گزارش نشست «آیندۀ برجام و چشم انداز مناسبات روابط ایران و ایالات متحده : صلح آمیز یا تنش مند؟ »

"نشست تخصصی آیندۀ برجام و چشم انداز مناسبات روابط ایران و ایالات متحده : صلح آمیز یا تنش مند"، به ابتکار گروه علمی- تخصصی صلح انجمن جامعه شناسی ایران و با مشارکت معاونت فرهنگی و اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در تاریخ 3/2/97 از ساعت 16 الی 19 برگزار شد. سخنرانان جلسه: دکتر داوود هرمیداس باوند استاد روابط بین الملل، دکتر الهه کولایی استاد مطالعات منطقه ای دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دکتر احمد بخارایی عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور، دکتر محسن عبداللهی دانشیار حقوق بین الملل دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.

سخنران اول آقای دکتر عبداللهی در خصوص ویژگی ها و دقایق حقوقی برجام سخنرانی کردند، ایشان با بررسی دقیق نکات حقوقی سند برجام ضمن بر شمردن نقاط مثبت عمدۀ سند برجام به برخی از مخاطراتی که در آینده ممکن است از سوی دولت آمریکا برای برجام بوجود آید، اشاره کردند، نهایتاً ایشان اظهار نظر کردند که خروج از سند برجام از منظر حقوقی امکان پذیر نیست و اگر طرف آمریکایی بخواهد تعهدات خویش را در خصوص این سند متوقف نماید، هم ممکن است با عکس العمل های طرف های دیگر (1+4) و بالاخص اتحادیۀ اروپا مواجه شود و هم با عکس العمل جمهوری اسلامی مواجه شود. ایشان در پایان در مورد اینکه آیا جمهوری اسلامی به لحاظ فنی امکان بازگشت به تولید قبل از برجام را دارد اظهار بی اطلاعی کردند.

سخنران دوم آقای دکتر باوند از منظر روابط بین الملل به بررسی سند برجام و مناسبات حاکم بر آن پرداختند، وی در ابتدای بحث خویش اظهار داشتند: قدرت های بزرگ همواره برای اقدامات خود دلایلی ارائه می کنند که گویی آنها به جهان خدمت می کنند و از این طریق بر ملت های دیگر نیز منت می گذارند.

ایشان بر این باورند که سند برجام یک معاهدۀ بین المللی است و با توجه به اینکه این سند توسط شورای امنیت سازمان ملل به صورت یک قطعنامه مصوب شده است، این اعضا آن را جهت حفظ منافع جامعۀ بین المللی تصویب کرده اند.

این سند دارای قوت حقوقی قابل توجهی است، اما با توجه به سیاست های رئیس جمهور کنونی آمریکا و مخالفت های منطقه ای که در این زمینه وجود دارد، امکان شکنندگی برجام وجود دارد و ایشان اظهار داشتند که در صورت تعلیق برجام توسط آمریکا ممکن است مشکلات مختلفی و بالاخص تحریم هایی را تشدید نماید. معمولاً تحریم های آمریکا تحریم­های یک جانبه مضاعف هستند یعنی اگر شرکت ها و سازمان ها آنها را رعایت نکنند از طرف وزارت دارایی آمریکا تنبیه مالی می شوند. آمریکایی ها در بازبینی برجام سه هدف دارند :

 1. تعهدات ایران در برجام دائمی شود. 2. بین برنامۀ هسته ای و برنامۀ موشکی ارتباط برقرار کنند.  3. عدم دخالت ایران در تحولات منطقه (سوریه-یمن ...).

در ادامۀ جلسه آقای دکتر بخارایی عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور با تشریح خلاصه ای از روابط ایران و آمریکا در چند دهۀ اخیر، اظهار داشتند: پیش بینی من این است که ترامپ از برجام خارج نمی شود چرا که در کنگرۀ و اتحادیۀ اروپا با مشکل مواجه می شود، اما معتقدیم تحریم هایی را به طور جدی و شدید علیه ایران وضع خواهد کرد و این تحریم ها به شکلی خواهد بود که نقض کنندۀ برجام نباشند.

وی همچنین بیان داشتند که اگر آمریکا بخواهد تحریم هایش را تشدید کند ممکن است ایران برنامۀ اتمی اش را تشدید نماید که به نظر ایشان این تصمیم منطقی نیست. وی اظهار داشت که به نظر ایشان تصمیم منطقی آن است که ایران به اشکال مختلف مذاکره و تعامل با کشورهای مختلف در این خصوص را ادامه دهد و از این طریق موجبات همگرایی بیشتر با جامعۀ جهانی را فراهم آورده و از سیاست های تنش زا پرهیز نماید.

آخرین سخنران نشست خانم دکتر الهه کولایی استاد مطالعات منطقه­ای دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران بودند. وی در ابتدای بحث خویش بیان داشت: متاسفانه ما فرصت دوران اوباما را از دست دادیم و امروز با تجمیع همه نیروهای ضدایرانی در آمریکا به ویژه مثلث ائتلاف رژیم اسرائیل، عربستان سعودی و آمریکا روبه‌رو هستیم.

