گزارش نشست «هویت ملّی و تمدن نوین اسلامی در بیانیه گام دوم»

نشست «هویت ملّی و تمدن نوین اسلامی در بیانیه گام دوم» به اهتمام هسته مکتب امام خمینی (رحمه‌الله‌علیه) مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، روز دوشنبه هفدهم تیرماه 1398 به میزبانی پژوهشگاه برگزار شد.
در ابتدای این نشست دکتر موسی نجفی، عضو هیأت ‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پس از تبریک ایام دهه کرامت به بیان نکاتی پیرامون بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی پرداخت. وی ضمن انتقاد از به کار بردن غلطِ اصطلاح «مانیفست»درباره بیانیه گام دوم گفت: این اصطلاح بیشتر به احزاب کمونیستی و سوسیالیستی مربوط است و به کار بردن آن باعث می‌شود که فضای گفتگو درباره این متن از بین برود. برخورد ما با بیانیه، برخورد آزادی است که عده‌ای اهل تفکر می‌خواهند پیرامون صحبت‌های یک نظریه‌پرداز و فردی که در حال تبیین یک فلسفه سیاسی است گفتگو کنند، نه برخورد طرفداران یک حزب نسبت به رهبر آن حزب. این‌که ما با بیانیه گام دوم کاملاً آزادانه، مبتکرانه و خلاقانه برخورد کنیم، خودش یک گام تمدنی است.
موسی نجفی چهار موضوع «تمدن گذشته اسلامی»، «تمدن گذشته شیعی ایرانیان در دوران صفویه»، «تمدن غرب» و «تمدن آینده اسلامی» را موضوعات مهمی دانست که باید ضمن بحث درباره تمدن نوین اسلامی مورد توجه واقع شوند. وی مقدمه پرداختن به موضوع گام دوم انقلاب اسلامی را بحث درباره چیستی گام نخست انقلاب دانسته و گفت: گام نخست انقلاب، جمع‌بندی افتخارآمیز گذشته و گام دوم آن هم نگاه امیدوارانه به آینده است. این درست در مقابل خط تبلیغاتی دنیای استکبار و همچنین عده‌ای در داخل است که به دنبال ضعیف نشان دادن حرکت نظام در چهل سال گذشته و ایجاد یأس نسبت به آینده هستند.
این استاد برجسته دانشگاه در تبیین وضعیت تمدنی انقلاب اسلامی ایران گفت: معمولاً بعد از انقلاب‌های جوان، تمدن‌های جدید ساخته می‌شوند. در صفویه هم صدسال اول دوره تأسیس و تثبیت بود و در زمان شاه عباس تمدن صفویه ساخته شد. در انقلاب اسلامی هم، دوره امام، دوره تأسیس و تثبیت و دوره رهبری، دوره تثبیت و شکل‌گیری طلیعه‌های تمدن نوین است. اکنون افق تمدنی ما به نحوی است که می‌تواند تمدن پیر و ناتوان غرب را به چالش بکشد.
نجفی روح بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی را روح امید دانست و افزود: وقتی از امید صحبت می‌شود باید به مجموعه‌ای از مفاهیم پیرامون تمدن نوین اسلامی توجه کرد. این مفاهیم عبارت‌اند از: استقلال، اراده، ابتکار، نیروی پیش‌برنده، شخصیت ملی، نقشه راه، ایمان به تحصیل مطلوب. وقتی به بیانیه مراجعه می‌کنیم می‌بینیم که همه این زنجیره مفاهیم تمدنی در بیانیه وجود دارند.

در ادامه این جلسه حجت‌الاسلام والمسلمین دکترسیدحسین حسینی، عضو هیأت ‌علمی گروه فلسفه دین پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، به تبیین ضرورت دستیابی به یک اجماع نظری پیرامون مفهوم تمدن پرداخت. حسینی در ادامه این پرسش را مطرح کرد که نقطه کانونی بیانیه کجاست؟ وی در پاسخ به این سؤال، موضوع علم دینی یا علوم انسانی اسلامی را اصلی‌ترین کانون محتوایی بیانیه گام دانست. حسینی ضمن انتقاد از ساده‌سازی موضوعات علمی گفت: در موضوع بیانیه گام دوم هم باید از ساده‌سازی بحث اجتناب کرد و راه آن هم این است که جامعه علمی، بحث پیرامون این بیانیه را برعهده بگیرد.

