دکتر مهدوی‌زادگان: جامعه حق دارد از من بخواهد در انتخابات شرکت کنم
دکتر مهدوی‌زادگان: جامعه حق دارد از من بخواهد در انتخابات شرکت کنم
شانزدهمین نشست از سلسله نشست‌های «در محضر نور»، بیستم اردیبهشت‌ماه 1400، مطابق با بیست‌وهفتمین روز از ماه مبارک رمضان برگزار شد. در این وبینار، دکتر داود مهدوی‌زادگان، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، با موضوع «اهمیت امانت‌داری و رعایت امانت در روابط فردی و اجتماعی» سخنرانی کرد.
دکتر مهدوی‌زادگان با اشاره به سخنرانی قبلی خود در جلسه‌ی هشتم از جلسات محضر نور، بحث خود در باب واژه‌ی امانت را یادآور شد و ادامه داد: چنان‌که پیش‌تر ذکر شد «امانت» از واژه‌ی امن گرفته شده است که به معنای آرامش و سکینه و اطمینان خاطر است. هنگامی‌که در حس و حالتی از آرامش قرار می‌گیریم، به این دلیل است که عاملی موجب این حس در ما شده که می‌توانیم بگوییم آن عامل امانت است. وقتی چیزی را نزد کسی می‌سپاریم، با این نگاه که این امانت نزد فرد محفوظ است. این چیزی که سپرده شده چون همراه با تولید سکینه و آرامش است، امانت نام دارد. امانت تا این اندازه مهم است که خداوند می‌فرماید: امانت را به آسمان‌ها و زمین عرضه داشتیم، اما نپذیرفتند و از پذیرفتن امانت ابا داشتند. آیه‌ی 72 سوره‌ی احزاب می‌فرماید: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ» این انسان است که حاضر شده بار این امانت را بپذیرد. این آیه می‌گوید، کار هر موجودی نیست پذیرفتن امانت و این انسان است که می‌تواند بار امانت را حمل کند.
قرآن کریم یک حکم کلی درباره‌ی امانت فرموده است و آن این‌که هر وقت صاحب امانت بخواهد امانت‌دار، امانتی را باز گرداند، باید به اهلش بازگرداند. در آیه‌ی 58 سوره‌ی نساء می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یَأمُرُکُم أَن تُؤَدُّوا الأَماناتِ إِلى أَهلِها». در این آیه از «امر» استفاده شده است تا هیچ شک و شبهه‌ای باقی نماند که بازگرداندن امانت به اهلش امر خداست.
سخنران این جلسه از جلسات محضر نور متذکر شد، حکم کلی امانت مسائلی نیز دارد و مهمترین مسئله که در ارتباط با امانت مطرح می‌شود مسئله‌ی خیانت در امانت است. در سوره‌ی انفال آیه 27 می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِکُمْ»، ای کسانی که ایمان آورده‌اید خیانت به خدا و رسول نکنید و به امانات هم خیانت نکنید. می‌توان برداشت کرد که مهمترین حکم کلی قرآن در عودت امانت به اهلش است و مهمترین مسئله خیانت‌نکردن به امانت است. خیانت در امانت دو صورت دارد؛ اول این‌که، امانت را محافظت نکنیم و تخریب و تحریف کنیم و به‌شکلی که به ما سپرده شده است، نگهداری نکنیم و به‌صورت معیوب و ناقص و تخریب‌شده به صاحب آن بازگردانیم. صورت دوم خیانت این‌که، امانت را انکار کنیم و امانت را ملک خود بدانیم و خودمان را صاحب آن امانت تلقی کنیم. در قرآن کریم در آیه‌ای که درباره‌ی اهمیت امانت به اسباب خیانت اشاره شده است. دو چیز موجب خیانت در امانت می‌شود. ... «وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا»؛ انسان امانت را تحمل می‌کند، اما دو خصلت دارد؛ ظلوم و جهول است و ممکن است اعمال خود را از روی ظلم و جهل انجام دهد. قرآن کریم می‌فرماید: درست است که انسان پذیرفت این امانت را حمل کند، اما به‌دلیل ظلم‌پیشگی و جهل‌ورزی ممکن است در این امانت در یکی از دو صورت ذکرشده خیانت کند. بنابراین، خیانت در امانت دو اسباب دارد؛ ظلم و جهل.
