نقش کتابداران در مدیریت و توسعه محتوای دیجیتال پژوهشی

دکتر حمیدرضا رادفر

هیات علمی مرکز اسناد فرهنگی آسیا

مهمترین و حیاتی ­ترین عنصر مورد درخواست و دارای ارزش در فضای مجازی محتواست. فناوری­ ها، نرم­ افزارها، ربات­ها و سایر پدیده ­های پیشرفته که این روزها در فضای مجازی دیده می­ شوند، جهت راحتی، افزایش دقت و سرعت دسترسی به محتواست. مشتریان سازمان­ ها نیز در ورای تمامی این فناوری­ ها و نرم ­افزارها و امکانات خوش رنگ و لعاب و متنوع در پی دستیابی به محتوا هستند. آنچه از آن به عنوان محتوای دیجیتال یاد می­شود و امکان دستیابی به آنها از طریق فضای مجازی، سایت ­ها، برنامه­ های کاربردی،‌ شبکه­ های اجتماعی مجازی و سایر فناوری­ ها میسر شده است،‌ نقش بسیار تعیین­ کننده، ارزشمند و مهمی در تصمیم ­گیری­ ها،‌ افزایش آگاهی ­ها،‌ اطلاع­رسانی و پژوهش­ها دارند،‌ به­ صورتی که بسیاری از افراد(حقیقی یا حقوقی) برای رفع نیازهای اطلاعاتی خود تنها به محتوای دست یافته از این فضای مجازی بسنده می­ کنند و حاصل کار آنها می ­تواند تاثیرات مهم و سرنوشت ­سازی بر جامعه بگذارد.

مزیت رقابتی*  در فضای مجازی از یک سو،‌ بازاریابی برای منابع و خدمات از دیگر سو و غلبه بر مشکلات و محدودیت های مکانی و زمانی در ارائه خدمات به کاربران،‌ بخشی از امکانات و تسهیلاتی است که فضای مجازی در اختیار سازمان ها قرار داده است. در این برهه زمانی بیشتر کاربران و مشتریان منابع و خدمات یک سازمان ابتدا برای رفع نیازهای خود  از طریق سایت و یا سایت های مرتبط با سازمان ذیربط و خارج از قیود مکانی و زمانی در فضای مجازی اقدام به جستجو و مطالبه گری می کنند. عدم کسب اطلاعات و محتوای مناسب با نیازها و خواسته های کاربران، سبب نارضایتی آنان، کاهش مشتریان سازمان،‌ بی استفاده ماندن محتوای آن و در نهایت انزوا و رکود سازمان خواهد شد؛ به خصوص در زمانی که سایر سازمان ها و مراکز(به ویژه رقبا) جهت ارائه خدمات و محتوای خود در فضای مجازی از اصول علمی و فناوری های پیشرفته و به روز استفاده می کنند.

    مهمترین و حیاتی ترین عنصر مورد درخواست و دارای ارزش در فضای مجازی محتواست. فناوری ها، نرم افزارها، ربات ها و سایر پدیده های پیشرفته که این روزها در فضای مجازی دیده می شوند جهت راحتی، افزایش دقت و سرعت دسترسی به محتواست. مشتریان سازمان ها نیز در ورای تمامی این فناوری ها و نرم افزارها و امکانات خوش رنگ و لعاب و متنوع در پی دستیابی به محتوا هستند. آنچه از آن به عنوان محتوای دیجیتال یاد می شود و امکان دستیابی به آنها از طریق فضاهای مجازی، سایت ها، برنامه های کاربردی،‌ شبکه های اجتماعی مجازی و سایر فناوری ها میسر شده است،‌ نقش بسیار تعیین کننده، ارزشمند و مهمی در تصمیم گیری ها،‌ ارائه آگاهی ها،‌ اطلاع رسانی و پژوهش ها دارند،‌ به صورتیکه بسیاری از افراد(حقیقی یا حقوقی) برای به سرانجام رساندن امور خود تنها به محتوای دست یافته از این فضای مجازی بسنده می کنند و حاصل کار آنها می تواند تاثیرات مهم و سرنوشت سازی بر جامعه بگذارد.

