رئیس پژوهشگاه در گفتگو با ایسنا: ظرفیت‌های علوم انسانی برای ارتقای فعالیت‌های وزارت علوم/ تعیین شاخص‌های توسعه
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی وزارت علوم ضمن تشریح کارکردهای علوم انسانی در حوزه آموزش عالی، گفت: ایران کشوری در حال توسعه بوده؛ لذا برای پیشرفت و توسعه، الگوی کاملی لازم است که تعیین این الگو و معیارها و شاخص‌های توسعه بر عهده علوم انسانی است.
دکتر حسینعلی قبادی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره ظرفیت‌های علوم انسانی برای ارتقای فعالیت‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به بیانات امام خمینی (ره) مبنی بر اینکه "امور انسانی، امور تربیتی در راس مسائل اسلام است" (صحیفه نور، جلد 15، صفحه 251) و این سخن رهبر معظم انقلاب اسلامی که "علوم انسانی برای جامعه جهت‌دهنده و فکرساز است؛ حرکت یک جامعه، مسیر یک جامعه، مقصد یک جامعه را مشخص می‌کند. ما باید هم در حوزه فرهنگ عمومی مردم و برداشت و اعتقاد و باور عمومی مردم و هم در مورد خاصِ باور مسئولان، اهمیت علوم انسانی را روشن کنیم... وقتی این معرفت و باور به وجود آمد، کار آسان خواهد شد" (در جلسه دیدار با اعضای شورای بررسی متون پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (1385/11/2))؛ چنین باوری را راهگشای نگرشی نوین به علوم انسانی و وجه بومی‌سازی آن از طریق کاربردی شدن علوم انسانی عنوان کرد.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: در دو سطح «کلیات» و «ظرفیت‌های علوم انسانی در عرصه کاربردی» می‌توان علوم انسانی را بررسی کرد و بر اساس این دو سطح، نتایجی را اخذ و ارائه کرد تا در نتیجه وزارت علوم که در سطح ملی و کلان راهبردی علم را در دست دارد، بتواند بهتر از توانایی‌ها و کارکردهای آن بهره بگیرد.
وی با اشاره به سطح کلیات، تصریح کرد: متاسفانه علوم انسانی به هر دلیل (یا نگاه اقتضایی یا نگاه روزمره یا ...)، به عنوان یک گفتمان، یک باور، یک راهنما، یک الگوساز در ادبیات علمی کشور مطرح نیست و حل این معضل و مسأله مقدم بر پرداختن به مباحث دیگر است. لذا باید کارآمدی‌های علوم انسانی را روشن کنیم تا بتوانیم ادعا کنیم که لازم است مبنای باور تصمیم‌گیران در عرصه سیاست‌گذاری و اقدامات مسئولان واقع شود.
قبادی افزود: از دیدگاه مقام معظم رهبری، علوم انسانی به اندازه علوم صنعتی و پزشکی مهم است و پیشرفت و نظریه‌پردازی در آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ایشان بسیاری از حوادث و اتفاقات دنیا را ناشی از نظریه‌پردازی‌های دانشمندان این رشته‌ها می‌دانند و می‌فرمایند «بسیاری از حوادث دنیا حتی در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی و غیره، محکومِ نظرات صاحب‌نظران در علوم انسانی است؛ در جامعه شناسی، در روان شناسی، در فلسفه؛ آنها هستند که شاخص‌ها را مشخص می‌کنند.»
وی ادامه داد: رهبر معظم انقلاب همچنین می‌فرمایند «در همین علوم انسانی، مثلا تاریخ، جامعه‌شناسی و روانشناسی که خودتان گفتید، پیشرفت کنید، حقیقتاً بدانید ارزش شما در جامعه و در سطح بین المللی، از یک پزشک پیشرفته یقینا کمتر نیست؛ بلکه بیشتر هم هست. شما الان نگاه کنید، ببینید در این چهره‌های علمی معروف دنیا چند تا پزشک هستند، چند تا جامعه‌شناس یا مورخ وجود دارند. می‌بینید که تعداد و برجستگی این دومی بیشتر است. منتهی باید کار کنید تا پیش بروید.» بنابراین از دیدگاه معظم‌له علوم انسانی جهت‌دهنده و فکرساز است و مسیر و مقصد حرکت جامعه را تعیین می‌کند.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی یادآور شد: یکی از دلایل مهم تاکید ایشان بر علوم انسانی این است که ایران کشوری در حال توسعه بوده و برای پیشرفت و توسعه، الگوی کاملی لازم است که مقصد و مسیر بر اساس آن روشن شود که تعیین این الگو و معیارها و شاخص‌های توسعه بر عهده علوم انسانی است.
