متن سخنرانی دکتر قبادی در نخستین جشنواره ملی نقد متون و کتب علوم انسانی

بسم ا... الرحمن الرحیم

ای خدای پاک و بی انباز و یار                 دستگیر و جرم ما را درگذار
یاد ده ما را سخنهای دقیق                              کان به رحم آرد تو را ای خوش رفیق
گر خطا گفتیم اصلاحش تو کن                          مصلحی تو ای تو سلطان سخن
قطره دانش که بخشیدی زپیش                        متصل گردان به دریاهای خویش

حمد و ثنا آن خدایی را که نعمت انقلاب اسلامی را به ملّت ما ارزانی فرمود. انقلابی که بیش از هر چیز انقلابی معرفتی، فرهنگی و اجتماعی بود.

در فراز و فرودهای دهه‌‌های مختلف انقلاب، رویکرد علوم انسانی نیز فرایندهایی تطوری را پشت سر گذاشته است.

بی‌گمان در همۀ ادوار انقلاب اسلامی، رهیافت انتقادی به سازه‌های معرفتی پیرامون شاخه‌ها و عناصر گوناگون علوم انسانی و اجتماعی از چنان جایگاهی برخوردار بوده که می‌توان آن را نمودهای بنیادین تحوّل و تطوّر انقلاب اسلامی دانست. اما جای شکر فراوان به درگاه الهی است که این شورا در موقعیت کنونی جامعه ما، به جایگاهی والا و تعادل‌آفرین و اثربخش دست یافته که می‌توان گفت: با نگاه علمی، دین‌مدار، خردورزانه و روشمند، تمدّن‌سازانه و بومی‌نگر حرکت می‌کند. یقیناً در مسیر رسیدن به این تعالی و اثربخشی، شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی در سایۀ رهیافت انتقادی حوزۀ علوم انسانی، نقشی بسزا ایفا کرده است.

خوشوقتانه، شورای بررسی متون با ماهیتی مشارکت‌جویانه و مبتنی بر تبادل‌نظر و تعامل اندیشگانی، مظهر بارز نهادی «دانایی‌محور» است که جناب آقای دکتر غلامی وزیر دانشمند علوم، تحقیقات و فناوری در مدخل برنامۀ تقدیمی به مجلس شورای اسلامی، آن را در مرکز توجه خود به علوم انسانی بیان داشته‌اند.

امروز، انسجام تشکیلاتی، حضورِ مداومِ در قالب و ساختار عموم گروه‌های تخصصی دانشگاهها و اثربخشی بارز آنها، شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی را از تراز سرمایه انسانی ملّی به ساحت سرمایه اجتماعی بزرگ و تمام‌عیار ماندگار ارتقا داده است. این شورا با کارکردی روشن و هم‌افزایانه نسبت به دیگر سازمان‌های مرتبط با حوزه علوم انسانی به نهادهای اعتلابخشندۀ به علوم انسانی در دانشگاه‌های جامع سراسر کشور تبدیل شده و به عنوان مظهر خودباوری، عقلانیت، خردورزی و توأمانی حرکت در مسیر مرزهای دانش جهانی و بومی‌گرایی ظهور کرده است.

شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی بر پایۀ مبانی انقلاب اسلامی و با الهام از رهنمودهای بنیانگذار کبیر جمهوری اسلامی و با عنایت و اشارت مستقیم مقام معظم رهبری در سال 1374 برای پاسخگویی به خلاء و نیاز جدّی در عرصۀ نقد منابع درسی حوزۀ علوم انسانی دانشگاهها تشکیل شده و اکنون با جلب مشارکت هدفمند، منسجم، نظام‌مند، خروجی‌مدار با توزیع فراوانی منطقی و متناسب و داشتن رویکردی کاملاً فراجناحی؛ به مرجعیت خلق سرمایه عظیم انسانی در حوزه بالندگی تفکر انتقادی برای کشور نائل شده است.

و با استمرار این تشکیلات بالنده در حدود یک ربع قرن سابقه با مشارکت عمدۀ دانشگاههای کشور و انجمن‌های علمی و با عضویت بیش از 2000 تن از محققان و استادان سراسر این سرزمین به یک شبکه ملّی نخبگانی علوم انسانی مبدّل شده است.

