سیستم‌های پیشرفته‌تر که در سال‌های اخیر مطرح شده‌اند پردازش داده‌های متنی نیز نقش به‌سزایی در ارتقاء این سیستم‌ها داشته است. از جمله داده‌های ارزشمند این حوزه نظرات کاربران است که با جزییات بیشتر و دقیق‌تر می‌تواند بیان‌گر میزان علاقه یک کاربر به یک کالا باشد.
در این ارائه پس از معرفی اجمالی حوزه‌های مختلف کاربرد هوش مصنوعی در تجارت الکترونیک و معرفی مدل‌های پایه در سیستم‌های توصیه‌گر، به معرفی و تشریح مدل‌های هوشمند توصیه‌گر کالا می‌پردازیم که فرایند توصیه را بر مبنای پردازش متون نظرات با استفاده از شبکه‌های عصبی عمیق انجام می‌دهند.
نقش فناوری و هوش مصنوعی در پردازش متون و داده‌های حقوقی
دکتر مریم موسویان:
هوش مصنوعی که شاخه‌ای از علوم کامپیوتر است یکی از مهم‌ترین و بحث‌برانگیزترین موضوعات روز جهان است. گستره موضوعاتی که هوش مصنوعی دربرمی‌گیرد بسیار وسیع و متنوع است. یکی از علومی که هوش مصنوعی می‌تواند در آن نقش به‌سزایی داشته باشد علم حقوق و قضا خواهد بود. درسال‌های اخیر توجه خوبی  از نظر پژوهشی و تجاری به‌کاربرد پردازش زبان طبیعی یکی از رویکردهای هوش مصنوعی در حقوق و علوم قضائی شده است و با توجه به مزایای چشم‌گیر آن کشورهای متعددی سعی در استفاده از آن کرده‌اند. چند نمونه از کاربردهای هوش مصنوعی در حقوق و علوم قضایی عبارتند از: پیش‌بینی رأی و حکم دادگاه، تعیین الویت پرونده‌ها، تولید خودکار و تحلیل قراردادها، سیستم پرسش‌وپاسخ حقوقی، سیستم مشاوره حقوقی، استنباط از متون حقوقی، پیش‌بینی درصد موفقیت در یک پرونده.
تشخیص شخصیت از روی محتوای متنی به کمک هوش مصنوعی
دکتر زهرا ناصری:
شخصیت هر فرد ترکیبی از الگوهای فکری، احساسات، انگیزه و رفتار او می باشد. شخصیت افراد بر درک محیط اطراف و اقدامات آن‌ها در تعامل با شرایط محیطی مختلف تأثیر  می‌گذارد و از این‌رو شناخت شخصیت نه تنها در پیش‌بینی و توصیف رفتار که در شناخت احساسات و نحوه تفکر افراد نیز مؤثر است.
ویژگی‌های اساسی شخصیت افراد به‌طور مداوم در انتخاب کلمات و حالت صورت آنها هنگام برقراری ارتباط با دیگران منعکس می‌شوند. امروزه شبکه‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام و توئیتر جزء جدا ناپذیری از زندگی روزمره انسان‌ها و مکانی برای به‌اشتراک گذاشتن ایده‌ها و احساسات اشخاص با یکدیگر و همچنین بیان نظرات درباره اخبار و رویدادهاست. تحقیقات انجام شده نشان دهنده وجود ارتباط میان خلق‌وخو و شخصیت یک فرد و رفتار برخط (آنلاین) او در قالب پست، توئیت یا نظر است. بنابراین با بررسی این موارد می‌توان درباره شخصیت افراد شناخت پیدا کرد.
در پروژه انجام شده هدف ما تشخیص شخصیت افراد با بررسی محتوای متنی نوشته شده توسط آنهاست که در قالب متن پیام‌ها و نظرات به اشتراک گذاشته می‌شوند. همچنین رویکرد مورد استفاده، به‌کارگیری شبکه‌های عصبی به جهت طراحی سامانه‌ای است که قابلیت پردازش و دسته‌بندی محتوای متنی ورودی را بر اساس مدل «مایرز بریگز» دارد./پایان