وی با اشاره به تاکید رییس‌جمهور مبنی بر اینکه "بزرگ‌ترین مسئولیت در حل معضلات جامعه به عهده علوم انسانی است"، افزود: چگونگی تفسیر هستی‌شناسانه از انسان و اینکه او را موجودی تک‌ساحتی و یا دو بعدی بدانیم تاثیر عمیقی بر نظام اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دارد و بر همین اساس الگوی توسعه تعیین می‌شود.
قبادی همچنین در پاسخ به این پرسش که علوم انسانی چه کاربردهایی می‌تواند در جامعه و در سطح ملی و وزارتخانه داشته باشد؟ گفت: مهم‌ترین جنبه‌های کاربردی علوم انسانی در دو ساحت کلان و راهبردی در حوزه نظر (یعنی مسأله‌مداری ) و سطح خُرد و ارائه راهکارها در عرصه جامعه (نیازمحوری) قابل تبیین است.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی توضیح داد: در ساحت اول که ساحت کلان است، جهت‌گیری مجموعه علوم و ساحت‌های معرفت‌شناسی و ساختن نظام معرفتی جامعه و الگوسازی غنی علمی؛ تقویت علم‌باوری در نهادها، وزارتخانه‌ها و جامعه؛ سیاست‌گذاری‌ها؛ تبیین پیوندها یا گسست‌های فرهنگی و تمدنی مثلا بیان ارتباط نظام آموزش و پرورش یا آموزش عالی با فرهنگ امروز و تکیه بر میراث دیروز و ... مد نظر است.
وی افزود: در این چارچوب تعریف علم جدید و نظریه‌پردازی، تبیین تغییرات کلان اجتماعی ـ فرهنگی و فهم جنبش‌های اجتماعی از سوی دانشمندان علوم انسانی صورت می‌گیرد. در واقع، می‌توان مدعی شد تعریف از انسان و مسئولیت و وظایف بشر در زمره مشخصه‌های ذاتی علوم انسانی است و تا این امر صورت نگیرد امکان پرورش تفکر خلاق و انتقادی و تخیل نوآوری و فناوری‌های جدید برای دانشمندان علوم دیگر میسر نیست. اساسا برای انسان که یک موجود متفکر است، آفرینشِ اهلیت برای فکر کردن، کاری است که در حوزه علوم انسانی صورت می‌گیرد.
قبادی با اشاره به ساحت دوم که ساحت خرد، نیازمحور و تقاضاگر است، گفت: مواردی از کارآمدی‌ها و کارکردهای علوم را می‌توان نام برد که در حوزه ماموریت‌ها و وظایف وزارت علوم برای تحقق اسناد بالادستی کشور جای می‌گیرند که از جمله آنها می‌توان به فرهنگ حفظ محیط زیست و صیانت از آن، منابع و سرمایه‌های ملی ـ حقوق دریاها، حقوق مرزی و ... ، ارتقای سطح اعتماد عمومی، افزایش سطح تحمل یکدیگر، تعمیق فرهنگ گفت‌وگو و الگوی رفتار تعاملی، صیانت از سرمایه‌های انسانی، تقویت مناسبات و شبکه‌های نخبگانی و خلق سرمایه‌های اجتماعی و تقویت هویت ملی و سیاستگذاریِ فرهنگ ملی بویژه در امور مربوط به جوانان و پیوندهای فرهنگی آنان با میراث‌ها بویژه با تکیه بر ادبیات بی‌نظیر فارسی اشاره کرد.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: همچنین برنامه‌ریزی برای اداره بهتر امور کشور، بهره‌گیری از ظرفیت‌های ملی، تمدنی، ازجمله گردشگری، افزایش تولید، اشتغال، رسیدن به توسعه پایدار و متوازن و پایدارسازی توسعه، آفرینش شیوه‌ها، مهارت‌آفرینی، پیوند دادن روشمند دانشگاه و صنعت، ارتقای سطح آگاهی‌های مدیران صنایع و دیگر مدیران برای کسب معرفت دانشگاهی و درک منفعت تعامل با دانشگاه‌ها، تبیین چارچوب‌ها و شیوه‌های بهینه اداره اجتماع، ارتقای فرهنگ مصرف بهینه، ارزش دانستن قناعت در کنار تشویق ثروت‌آفرینی (همان چیزی که در فرهنگ و آداب اقتصاد مقاومتی مد نظر است)، ایجاد یا تقویت فرهنگ سلامت و نفی زمینه‌های بروز و ظهور آسیب به سلامت عمومی، فرهنگ کار، تربیت افراد ماهر و خلق مهارت، صیانت از اخلاق عمومی و ارتقاء و تعالی فرهنگ عمومی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی از دیگر کارآمدی‌ها و کارکردهای علوم در حوزه ماموریت‌ها و وظایف وزارت علوم برای تحقق اسناد بالادستی کشور است.
