دکتر فاضلی: انسان دانشگاهی باید سنت را نقد کند

گزارش نشست «اخلاق حرفه ای در پژوهش؛ مسئولیت اجتماعی دانش»

انسان دانشگاهی باید تعصب را کنار بگذارد و سنت را نقد کند
دکتر فاضلی:  بحران امروز،  بحران انتقال منش است که در آن دانشگاه  نمی تواند آدم تربیت کند
 به همت معاونت فرهنگی- اجتماعی پژوهشگاه سومین نشست از سلسله نشست‌های طرح بصیرت افزایی با عنوان« اخلاق حرفه ای در پژوهش: مسئولیت اجتماعی دانش» در روز سه شنبه 4 تیرماه در سالن حکمت پژوهشگاه برگزار شد.
 در این نشست که اکثر استادان جوان پژوهشگاه حضور داشتند، دکتر نعمت الله فاضلی در رابطه با اخلاق حرفه ای در پژوهش، به بحث مسئولیت اجتماعی دانش و دانشگاه اشاره کرد و گفت: این مسأله به خودی خود اضطراب آور است، چرا که فرم یادگیری و یاددهی در دانشگاه مشکل دارد و حالت ابزاری پیدا کرده است. علاوه بر این، ایدئولوژی، حکومت و سیاست در آن دخالت میکند. همچنین زندگی فردی بر زندگی و مسئولیت اجتماعی دانشگاهی ترجیح داده می شود.
وی در تشریح سخنان خود افزود: بهتر است حرف آخر را همان اول بگویم. مسئولیت اجتماعی دانش، تولید علم نیست. وظیفه دانش تولید ثروت یا کاربردی شدن نیست. مسئولیت اجتماعی دانش این نیست که به ایدئولوژی حاکم مدد رساند و آلت دست حکومت باشد و به تعبیر دیگر بازتولید گفتمان حاکم را انجام دهد. مسئولیت اجتماعی دانش این است که در خدمت جامعه باشد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی خاطر نشان کرد: دانشگاه نهاد مدرن است لذا دانش هم دانش مدرن است و این مدرن بودن محصول تجربه انسان معاصر است و به بیان دیگر دانشگاه برآمده از تجربه تجدد ما است و مسئولیت اجتماعی دانش با یاددهی و یادگیری است که امکان معاصر بودن را برای خودش فراهم میکند. از طریق یاددهی و یادگیری است که پرورش انسانی با منش ویژه امکان پذیر می شود و انسانی با انرژی عاطفی و شناخت لازم برای کنش کردن تربیت می شود.
وی ادامه داد: انسان دانشگاهی باید تعصب را کنار بگذارد و سنت را نقد کند. به عنوان انسان اندیشمند، میراث فرهنگی خود را بشناسد و آن را نقد کند. مسئولیت اجتماعی دانشگاه، انسانی با منش خاص را به جامعه عرضه میکند که اگر لازم باشد صدای جامعه و صدای فرودستان باشد. از محیط زیست مراقبت کند. به عدالت حساس باشد؛ نه عدالتی که توجیه‌گر نابرابری باشد، بلکه عدالتی که از درون دانش در می‌آید و دانشگاه آن را تعریف می‌کند. حتی اگر لازم باشد در برابر خود دانشگاه بایستد و آن را نقد کند و به چالش بکشد.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: در این منش دانشگاهی، آموزش به ابزار اطلاعات و انتقال ایدئولوژی تقلیل نمی یابد. به حافظه و گفتن طوطی وار عادت داده نمی شود، بلکه به واقعیتهای معاصر توجه می شود و آن را می فهمد و نقد می‌کند.
وی در بخش دیگری از سخنانش اظهار داشت: فوکو معتقد بود که آنچه جامعه را می سازد، ترکیب دانش و قدرت است. دانش مسئولیت شکل دادن جامعه را به عهده می گیرد. اما نقطه مقابل آن، بعضی اعتقاد دارند که دانش مطلقاً چنین وظیفه ای را ندارد. علم فقط پاسخگوی خودش است. صحت، درستی و اعتبار آن مستقل از ارزش است و لذا شکلی از دانش شکل گرفت که تنها پاسخگوی خودش هست  و به دنبال آن، شکاف ارزش و دانش مطرح شد. در روایت قرن 20 از دانش، دانش تنها پاسخگوی خودش شد. اما در دهه های اخیر اندیشمندان به این نتیجه رسیدند که دانش و ارزش نمی تواند جدا باشد.
دکتر فاضلی افزود: در دنیای جدید نه با خواست خدا سرکار داریم و نه با تقدیر. همه چیز محصول علم جدید است. مدرنیته سیال ویژگی این جامعه است و یقین وجود ندارد.  لذا برای علم جدید بحران مشروعیت به وجود می‌آید و پرسش‌های مهمی شکل می‌گیرد. این سؤال مطرح می‌شود که آیا تبیین های ما قابل اعتماد است؟  به بیان دیگر باور به اسطوره بودن علم سست می شود و به دنبال آن، سستی اجتماعی و سستی معرفتی به وجود می‌آید.
وی گفت: مسئولیت اجتماعی به دنبال این است که این سستی ها را چگونه درمان کنیم؟ مسئولیت اجتماعی دانش، به دنبال توانایی کنترل وضعیت خود است و معتقد است باید در ترازوی جامعه، دانش سنجیده شود و از دل آن برنامه ای دربیاید که بتواند خود را تنظیم کند. لذا دانشگاه باید در خدمت ارزشهای دموکراتیک باشد و لا غیر. ارزشهای دموکراتیک یعنی چی؟ یعنی گروهها، فرهنگ‌ها، اقوام و دینها در یک فرصت برابر، قدرت ارائه خود را داشته باشند. مناظره، بحث آزاد و ... برای همه امکان پذیر باشد. امکان یادگیری و یاددهی دموکراتیک فراهم باشد، یعنی هیچ مرجعیتی از بالا امر نکند که این چیز را یاد بگیری یا نگیری و یا این فرد سخن بگوید یا نگوید. اگر چنین شود، این دانش نمی تواند مسئولیت اجتماعی خود را انجام دهد، زیرا دیگر اجتماعی وجود ندارد. قلدرها حاکم هستند و او تعیین میکند که کسی حرف بزند که ارزش‌هایش را تأیید کند.
این پژوهشگر اجتماعی تصریح کرد: وظیفه گرایی برای دانشگاه دموکراتیک امکان پذیر است. اگر دموکراتیک بود و استادی در مورد ظلم سخن نگفت، او را باید مؤاخذه کرد. اما خیلی وقت‌ها مسئولیت اجتماعی دانش بر اساس وظیفه حکومت‌ها تنظیم می شود. دانشگاه که گسترش پیدا کرد، عده ای می‌خواستند از طریق دانشگاه ارتقاء پیدا کنند و مسئولیت دانشگاه این شد که عده ای را ارتقاء دهد. یا مسئولیت اجتماعی دانشگاه در خدمت بازار قرار گرفت و در نتیجه دانشگاه به عنوان فضای مسئول، شهروند تربیت نکرد.
 وی در انتها اظهار داشت: بحران امروز، بحران انتقال منش است که دانشگاه نمی‌تواند آدم تربیت کند و استادش منشی را منتقل نمی‌کند. دانشگاه باید مروج منش شجاعت، نقادی،  تساهل و گفتگو باشد و صلح، عدالت و برایری را با رفتار خود ترویج کند. در واقع مسئولیت اجتماعی دانش، شهروند دانشگاهی تربیت می‌کند.
در پایان این نشست، دکتر فاضلی به سؤالات حاضران پاسخ گفت.