گزارش سخنرانی «قرائت اهل بیت و قرائت عامه: تحلیلی تاریخ انگاره‌ای از گزارش‌های کهن شیعی درباره‌ی قرآن»

سخنرانی «قرائت اهل بیت و قرائت عامه: تحلیلی تاریخ‌انگاره‌ای از گزارش‌های کهن شیعی درباره‌ی قرآن» به همت مرکز پژوهشی مطالعات قرآنیِ پژوهشگاه، 28 مهرماه 1400، برگزار شد.
 در این سخنرانی که به‌صورت غیرحضوری برگزار شد، دکتر سیدمحمدهادی گرامی، عضو هیأت علمی مرکز پژوهشی مطالعات قرآنی گفت: از زمانی‌که «ایگناس گلدزیهر» به بررسی رویکردهای شیعه به قرآن پرداخت، تا به امروز همواره یک گرایش اصلی در بررسی نگاه شیعه وجود داشته و این خط توسط خاورشناسان مختلف دنبال شده است. براساس این خوانش کلیشه‌ای که توسط خاورشناسان ارائه شده است، تشیع نخستین تا سده‌ی سوم هجری باور به تحریف قرآن داشت و تلاش می‌کرد تا چالش‌های کلامی نبود نام امام علی (ع) و جانشینان وی در قرآن را با پیش‌کشیدن مسئله‌ی تحریف قرآن به دست عثمان و دست‌اندرکاران جمع قرآن توجیه کند. این باور با آغاز دوره‌ی آل‌بویه و نزدیک‌شدن شیعیان به هسته‌ی قدرت خلافت اسلامی کم‌کم به حاشیه رانده شد؛ به‌طور خاص، شیخ صدوق نقطه‌عطفی بود تا به روشنی درباره‌ی اعتقاد شیعه در خصوص تحریف‌ناشدگی مصحف عثمانی سخن گفت.
دکتر گرامی ادامه داد: در کنار این خوانش اصلی، یک خوانش حاشیه‌ای دیگر نیز درباره‌ی باور تشیع متقدم به قرآن وجود دارد که توسط حسین مدرسی‌طباطبایی مطرح شده است. مدرسی طباطبایی منشأ روایات تحریف قرآن در تشیع را گزارش‌های جمع و تدوین قرآن در اهل سنت می‌داند که به‌خاطر زمینه‌های جدلی در میان شیعه رخنه کرده است. به گفته‌ی مدرسی، در گذر زمان بسیاری از قرائت‌ها، روایات و نظرات اهل سنت، به احادیث شیعه راه یافت و به خطا به ائمه منسوب شد. بسیاری از روایات شیعی دقیقاً رونویسی‌هایی از مطالب ذکر شده در ادبیات حدیثی اهل سنت است که در کتاب‌هایشان یافت می‌شود. تنها تفاوت این است که در کتب شیعی با استناد به برخی از رجال شیعه و گاهی با سلسله سند رجال غیرشیعی اما متمایل به شیعه (متشیع) یافت می‌شود. وی غلات را عامل ورود این نوع احادیث به ادبیات شیعی می‌داند.
وی گفت: با این حال چنین به‌نظر می‌رسد که برخلاف گرایش اصلی خاورشناسان درباره‌ی نگاه شیعه به تحریف قرآن، در سده‌ی دوم هجری انگاره‌ی «تحریف القرآن» در معنای امروزین آن هنوز شکل نگرفته بود و شیعیان و امامان در پی ترویج باوری به نام تحریف قرآن نبودند. از سوی دیگر بر خلاف دیدگاه حسین مدرسی‌طباطبایی نیز (که تا حدی مسیر تفریط را پیموده است)  به‌نظر می‌رسد که امامان شیعه از اوایل سده‌ی دوم هجری درباره‌ی قرآن ادعای ویژه‌ای را (در بستر گفتمان قرائات و مصاحف)  مطرح کردند که آنان را از جامعه‌ی عام مسلمان در حوزه‌ی قرائات قرآن نیز متمایز می‌کرد. آنان تلاش کردند تا برخی دگرخوانش‌های خود از مصحف را در کنار بزرگان دیگری از صحابه و تابعان مطرح کنند و به‌این‌وسیله هویت شیعی را در حوزه‌ی دانش قراءات نیز متمایز کنند. با این حال، از سده‌ی سوم هجری به بعد، برخی گرایش‌های غالیانه با دستاویز قرار دادن چنین گزارش‌هایی تلاش کردند تا آن‌ها را در راستای ترویج نظریه‌ی تحریف قرآن به‌کار برده و صورت‌بندی مجددی از آن‌ها ارائه کنند.
در پایان سخنرانی نیز جلسه‌ی پرسش و پاسخ برگزار شد.