در ادامه این نشست تخصصی، دکتر علی جعفری هُرستانی، پژوهشگر هسته مکتب امام خمینی (رحمه‌الله‌علیه) مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، ضمن اشاره به اینکه متن بیانیه گام دوم می‌تواند نقطه شروعی برای تولید دانش تمدنی مورد نیاز برای شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی محسوب شود به بیان ضرورت نگاه متفاوت به انقلاب از منظر فلسفه تاریخی انقلاب اسلامی مبتنی بر معارف اسلام ناب محمدی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) پرداخت.
این پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام گفت: ما در نگاه توحیدی خودمان برای جامعه با یک تقریر خاص، اصالت و واقعیّت قائل هستیم. اتحاد انسان‌ها در افق باور و ایمان مشترکشان باعث شکل‌گیری وحدت حقیقی توحیدی و تحقق جامعه حقیقی می‌شود که در ادبیات دینی از آن تعبیر به «امت» شده است که جنبه فرازمانی و فرامکانی پیدا می‌کند. با این تقریر جامعه دارای حیات حقیقی، شعور و آگاهی است و با هر مرحله ارتقای خودآگاهی اجتماعی، جامعه وارد مرحله متکامل‌تری از حیات خویش می‌شود. در انقلاب اسلامی و در اوّلین مرحله تحقق این هویت و روح جمعی به واسطه یقظه و بیداری که امام خمینی (رحمه‌الله‌علیه) در جامعه ایجاد کرد، مردم به خودآگاهی جمعی رسیده و با یکدیگر متحد شدند و این بیداری و خودآگاهی ناشی از توجّه به روح جمعی، نقطه شکل‌گیری اولین مرتبه حیات طیّبه و تحقّق گام نخست انقلاب اسلامی بوده است که به بیان رهبر معظّم انقلاب عصر نوینی بر پایه معنویت در جهان شکل گرفت که می‌توان آن را عصر امام خمینی (رحمه‌الله‌علیه) نامید. با توجه به این نکته که طبق فلسفه تاریخ ما، احکام فرد قابل تسری به جامعه است متوجه می‌شویم که جامعه نیز همچون فرد انسانی، در بلوغ چهل‌سالگی برای الغای عقلانیتی که پشتوانه‌اش تجربه چهل‌ساله انقلاب است، آمادگی پیدا کرده است. بدین ترتیب با ارائه این آگاهی جمعی جدید از سوی امام جامعه به امت، یک حیات واقعی جدید برای انقلاب اسلامی به وجود می‌آید. بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی با ارائه تجربه آزموده شده انقلاب اسلامی و عقلانیت مدون انقلاب به دنبال ارتقاء سطح آگاهی جمعی در انقلاب اسلامی و تحقق مرتبه عالی‌تری از حیات طیبیه اجتماعی است و این مرتبه از حیات انقلاب اسلامی مقدمه تحقق تمدن نوین اسلامی به حساب می‌آید.

در ادامه این جلسه، دکتر مجتبی باباخانی، پژوهشگر هسته مکتب امام خمینی (رحمه‌الله‌علیه) مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام به ارائه بحث خود با عنوان «بررسی دستگاه محاسباتی وتحلیلی رهبر معظم انقلاب در تشریح جایگاه کنونی انقلاب اسلامی در بیانیه گام دوم» پرداخت. باباخانی با بیان این که تمدن نوین اسلامی چشم‌اندازی است که در بیانیه گام دوم برای انقلاب اسلامی ترسیم می‌شود گفت: یکی از ملزومات تحقق تمدن نوین اسلامی، فهم صحیح جایگاه انقلاب اسلامی در معادلات کنونی جهان، مسیر طی شده توسط انقلاب و افق پیشِ روی آن است و بخش مهمی از بیانیه هم تلاش می‌کند همین جایگاه را به صورت صحیح ترسیم کند. از طرف دیگر دشمن تلاش می‌کند که تصویر انقلاب اسلامی را در افکار عمومی جهان مخدوش کند. رهبر معظم انقلاب از این راهبرد دشمن با عنوان برهم زدن دستگاه محاسباتی مردم و مسئولین یاد می‌کنند. باباخانی بیان امیدوارانه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی را پادزهری در مقابل این حمله دشمن دانست و افزود: در تبیین این امیدآفرینی حداقل می‌توان به طرح دو نکته پرداخت؛ یکی این که این امیدآفرینی لازمه جایگاه رهبری انقلاب اسلامی است اما این تحلیل، تحلیل کاملی نیست. تبیین مکمل دیگر این است که دستگاه تحلیلی رهبر معظم انقلاب به گونه‌ایست که این نگاه امیدوارانه از آن حاصل می‌شود. بر این اساس، از دیدگاه امام راحل و رهبر معظم انقلاب، مشکلات و ناملایماتی که در اثر توطئه‌های دشمنان بر ملت ایران تحمیل می‌شود، چنانچه موجب نهادینه شدن یکی از اصول بنیادین انقلاب اسلامی شود، قابل پذیرش خواهد بود، چرا که موجبات حرکت سریع انقلاب اسلامی به سوی اهداف و آرمان‌هایش را در آینده فراهم خواهد کرد.