سازمان ها و نهادهای پژوهشی به لحاظ ماهوی و طبیعی تولید کننده محتوا هستند. این سازمان ها بنابر ماموریت های خود موظف هستند تا برای رفع نیازها، مشکلات و مسائل جامعه هدف خود، پژوهش کرده و نتایج حاصل از آن را در قالب انواع گونه ها و محمل های محتوایی ارائه و منتشر کنند. نتایج یک پژوهش می تواند در قالب های مختلف از جمله کتاب، مقاله،‌ سخنرانی، مصاحبه،‌گزارش طرح، ثبت اختراع، نرم افزار و یا برنامه کاربردی، یادداشت و سایر گونه ها اشاعه یافته و منتشر شود. اصولا مشتریان و یا مخاطبان بالفعل پژوهش ها به سرعت و راحتی به نتایج دست پیدا می کنند، ولی بسیاری از مخاطبان بالقوه این پژوهش ها شاید نتوانند از این منابع استفاده کرده و حتی مطلع از این محتوای تولید شده شوند. سازمان های پژوهشی و آموزشی با توجه به ماهیت وجودی شان تولید کننده یا توسعه دهنده انواع محتوای آموزشی، پژوهشی و حتی عمومی و اداری هستند. این محتوا می تواند بسیار ارزشمند و قابل استفاده و تاثیرگذار هم درون سازمان و هم بیرون سازمان (حتی بیشتر از درون سازمان) باشد. بنابراین بسیار اهمیت دارد که انواع محتوای موجود در یک سازمان برای استفاده موثر و رفع نیازهای متخصصان و علاقه مندان، به نحو مناسبی دسترس پذیر باشند. از این رو بایستی محتوای موجود در سازمان ها پس از سازماندهی مناسب از طریق ابزارها و خدمات مختلف اطلاع رسانی اشاعه یابند تا در کوتاهترین زمان و بهترین شکل در اختیار نیازمند و یاعلاقه مند به آن محتوا قرار گیرند. همزمان با توسعه محتوا و منابع دیجیتال، متخصصان کتابداری و اطلاع‌رسانی در پی یافتن راه هایی برای سازماندهی موثر و دقیق این منابع بوده اند و اقدامات ارزشمندی نیز صورت گرفته است. در صورتیکه محتوای دیجیتال در یک سازمان به صورت مناسب و هدفمندی سازماندهی نشود، نه تنها حجم محتوای تهیه و تولید شده توسط آن سازمان ارزشمند و قابل استفاده نخواهد بود، بلکه سبب اتلاف هزینه و زمان و باعث افزایش سردرگمی و نارضایتی اعضای آن نیز خواهد شد.

    حضور قدرتمند و با برنامه در فضای مجازی، شناسایی مخاطب و مخاطب سنجی، توسعه مجموعه منابع دیجیتال و دیجیتال سازی اسناد و مدارک و سایر محتواهای موجود در سازمان، هم از لحاظ حفظ و نگهداری، هم از لحاظ تسهیل در استفاده و هم از لحاظ همگامی با فناوری های روز، می تواند بسیار مهم و  سودمند باشد.

در عصر فناوری اطلاعات و بهره گیری گسترده سازمان ها و مراکز از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی، نه تنها بخش اعظم محتوای تهیه، تولید و یا توسعه یافته به صورت دیجیتالی است، بلکه امکان اشاعه دیجیتال این محتوا نیز فراهم و بسیار مورد استقبال است. اشاعه اطلاعات و محتوا به ارائه و انتقال اطلاعات به ویژه اطلاعات جدید و به روز پرداخته و نیازمند آگاهی از مخاطبان و علایق و نیازهای آنان است تا با توزیع به موقع و مناسب محتوا، نیازهای اطلاعاتی آنان را برآورده سازد. همچنین اشاعه محتوا سبب صرفه جویی در وقت و هزینه و بازاریابی محتوا جهت درآمدزایی نیز می گردد.

محتوا و به خصوص محتوای دیجیتال نقش تعیین کننده ای در مناسبات علمی و فرهنگی دارند و برای سازمان ها منبع اعتبار و قدرت محسوب می شوند. اهمیت و ارزش محتوا با استفاده از آن تعیین می شود و معنی می یابد، اشاعه محتوا با دسترس پذیر ساختن آن امکان استفاده از محتوا را تسهیل و تسریع می کند.

مدیریت محتوای دیجیتال در یک سازمان پژوهشی، از تهیه، تولید و توسعه محتوا؛ سازماندهی محتوای مستند بنابر مناسب‌ترین شیوه‌های سازماندهی اطلاعات و منابع اطلاعاتی، تا ارائه خدمات اطلاعاتی و اشاعه محتوای دیجیتال در قالب‌ها و روش‌های کاربرپسند و توسعه کاربردپذیری، مشاهده‌پذیری و دسترس‌پذیری محتوا از جمله مهارت‌ها و توانمندی‌هایی هستند که متخصصان کتابداری و اطلاع‌رسانی از آن برخوردارند. بنابراین کتابداران و اطلاع‌رسانان از گزینه‌های مناسب برای مدیریت محتوای دیجیتال در سازمان‌ها به‌شمار می‌آیند.

*مزیت رقابتی:

(competitive advantage) شامل مجموعه عوامل یا توانمندی‌هایی است که همواره شرکت یا سازمان را به نشان دادن عملکردی بهتر از رقبا قادر می‌سازد.