دکتر مهدوی‌زادگان در ادامه افزود: امانتی که قرآن کریم به‌آن اشاره کرده چیست؟ در معنی مصداقی، خداوند تبارک و تعالی چه امانتی به انسان سپرده است؟ در آیات زیادی آمده است که ما امری را به انسان‌ها اعطا کردیم، نه به عنوان این‌که مال خود بداند، بلکه صرفاٌ برای آن‌که امانت‌دار آن باشد. در چند آیه «اتینا» در ارتباط با امانت آمده است. خداوند در قرآن می‌فرماید: به آل ابراهیم سه چیز اعطا کردی؛. فَقَدْ آتَیْنَا آلَ إِبْرَاهِیمَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَآتَیْنَاهُمْ مُلْکًا عَظِیمًا (آیه‌ی 54، سوره‌ی نساء). ما به آل ابراهیم کتاب و حکمت و علاوه بر آن (تکرار اتینا از باب تأکید) ملک عظیمی عطا کردیم. این ملک عظیم، حکومت و ولایت و امامت است. آل ابراهیم این توفیق را پیدا کردند که حکومت و ولایت به آن‌ها واگذار شود. در آیه‌ی 124 سوره‌ی بقره آمده است «وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمینَ» و چون ابراهیم را پروردگارش به کارهایى که او را بدان‌ها امر فرمود بیازمود و وى را به انجام آن‌ها موفق ساخت، گفت: من تو را امام مردم قرار خواهم داد. ابراهیم گفت: آیا از فرزندان من نیز کسى را امام مردم قرار مى‌دهى؟ فرمود: امامت، عهدِ من است، و عهدِ من به کسانى از فرزندان تو که ظالم‌اند نمى‌رسد. امامت و حکومت به بخشی از ذریه ابراهیم می‌رسد که اهل ایمان و تقوا هستند و کفر نمی‌ورزند و اهل عدالت‌اند. آیا در قرآن کریم خطابی آمده است که این حکومت را باید به اهلش بازگرداند؟ در آیه‌ی 59 سوره‌ی نساء می‌فرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ. اطاعت از خدا و رسول به این معناست که امانتی که به شما سپردیم که همانا حکومت و ولایت است به اهلش بازگردانید. اهل حکومت و ولایت در اصل خود خداوند است و سپس رسول خدا و بعد از آن صاحبان امر. بنابراین وقتی قرآن از اطاعت خدا و رسول خدا و اولی‌الامر می‌گوید، یعنی ای همه‌ی کسانی که حکومت نزد شما به ودیعه گذاشته شده است، امانت را باید به صاحبش بازگردانید.
اما بحث امانت، مختص به حکومت نیست و دایره‌ی بحث امانت بسیار وسیع‌تر است. اما اگر بخواهیم به معنایی کلی تفسیر کنیم مسئله‌ی حق و حقوق است. حق برترین امانت است. یعنی بعد از امانت ولایت، مسئله‌ی حق و حقوق است. این حقوق را می‌توان به دو بخش حقوق شخصی و عمومی تقسیم کرد. یکی از برترین امانات بشری همین حقوق است. خیانت در حقوق و ضایع کردن حق و حقوق نوعی خیانت در امانت تلقی می‌شود، حتی در حوزه‌ی شخصی هم اگر خیانت کنیم خیانت در امانت کرده‌ایم. در مورد حوزه‌ی عمومی می‌توان مسئله‌ی مبتلابه روز، یعنی انتخابات را مثال زد. انتخابات از جهتی حقی شخصی و از جهتی عمومی است؛ من شخصاً حق دارم در انتخابات شرکت کنم یا شرکت نکنم. اما از جنبه عمومی من در جامعه‌ای زندگی می‌کنم و از امکانات و خدمات آن جامعه استفاده می‌کنم، بنابراین جامعه متقابلاً حق دارد از من بخواهد در انتخابات شرکت کنم. حقوق شخص در جامعه امانت است و حقوق عمومی نیز امانت تلقی می‌شود. حقوق فردی و عمومی به عنوان امانت امر مهمی است که باید در پاس‌داشت آن نهایت تلاش و همت را داشت. در انتخابات حق شخصی و عمومی خود را به افراد منتخَب برای مسئولیت‌ها واگذار می‌کنیم؛ این حقوق امانتی نزد منتخب است که سر موعد نیز باید به افراد بازگردد. بنابراین، می‌توان به مسئله‌ی انتخابات از منظر امانت‌داری نگریست. با این منظر روشن است که باید نهایت دقت را داشت تا حق خود را به فرد یا افراد امین واگذار کنیم. چنان‌که ذکر شد در قرآن تأکید شده است، عهد خداوند و امانت خداوند در ذریه‌ی حضرت ابراهیم (ع) به «ظالمین» نمی‌رسد، ما نیز باید در انتخاب خود حقوق خود را به ظالم نسپاریم، بلکه فرد یا افرادی امین و با تقوا و صادق را برای امانت‌داری برگزینیم که در گرو منفعت و اغراض شخصی نیستند.
امید است که هرچه بیشتر بتوانیم از معارف قرآنی بهره‌مند شویم.
نظر شما :