ارزیابی سیاست‌های دولت پیرامون فقر با سخنرانی مسعود نیلی

نیلی: با قطعیت نمی توانیم بگوییم در رفع فقر موفق بوده ایم
 نظام مالیاتی باید تغییر کند
 اعتماد عمومی دچار مشکل است

اکنون جامعه ما از منظر اعتماد عمومی به تصمیم گیرندگان دچار مشکل است و اعتماد چندانی به آنان ندارد و تحقق عدالت اجتماعی می‎تواند این نگاه مردم به تصمیم گیرندگان را ترمیم کند.

  به همت معاونت فرهنگی- اجتماعی پژوهشگاه و با همکاری انجمن علمی دانشجویی اقتصاد، نشست «ارزیابی سیاست‌های دولت پیرامون فقر» با سخنرانی دکتر مسعود نیلی، دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقتصادی،  در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

نیلی سخن خود را با تأکید بر اینکه فقر یکی از معضلات بزرگ کشور است آغاز کرد و با اشاره به عوارض این پدیده برای کشور گفت: یکی از رنج آورترین معضلات در برخی از جوامع فقر است که اگر حل نشود، می‌تواند پیامدهای بزرگی را داشته باشد و هزینه‌های سنگینی را بر جوامع تحمیل کند. بسیار مهم است که هم یک تصویر واقعی از آنچه در زمینه فقر وجود دارد و هم چشم اندازی از آنچه که می‌توانیم در زمینه مبارزه با فقر و تحقق عدالت اجتماعی به آن برسیم، داشته باشیم.

وی تأکید کرد: در مورد فقر، توزیع درآمد و عدالت اجتماعی، مباحث زیادی مطرح شده و مخصوصا در کشور ما که انقلاب اسلامی صورت گرفته، رفع فقر از شعارهای محوری آن بوده است.

نیلی در ادامه با اشاره به وضعیت فقر در ایران پس از انقلاب گفت: از اول انقلاب اسلامی تا دو دهه بعد از آن، این سؤال مطرح بوده است که از میان رشد اقتصادی و عدالت اجتماعی کدام یک مهم تر است. همچنین تا کنون بهبود درآمد و رفع فقر از کلید واژه‌های مورد تأکید همه مقامات ارشد کشور و مسئولین بوده است و همگان رفع فقر و نابرابری را از وظایف خود دانسته اند، اما نمی توانیم با قطعیت از این سخن بگوییم که آیا در این راه موفق بوده ایم یا نه.  

مشاور رئیس جمهور در امور اقتصادی با اشاره به عدم تبیین درست وضعیت و شاخصه ها افزود: فارغ از وضعیت شاخص‌های مربوط به توزیع درآمد و رفع فقر در کشور، حتی در سطح مفاهیم هم به خوبی موضوع را تبیین نکرده‌ایم و مباحثی که در این زمینه در کشور ما مطرح می‌شود از نظر من از دقت کافی برخوردار نیستند.

وی همچین با اشاره به اینکه چنین موضوعاتی علی رغم اهمیتی که داشته‌اند در طول سالیان سال به صورت شعاری باقی مانده‌اند، گفت: تا کنون ما به کرات شعار مبارزه با فقر و نابرابری داده ایم، اما نمی توانیم از نتیجه ای قطعی در این زمینه سخن بگوییم.

نیلی افزود: بنده از این منظر وارد می‌شوم که ابتدا مفاهیم را توضیح داده و سپس به بیان راهکارهای رفع فقر در کشور بپردازم.  باید تلاش کنیم تا  10 سال دیگر اعلام نکنیم که موفقیتی در زمینه رفع فقر کسب نکرده‌ایم. معمولاً دو کلید واژه «فقر» و «توزیع درآمد» با هم به کار برده می‌شوند، اما این دو مفهوم که با هم به کار می‌روند، لزوماً هم‌ حرکتی ندارند و ممکن است توزیع درآمد بهتر شده و فقر هم بیشتر شود یا برعکس و ممکن است نابرابری کمتر شده و فقر بیشتر شود؛ یعنی به طنز می‎توان آن را «توزیع عادلانه فقر» نامید و فاصله قشر پردرآمد و کم درآمد بیشتر شود؛ بنابراین باید مسئله را عمیق‌تر بررسی کنیم.