دکتر بتول یوسفی، پژوهشگر حوزه اندیشه سیاسی هم درای ننشست در توضیح نظرات خود پیرامون بیانیه گام دوم گفت: یکی از مسائلی که فرجام و سرانجام انقلاب‌ها را مشخص می‌کند و ممکن است آنها را با مخاطراتی مواجه کند، تفسیرها و تبیین‌ها از اهداف و آرمان‌های هر انقلابی است؛ بنابراین با توجه به این مسائل اگر بخواهیم مهم‌ترین رسالت رهبران انقلاب را بیان کنیم، باید به مسئله حراست از هویت و چیستی انقلاب اشاره کنیم. وی با بیان اینکه تجربه انقلاب‌های قرن بیستم نشان داد که تفسیرهای مختلف از چیستی و هویت هر انقلابی می‌تواند منجر به آشفتگی و درگیری شود، اظهار کرد: معمولاً قبل از هر انقلابی توافق و یکدستی در بین انقلابیون به دلیل داشتن هدف مشترک بیشتر است، اما وقتی وحدت هویتی وجود نداشته باشد، بعد از انقلاب شاهد تصفیه‌های خونین انقلابیون توسط هم‌رزمان هستیم. یوسفی با اشاره به این مسئله که رهبری در گام دوم انقلاب، هویت انقلاب و بحث خودسازی را در کانون توجه خود قرار داده‌اند، تصریح کرد: مفاهیمی مثل هویت، مفاهیمی کیفی هستند که تعاریف مختلفی از آن‌ها وجود دارد. تلاش‌هایی مثل گام دوم و تلاش‌های دیگری ازای نجنس در این جهت است که رهبری هویت انقلاب را به جامعه ارائه کنند و مانع از تفسیرهای ناروا از هویت انقلاب توسط برخی جریانات شوند.

حجت الاسلام دکتر داود مهدوی‌زادگان، در این نشست ابتدا به طرح این سوال پرداخت که «چه لزومی برای صدور این بیانیه در چهل سالگی انقلاب وجود داشت؟»وگفت: این بیانیه متناسب با مقتضیات روز نوشته شده و برآمده از اراده یک شخص نیست. وی افزود: بیانیه مرتبط با شرایط امروز کشور است. درواقع ما در شرایطی به سر می‌بریم که انتظار نوشته شدن این بیانیه وجود داشت و رهبری با درک این ضرورت اقدام به صدور بیانیه گام دوم انقلاب کردند. مهدوی‌زادگان سپس به تشریح شرایطی که انقلاب اسلامی در بسترآن به وقوع پیوست پرداخت و اظهارکرد: انقلاب اسلامی بایک پشتوانه عظیم فکری و فرهنگی وارد صحنه‌ای شد که آن صحنه در اختیار سکولارها و جریاناتی بود که سیاست و دین را از هم جدا می‌دانستند و این اندیشه حتی در ذهن مذهبی‌ها هم رسوخ کرده بود. در چنین شرایطی انقلاب اسلامی به عنوان انقلاب معنوی پیروز شد و نظام سیاسی جدیدی مبتنی بر اهداف خود ایجاد کرد.وی با اشاره به اینکه این نظام با همه نظام‌های موجود متفاوت بود، گفت: این تفاوت باعث شد نظام‌های موجود علیه نظام جمهوری اسلامی موضع بگیرند و دشمنی‌ها را در بسترهای مختلف علیه این نظام شروع کردند تا بتوانند جمهوری اسلامی را تضعیف کنند. مهدوی‌زادگان ادامه داد: با همه این ترفندها و دشمنی‌ها امروز به جایی رسیده‌اند که دیگرحرف و حیله‌ای برای تضعیف نظام ندارند و جمهوری اسلامی خود را تثبیت کرده است؛ بنابراین، این شرایط بهترین زمان برای برداشتن گام دوم انقلاب است و صدور بیانیه گام دوم هم برای تحقق این هدف اتفاق افتاده است.
در ادامه این نشست تخصصی، دکتر سیدرضا حسینی، عضو هیأت‌ علمی پژوهشکده اندیشه سیاسی، انقلاب و تمدن اسلامی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ضمن اشاره به این موضوع که جوانان اصلی‌ترین مخاطبان بیانیه گام دوم هستند، مراجعه به تاریخ را یک عامل ضروری برای تقویت تجربیات جوانان دانست. این استاد دانشگاه در توضیح ضرورت فهم تاریخ گفت: مراجعه به هویت تاریخی ما می‌تواند نگاه امیدوارانه را تقویت کند. حسینی در ادامه بحث خود به بررسی دلایل امیدآفرین بودن مراجعه به پیشینه تاریخی انقلاب اسلامی پرداخت.