با توجه به تجمیع نیروهای ضدایرانی در آمریکا ناچاریم در چنین فضایی به سمت کشوری مثل روسیه برویم. امروز مثلث اسرائیل، عربستان و آمریکا علیه ایران غیرقابل انکار است اما در عین حال معتقدم فرصت داریم تا در یک رویکرد سازنده بازی را به نفع مردم ایران رقم بزنیم.

وی با بیان اینکه پس از برجام به نظر می آمد که ایران می تواند به عنوان یک بازیگر هنجارمند به نظام بین‌الملل بپیوندد، افزود: برجام این تابلو را درباره ایران به وجود آورد و این پیام را به جهان داد که ایران می‌خواهد به عرصه بین‌الملل به عنوان یک بازیگر فعال بازگردد. این پیام بازیگرانی را که طی چهار دهه گذشته نان تقابل ایران و آمریکا را خورده اند، نگران کرد چراکه فرصت‌هایشان با این توافق و این رویکرد متزلزل شد. اما ایران با برجام نشان داد که می خواهد سهم خود را از منافع منطقه بردارد.  سهمی که در این سال‌ها از دست داده بود و یا خواسته یا ناخواسته فرصت به دست آوردن سهم خود را به بازیگران دیگر در منطقه داده بود.

همچنین ایشان با بیان اینکه فروپاشی شوروی یک لقمه آسمانی به لحاظ ژئوپلتیک در اختیار ایران قرار داد که متاسفانه ایران از آن استفاده نکرد، اظهار داشت: نقش ترانزیتی ترکیه و یا بسیاری از خط لوله ها در شمال و شرق ایران که جز دور زدن ایران هیچ توجیه اقتصادی ندارند، فرصت هایی بود که می توانست در اختیار ایران قرار گیرد.

به باور ایشان عربستان و اسرائیل برای امنیتی کردن ایران در جهان کارهای زیادی کرده اند اما برجام همه این مسائل را بهم ریخت. ممکن است برجام به لحاظ تکنیکی ایرادهایی داشته باشد اما به لحاظ کلی می توانست بازی برخی رژیم های منطقه و فضایی که علیه ایران ایجاد کرده اند را بهم بزند و ایران مزیت های منطقه ای اش را به دست آورد. تغییر چهره ایران تحت ‌الشعاع برجام می توانست ایران را به عرصه بین‌الملل بازگرداند.

ملاحظات نشست:

در این نشست رئیس گروه صلح انجمن جامعه شناسی به منظور جمع ­بندی مباحث صحبت ­هایی را طرح کردند که البته جمع­ بندی نبوده و غالباً در چارچوب نشست هم نبود. بحث های ایشان نه قالب علمی و دانشگاهی داشت، نه انسجام مفهومی و نه در چارچوب عنوان کلی نشست بود. به همین دلیل معاونت فرهنگی تلاش کرد که هم جلسه را مدیریت کرده و هم ایشان مجبور شوند تا  به سخنان خویش خاتمه دهند و پس از صحبت های مطرح شده، معاون فرهنگی – اجتماعی پژوهشگاه (کسرایی) جهت توضیح و تشریح اهداف نشست و انتظارات پژوهشگاه و شرکت کنندگان از نشست، مطالبی را طرح کرده و پاسخ لازم و در خوری به صحبت های آقای میرزایی دادند. توضیحات و مطالبی نیز توسط آقایان دکتر حسنی ­فر و دکتر اکبری در این خصوص ارائه شد که در تایید صحبت های معاون فرهنگی پژوهشگاه و ورود به برخی صحبت های ادعایی رئیس گروه صلح بود. اما در مجموع علیرغم تضارب آراء شرکت کنندگان در این نشست، مباحث بسیار خوبی طرح شد و هم نقاط قدرت و ضعف و هم تهدیدها و مخاطرات آینده مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

دستاوردهای نشست:

1) در این نشست چالش های پیش روی برجام و بالاخص چالش های حقوقی آن توسط دو تن از اساتید برجسته(دکتر باوند و دکتر عبداللهی) مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در باب چگونگی مواجهه با این چالش های احتمالی مباحثی طرح شد که دارای روشنگری های ویژه بودند.

2) همچنین به پیامدهای احتمالی؛ اقتصادی، مالی و سیاسی برجام و نیز مسائل پسا برجام پرداخته شد. سخنرانان برخی از آثار مخرب تعلیق برجام توسط آمریکا و یا بازگرداندن  تحریم ­ها را نیز یادآوری کردند.

3) سخنرانان به برخی از چالش ­های داخلی در خصوص برجام (از ابتدای فرآیند مذاکرات و مسائلی که اکنون وجود دارد) اشاره کرده و راه حل اساسی در حال حاضر را در وحدت و همبستگی ملی، دوری از هرگونه تنش­ زایی، تاکید بر مذاکره و گفتگو در ابعاد مختلف و در سطوح جهانی و منطقه ­ای پیشنهاد کردند.

4) سخنرانان به فرصت­ های منطقه­ای و بین المللی که هم در گذشته ایجاد شده و کشور ما کمتر از آنها بهره برده و هم در حال حاضر وجود دارد اشاره کردند ضمن نقد سیاست خارجی و تصمیم­گیری ­های سایر دستگاه­ های ذیربط برای استفاده از این فرصت ­ها به منظور تقویت منافع ملی، بر استفاده عقلانی از این فرصت ­ها تاکید کردند.