مشاور اقتصادی رئیس جمهور در ادامه به توضیح مفهوم فقر از منظر اقتصادی پرداخت و گفت: فقر را اینگونه تعریف می‌کنیم که بخشی از جامعه در تأمین نیازهای خود دچار مشکل هستند. گاهی فقر مطلق است؛ یعنی بخشی از جامعه در تأمین نیازهای اولیه خود همانند کالری مورد نیاز دچار مشکل هستند.

نیلی در ادامه با تعریف فقط نسبی گفت: فقر نسبی هم شاخصی است که براساس آن، مستقل از اینکه درباره سوئیس یا فلان کشور عقب افتاده آفریقایی صحبت می‌کنیم، در همان کشورها هم افرادی هستند که درآمد کمتری دارند و مثلاً 25 درصد پائین جامعه را به عنوان افرادی که دچار فقر نسبی هستند در نظر می‎گیریم.

وی افزود: با این تعاریف، فقر نسبی همیشه و در همه کشورهای دنیا وجود دارد، اما وضعیت فقر مطلق در کشورهای مختلف، متفاوت است. طبقه‎بندی دیگر در زمینه فقر اینگونه است که به فقر درآمدی و فقر چند بُعدی تقسیم می‌شود. فقر درآمدی به معنای کمبود درآمد در مقابل تأمین استانداردهای زندگی است، اما فقر چند بُعدی به میزان توانمندسازی به لحاظ آموزش، بهداشت و درمان، مسکن و..... در جامعه اشاره دارد.

وی تاکید کرد: اگر در کشوری، سرمایه‌گذاری بسیار زیادی بر روی آموزش یا بهداشت و درمان صورت گرفته باشد، در این شرایط است که می‎توانیم بگوییم وضعیت درآمدی آن کشور مساعد نیست، اما فقر چند بعدی در وضعیت مساعدی قرار دارد.

این کارشناس مسائل اقتصادی اظهار کرد: با هرکدام از این روش‌ها که وضعیت فقر در جامعه را شناسایی کنیم و روشن شود که گروه‎های فقیر ما چه کسانی هستند و آیا این فقرا در بین جوانان، بازنشستگان، شاغلان، بیکاران، بازنشستگان یا .... هستند باید برنامه خاصی را برای مقابله با آن تدوین کنیم و باید تحقیقات لازم را انجام دهیم تا به نتیجه برسیم.

این استاد دانشگاه همچنین تأکید کرد: پاسخ این سؤال بسیار مهم است؛ مثلا اگر فرض کنیم نتیجه حاصل شده این است که اکثر فقرا از بین شاغلان هستند، در این شرایط باید بررسی کنیم که چرا افزایش اشتغال، باعث کاهش فقر نمی‌شود. بعد از این موارد به بررسی ویژگی‌های فقرا و ثروتمندان در جامعه می‎پردازیم. از جمله مواردی که در این زمینه می‎توان استفاده کرد این است که قشر فقیر جامعه، مثلاً دهک اول، چه شرایطی دارند و آیا همگی بیکار، بازنشسته، شاغل و یا.. هستند. این نتایج بسیار ارزشمند است.

دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقتصادی عنوان کرد: ما در کشورمان 24 میلیون خانوار و 3 میلیون بیکار داریم . حدود 35 تا 38 درصد دهک‌های فقیر جامعه ما را افراد شاغل تشکیل می‌دهند. این موضوع، مشاهده و نتیجه‎ای آموزنده برای ما است؛ بنابرین نتیجه می‌گیریم که برای رفع فقر، علاوه بر اینکه باید برای بیکاران، شغل ایجاد کنیم، باید درآمد شاغلان را هم افزایش دهیم و بعد به فکر بازنشستگان باشیم. با چنین اقدامی، از دعواهایی که ممکن است بر سر این موضوع وجود داشته باشد، خلاص می‌شویم.