اکنون، این شبکه نیز با تداوم و تعمیق ارتباط بین منتقدان و محققان و مؤلفان از نسل‌های مختلف و اصالت دادن به خروجی‌گرایی و اثرگذاری مستمر در نُضج و بسط تفکر انتقادی در دانشگاهها، و ایجاد مناسبات عمیق علمی ـ فرهنگی و عاطفی با قاطبۀ نخبگان علوم انسانی؛ سرمایه‌های اجتماعی مغتنم برای کشور به شمار می‌آید.

شورای متون از حیث تلاقی چند از دو نسل در جلسات خود و برخورداری از همکاری و مشارکتِ فعالِ عموم انجمن‌های علمی از سرمایه‌های اجتماعی کم‌نظیر و مهمی است که تجربیات و اندوخته‌های علمی را نسل به نسل منتقل می‌کند. در عین حال که به دانش و تجربۀ پیش‌کسوتان متکی است به دلیل نخبه‌گرایی، میدان را به روی جوانان نخبه با رتبۀ علمی مناسب نیز باز گذاشته است.

برجستگی و ممتاز بودن شورا از منظر قضاوت جامعۀ علمی درخور تحسین است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

1. برنده شدن مجلۀ علمی ـ پژوهشی شورا با عنوان پژوهشنامه انتقادی در جشنوارۀ بین‌المللی فارابی در سال ۱۳۹۵؛
2. برنده شدن ۴ مقاله از اعضای گروه‌های تخصصی شورا در جشنوارۀ سال ۱۳۹۶ نقد وزارت ارشاد؛
3. تأیید وزارت علوم مبنی بر داشتن ظرفیت و امتیار عالی مجله شورا و توان تبدیل شدن به تنها ماهنامۀ دانشگاهی در حوزۀ علوم انسانی دانشگاهی؛
4. داشتن محصول علمی ماهانه، حداقل 4 کتاب انتقادی.
5. ورود به عرصه نقد نظریه‌های جهانی در علوم انسانی و تحلیل و تدوین و نشر آن برمبنای رشته‌های تخصصی.

اکنون پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی خدای بزرگ را شاکر است که در آستانه یک ربع قرن فعالیت درخشان شورای متون و کتب علوم انسانی، این جشنواره را به منظور بازاندیشی تجربیات، تقویت انسجام تشکیلاتی و افزایش بهره‌وری و ارتقاء سطح محصولات علمی و گسترش تفکر انتقادی برگزار می‌کند. پژوهشگاهی که با ۵۱ سال سابقه، ۱۴ پژوهشکده، دو مرکز علمی ـ فرهنگی، ۱۰۷ تن هیأت علمی برگزیده، ۲۱ مجله علمی ـ پژوهشی و در پیش گرفتن اصل طرح جامع اعتلای علوم انسانی و اجرای طرح‌های کارفرمایی بزرگ و ملّی، دارابودن قوی‌ترین کتابخانه تخصصی، پُربیننده‌ترین پرتال در سطح جهانِ فارسی ‌زبان و با صعود ۲۵۱ پله‌ای به تأیید نظام سنجش وبومتریک تولید علم در فضای مجازی و کانون واقع شدن برای دو هزار عضو هیأت علمی کشور و رابط میان اغلب انجمن‌های علمی، به عنوان نماد تمدّنی ایران معاصر در حوزه علوم انسانی ظهور یافته است. همچنین مفتخر است که به دنبال این جشنواره در اسفندماه سال جاری ـ در سالی که از طرف مقام معظم رهبری سال اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال نامیده شده ـ نخستین جشنواره قدردانی از پایان‌نامه‌ها و رساله‌های برتر دانشجویی در زمینه تولید و اشتغال را برگزار خواهد  کرد.