کارکردهای علوم انسانی در عرصه آموزش عالی
وی به عمده‌ترین کارکردهای علوم انسانی در عرصه آموزش عالی اشاره کرد و گفت: تحقق اسناد بالادستی در مجموعه وزارتخانه‌ها (ازجمله سند چشم‌انداز، نقشه جامع علمی کشور، سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری مصوب مجمع تشخیص، برنامه ششم توسعه، به‌ویژه تحقق طرح آمایش وزارت)، کارآمدسازی، روزآمدسازی و متناسب‌سازی شاخص‌ها، هم‌افزاسازی مقررات و سرمایه‌های اسناد قانونی و حقوقی و مقررات و شیوه‌نامه‌ها، اتصال بیشتر وزارت با شبکه نخبگانی علوم انسانی برای نهادینه‌سازی و بهره‌گیری از خرد جمعی و تحقق اصل دانایی‌محوری (اعم از انجمن‌های علمی، محققان نامدار، متفکران حوزه‌های مختلف علوم انسانی، بدنه اعضای هیأت علمی دانشجویان دکتری) همچون اقتصاد دانش‌بنیان: محیط دانشی نسل چهارم و طراحی الگوها و شیوه‌های کارآمدتر برای دوره‌های آموزشی و نظام مدیریت بهینه پژوهشی و افزایش بهره‌وری از جمله کارکردهای علوم انسانی در این حوزه است.
قبادی، عمومی‌سازی، ترویجی‌سازی، مردمی‌کردن و بومی‌سازی علم (دانشگاه ـ جامعه ـ صنعت ـ کاربردی‌سازی و تقاضامحور کردن فعالیت‌های تحقیقاتی) را دیگر کارکرد علوم انسانی در حوزه آموزش عالی عنوان کرد و افزود: همچنین از دیگر کاربردهای علوم انسانی در این حوزه می‌توان به جلب نظر کارآفرینان و طراحی مشارکت آنان و سازمان‌های مردم‌نهاد علم و توازن و تعادل در ابعاد گوناگون توسعه و حرکت جامعه به سوی توسعه پایدار به‌ویژه کم کردن فاصله میان دانشگاه و صنعت و خروج از چرخه تکراری باطل فعلی و برنامه‌ریزی و طراحی و مشاوره برای مشارکت بخش خصوصی در این چرخه، تحقق دانایی‌محوری و مشارکت بیشتر نخبگان و تمرکززدایی از آموزش عالی و مسأله‌محوری در توسعه دانشگاه‌ها، تقویت هویت ملی و بازآفرینی میراث‌های عظیم تمدنی ایرانی و اسلامی و تقویت مناسبات بین نسلی بویژه بین جوانان کشور و مشارکت مؤثر و دانش‌مدار در شوراها و کمیسیون‌های سیاست‌گذار اشاره کرد.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی همچنین نشر و گسترش تفکر علمی و انتقادی و پرورش خلاقیت در آموزش و پژوهش در دانشگاه‌ها، تقویت اعتماد عمومی و تحمل یکدیگر برای حمایت از منافع ملی، افزایش روحیه مقاومت ملی، محیط زیست، اخلاق عمومی، جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی، تقویت فرهنگ و رفتار سلامت، طراحی دوره فرارشته‌ای اشتغال‌آفرینی ازجمله در زمینه گردشگری، حقوق بین‌الملل، اقتصاد، تجارت و انواع مهارت‌آفرینی از مهارت‌های زندگی تا مهارت‌های رفتاری و تعاملی تا مهارت‌های حرفه‌ای را از دیگر کاربردهای علوم انسانی در حوزه آموزش عالی عنوان کرد.
قبادی تاکید کرد: علوم انسانی هم در جستجوی حقیقت و شناخت انسان و ظرفیت‌های وجودی اوست و هم می‌خواهد ضامن تحقق تعالی و اعتلای جامعه باشد که این امر اگرچه متکی به فناوری‌ها و مصنوعات نوین است، اما در اساس نیازمند پویایی فرهنگی متکی بر میراث تمدنی است که یقینا هر راهکار رهایی‌بخشی از گره‌های موجود از دل آن قابل استحصال است.
وی گفت: بر این اساس در سنجش میزان کارآمدی علوم انسانی به جای رویکرد مصنوع‌محور، باید به تحولات اندیشه‌ای و توسعه ظرفیت‌های فهم ابعاد مختلف وجود انسان توجه بیشتری شود و موقعیت علوم انسانی به مثابه علومی که امکان شکل‌گیری علوم دیگر را در ذهن و مخیله انسان‌ها فراهم می‌آورد، به رسمیت شناخته شوند.
نظر شما :