وی ادامه داد: یکی از مشکلاتی که در اقتصاد ما وجود دارد این است که بنگاه‌های کشور ما، ابتدا کوچک نبوده‌اند که بعد بزرگ شده باشند، بلکه از اول بزرگ بوده‌اند؛ در حالی‌که در همه کشورهای پیشرفته دنیا، بنگاه‌های بزرگ، ابتدا یک کارگاه کوچک بوده‌اند و سپس بزرگ شده‌اند و شغل زیادی هم ایجاد کرده‌‌اند. مسئله دیگر این است که در ایران بین بنگاه‌های مختلف اقتصادی، ارتباط برقرار نیست و کسی هم که در این بنگاه‌ها شغل پیدا می‌کند، در مسیر بهبود موقعیت شغلی و بهبود درآمدی قرار نمی‌گیرد.

این استاد اقتصاد عنوان کرد: با این سخنانی که تاکنون بیان کردم، این نتیجه حاصل می‌شود که اگر بزرگترین فقرای ما در مرحله اول، شاغلان، سپس بیکاران و در نهایت افراد معلول و ناتوان هستند، دولت برای رفع مشکل دسته اول باید درآمدها را افزایش داده و برای دسته دوم نیز شغل ایجاد کند. همچنین لازم است که برای افراد معلول و ناتوان در کشورمان، بسته‎های حمایتی در نظر گرفته شود.

نیلی ادامه داد: مسئله بعدی که به آن اشاره می‌کنم درباره توزیع درآمد است. درباره توزیع درآمد این مسئله مهم است که چه نسبتی بین فقیر و غنی در یک کشور وجود دارد و آیا لازم است این نسبت بهبود پیدا کند یا خیر. نکته لازم به ذکر در مورد ایران این است که اگر دهک‎های اول تا دهم درآمدی را از کمترین به بیشترین مرتب کنیم، فاصله تقریباً 14 به 1 بین دهک اول و دهک دهم وجود دارد و این نسبت برای کشور ما بسیار زیاد است.

مشاور اقتصادی رئیس جمهور با اشاره به اهمیت اصلاح نظام مالیاتی کشور اظهار کرد: نظام مالیاتی ما باید به سمت مالیات بازتوزیعی حرکت کند؛ یعنی مالیات اقشار پر درآمد را افزایش داده و بین اقشار کم درآمد توزیع کنیم اما آنچه در مورد آن در زمینه سیاستگذاری دارای نقص هستیم این است که نه نظام مالیاتی ما ثروتمندان را می‌شناسد که از آنها مالیات بگیرد و نه نظام حمایتی ما فقرا را می‎‌شناسد که به آنها کمک کند و این ایراد بزرگی است.

وی تأکید کرد: با چنین وضعیتی، خطاهای ما  فراگیر می‌شود و مثلاً اگر می‌خواهیم یارانه پرداخت کنیم، توزیع یارانه بین کسی که 2 میلیون تومان درآمد دارد با کسی که 2 میلیون و دویست هزار تومان درآمد دارد سخت خواهد شد؛ بنابراین معیار مشخصی نداریم، چراکه هنوز ثروتمندان و فقرا را نشناخته‌ایم.

نیلی در ادامه به بیان راهکارهای خود برای کاهش فقر در جامعه پرداخت و گفت: اگر از قشر پردرآمد جامعه، مالیات لازم گرفته شده و به قشر فقیر جامعه داده شود، تبدیل به یک بودجه بازتوزیعی می‌شود و اگر این کار صورت گیرد در جهت احیای سرمایه اجتماعی در جامعه هم مؤثر خواهد بود.

 این استاد دانشگاه در پایان تاکید کرد: اکنون جامعه ما از منظر اعتماد عمومی به تصمیم گیرندگان دچار مشکل است و اعتماد چندانی به آنان ندارد و تحقق عدالت اجتماعی می‎تواند این نگاه مردم به تصمیم گیرندگان را ترمیم کند.