همین امر مهم، تکلیف ما تک تک اعضای شورای متون را افزونتر می‌سازد و آن اینکه بیشتر به خاطر بسپاریم ما در صورتی می‌توانیم از فلسفه وجود و سرشت نهادیِ شورای متون صیانت کنیم که دائماً با روشمندی، محضولات علمی گزین و فاخر عرضه کنیم و در حلّ مسائل جامعه و حوزه علم کارآمد باشیم. این شورا که نهادی خودجوش و درونزاست و با انگیزۀ دینی، علمی، و ملّی برای پاسداشت رویکرد بومی و رهیافت انتقادی تأسیس شده است، هیچ راه تحقق آرمانی، جز نوشتن مستمرّ عالمانه و تولید محصولات پژوهشی ارزنده و اثربخش ندارد. در همین جا از وزیر دانشمند و مدبّر، جناب آقای دکتر غلامی تقاضا دارد: مشخصاً مأموریت مطالعات درباب خلق ظرفیت‌های کارآفرینی، مهارت‌آفرینی و اشتغال‌زایی در متون درسی را به پژوهشگاه واگذار فرمایند تا با هماهنگی شورای عالی برنامه‌ریزی و دیگر نهادها و بخش‌های مرتبط گامی اثرگذار در تحقق برنامه ششم توسعه برداشته شود.

داشتن دید انتقادی در حوزه علوم انسانی ایران، ذاتاً مستلزم حرکت در مرزهای دانش از یک سو و داشتن باور بومی‌گرایانه از سوی دیگر است. باور بومی‌گرایانه، خود مستلزم آگاهی و مسأله‌مندی و دردمندی است و همۀ اینها جز با انعکاس در عالم نوشتن و تولیدات و خروجیِ علمیِ مخاطب‌گرا و فراگیر ممکن نخواهد بود. و این نوشتن، لبیکی است به فرمایش پیامبر گرامی اسلام (ص) که فرمود «قَیِّدُوا العِلْمَ بالکِتابَهِ» و نشانه‌ای از وفاداری به تمدّنی است که می‌گوید" کُلُّ علم لیس فی القرطاسِ ضاع » و همین تمدّن در اوج شکوفایی خود در جای دیگر حدود 750 سال پیش در قابوسنامه، فریاد برمی‌آورد که :

«شنبه‌ها از همیشه بدتر می‌نویسم، چون جمعه‌ها قلم به دست نداشته‌ام» (قابوس‌نامه/ ۲۰۷)

در پایان با قدردانی از شرف حضور همۀ شما سروران گرامی، توجه به امیدواری‌ای که در عنایت ویژۀ وزیر محترم علوم، جناب آقای دکتر غلامی در برنامه پیشنهادی خود برای مجلس شورای اسلامی نسبت به علوم انسانی ایجاد کرده است، آینده علوم انسانی بویژه شورای متون ان شاء ا... درخشان‌تر خواهد بود. جناب آقای دکتر غلامی در بندهای گوناگون برنامه پیشنهادی؛ ازجمله: چشم‌انداز و بند ۴، ۱۱ از محور دوم و بند ۱، ۲، ۴ و ۶ از محور سوم و بند ۶، ۷، ۹ و ۱۱ از محور چهارم، نقش علوم انسانی را بسیار پُررنگ و پُرمایه دیده‌اند.

در پایان، شِمایی کلی از درخشش‌های شورای متون برشمرده می‌شود که نشان از همخوانی و آمادگی شورا برای تحقق مفاد برنامۀ وزیر محترم دارد و ظرفیتی درخور توجه در کامیابی اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در دولت تدبیر و امید به شمار می‌آید.

پژوهشگاه بر این باور است که از آنجا که علم، محور اصلی توسعه است و علوم انسانی هدف و جهت توسعه را روشن می‌سازد و نقد، ضامن سلامت، پویایی و بالندگی علوم انسانی است، لذا شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی می‌تواند در چرخۀ توسعۀ کشور نقشی بسزا ایفا کند. از این روی، جدیّت، انسجام و اثربخشی هرچه بیشتر شورا با تولید و عرضه محصولات علمی تراز اوّل، روشمند، روزآمد، الگو، سرآمد، مسأله‌مند و ناظر به چالش‌های فراروی منابع درسی دانشگاهی؛ پرچمدار توسعه و اعتلای علوم انسانی در کشور می‌تواند به شمار آید و بخشی از این تمایزات و درخشش‌های شورای بررسی متون را می‌توان اینگونه معرفی کرد:

1. نخستین شورای تخصصی قویم و فراگیر و اثرگذار نقد کتاب‌های دانشگاهی در کشور در حوزه علوم انسانی به منظور افزایش کارآمدی منابع دانشگاهی برای بومی‌سازی و ناظربودن آنها بر مشکلات و مسائل اجتماعی و فردی جامعه ایران بویژه مهارت‌افزایی، تولید و اشتغال می‌تواند در آنها در اولویت ویژه قرار گیرد؛
2. تشکیلات منسجم، اخلاق‌مدار، متعادل، انصاف‌گرا، دین‌محور، بومی‌نگر، بین‌رشته‌ای و مناسبات هدفمند و زمانمند بر مبنای برنامه‌مداری و نگرش راهبردی؛
3. انباشت تجربه 22 سال فعالیت مستمر در حوزه نقد کتاب‌های دانشگاهی و تبدیل شدن به یک گفتمان و جریان انتقادیِ علمی در کشور؛
4. عضویت و فعالیت مستمرّ قریب به ۳۰۰ نفر از استادان دانشگاه‌های سراسر کشور در گروه‌های تخصصی شورا؛
5. مشارکت و همکاری علمی با بیش از ۱۵۰ دانشگاه، مؤسسات پژوهشی و انجمن‌های علمی و مراکز پژوهشی کشور؛
6. توفیق در جلب همکاری بیش از ۲۰۰۰ نفر از استادان دانشگاه‌های سراسر کشور (به مثابه شبکه نخبگانی علوم انسانی)؛
7. داوری بیش از ۶۰۰۰ کتاب و برگزاری ۴۰۰ نشست تخصصی و ۳۰ همایش علمی؛
8. تولید ۷۰۰ یادداشت انتقادی و حدود ۵۵۰ مقاله انتقادی و بیش از ۱۰۰ جلد کتاب انتقادی و ۵۰ شماره مجله علمی ـ پژوهشی؛
9. انتشار تنها نشریه علمی ـ پژوهشی نقد کتاب در حوزه علوم انسانی دانشگاه‌های کشور و کسب عنوان نشریه تخصصی برتر در حوزۀ نقد کتاب در جشنواره فارابی و جشنواره نقد وزارت ارشاد به صورت پیاپی و العاقبه للمتقین.
10. ارتباط آن با برنامه ششم توسعه کشور
11. ارتباط آن با برنامه پنجساله پژوهشگاه
12. برنامه‌های آتی شورای بررسی متون
13. انتظارات شورای بررسی متون از سازمان متبوع و ....

امروز مفتخریم که به حول و قوه الهی، در مسیر بالندگی و توسعه کشور در سایه منویات امام کبیر و در پرتو رهنمودهای مقام معظم رهبری و همراه با دولت خردورز تدبیر و امید، شورای متون در موقعیتی قرار گرفته است که با ویژگیهای ذیل در مسیر نشاط علمی، پویایی محیط دانشگاهی و بالندگی حوزه علوم انسانی کشور حرکت می‌کند:

14. ۱- پای‌بندی به اسناد بالادستی بویژه برنامه ششم توسعه و برنامه توسعه راهبردی پژوهشگاه، ۲- التزام به خروجی‌محوری و تولید محصولات انتقادی روشمند، ۳- حرکت در مرزهای دانش جهانی توأمان با رویکرد بومی‌گرا، ۴- دین‌مداری، ۵- ارزیابی مستمر درونی، ۶- رویکرد تعامل‌گرا و هم‌افزاینده با تمام نهادها و دستگاه‌های پژوهشی متولّیِ حوزه علوم انسانی و ۷- سرلوحه قرار دادن مدیریت دانش در همه فعالیت‌ها.
15. آمار مشارکت بیش از دو هزار تن از استادان، محققان و متخصصان سراسر کشور با تولید سالانۀ دست‌کم ۲۰۰ مقاله علمی ـ پژوهشی و هزار یادداشت علمی و جستار انتقادی و بیش از یکصد جلد کتاب و با داشتن هزاران مخاطب فرهیخته در فضای مجازی نشانه‌هایی از این شکوفایی بر این است. با اینحال، قطعاً نیازمند تعامل بیشتر با همه نخبگان کشور در همه رشته‌ها برای افزودن بهره‌وری و حرکت به سوی آینده‌ای توسعه یافته‌تر هستیم تا بتوانیم برای تحقق برنامه ششم توسعه نقشی بارز و سازنده داشته باشیم.

توفیق همگان را از خدای بزرگ خواهانم.