متن کامل سخنان دکتر سیده زهرا اجاق دبیر علمی همایش در مراسم افتتاحیه

به نام خدا

خانم­ها، آقایان سلام. عرض احترام و خوشامد خدمت همه بزرگواران حاضر در سالن و مشارکت­ کنندگان مجازی همایش دارم. امیدوارم بودنمان کنار یکدیگر در این همایش موجب بشود که حرف ها، نظرها و صداهای جدیدی را گوش دهیم.

نسل به عنوان یک ساختار اجتماعی متشکل از یک گروه سنی خاص یا مجموعه­ای از چند گروه سنی تعریف می شود که رویدادهای تاریخی و اجتماعی مشابهی را در طول زندگی­شان تجربه می کنند. اهمیت تنوع نسلی در این است که موجب تنوع ارزش­های اجتماعی می­شود و ضمن ایجاد نشاط و پویایی اجتماعی، توان مدارا و سازش ­پذیری انسان­ها را افزایش می­دهد.

دیجیتالی شدن و عاملیت­ گرایی انسان­ها موجب تحولات برجسته­ای در اجتماع شده است. چارچوب‌های فکری زیادی برای توضیح  این دگرگونی‌ها پیشنهاد شده اند که وجه مشترکشان، حضور همه‌جایی رسانه‌هایی است که سبک زندگی نسل‌های مختلف جامعه را، از کودک تا کهن‌سال، درگیر خود کرده است. اهمیت رسانه­ ها و سایر اشکال ارتباطی در این است که هویت و تعلقات نسلی را شکل می‌دهند. رسانه ­های نوین ماهیت دوره­های مختلف زندگی از کودکی تا سالمندی و پیری را تغییر داده­اند و مولفه ­های تعیین کنندۀ زندگی همچون دین، علم، سلامت، محیط زیست، سنت، کسب و کار، تجارت و غیره را دگرگون ساخته­ اند. تحولات رسانه­ای از یک سو با ایجاد تغییر در فضای درونی هر یک از این حوزه­‌ها، تفاوت فضای زیست گروه­های نسلی را کاهش داده­اند و از سوی دیگر، تفاوت گروه­های نسلی را براساس میزان مهارت و فهم‌شان از فناوری­‌های نوین افزایش داده­اند. اندر کنش این روندها همان­قدر که می‌تواند هراسناک و عامل گسست نسل­‌ها تلقی شود، می­تواند خوشایند بوده و به عامل پیوند نسل­‌ها تبدیل شود. تلاش ما دستیابی به پیوند نسلی مطلوب و ارزش­گذاری بر تنوع و مداراست. همچنانکه یکی از دلایل اصلی توجه به موضوع ارتباطات بین نسلی، شناخت و ایجاد راه و روش­هایی برای پیوند نزدیکتر و محکم­تر بین نسل پدر/مادر بزرگ ها با نوه­‌هاست. بدین خاطر که جمعیت جهان در حال پیر شدن است و  پیش بینی می­شود تا سال 2050، تعداد 22 درصد جمعیت جهان بالای 60 سال سن داشته باشند و 80 درصد آنها در کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی کنند. از طرفی روند خانواده­‌های جهان به سمت تک فرزندی یا کم فرزندی است. نیازهای فیزیکی و عاطفی سالمندان در کنارِ نیازهای شناختی و عاطفی کودکان و نوجوانان دلایل قانع­کننده ای برای مطالعه علمی و یافتن راه‌های مناسب ارتباط بین این دو نسل است. 

این در حالی است که موضوع نسل­‌ها در حوزه مطالعاتی ارتباطات و مطالعات فرهنگی عمدتا از دیدگاه مصرف رسانه­‌ای نسل­‌های مختلف و اثرات آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی مورد توجه بوده است. این دیدگاه با وجود ارزشمندی آن در فراهم ساختن امکان شناخت ویژگی­های هر نسل در تعامل با رسانه­‌ها با این نقد روبروست که پوزیتیویستی، مبتنی بر جبرگرایی فناورانه و رویکردهای پست‌‌مدرن است. به ویژه آن­که از نظر تاریخی نخستین اندیشمندی که مصرف رسانه­‌ای را متغیر اصلی در تحولات اجتماعی و سیاسی در نظر گرفت، مارشال مک­لوهان بوده است و سایر نحله‌­ها علیرغم مفهوم پردازی­های به ظاهر متفاوت، مبانی روش­شناسی و نظری مشابهی در تحلیل این رابطه در پژوهش­‌های ارتباطی و فناوری­‌های ارتباطی دارند. از این رو برای پرهیز از ساده‌­سازی بیش از حد و تعمیم­‌های افراطی، هم به پژوهش و شناخت مسائل غیررسانه­‌ای در حوزه ارتباطات احتیاج داریم و هم نیازمند نقد روش شناسیِ پژوهش­‌های ارتباطی هستیم. اتخاذ رویکردهای بافتارمند و دقیق می­تواند در توضیح این رابطه مناسب باشد.

مشاهده اهمیت و اثرگذاری ایده آل ها و خواسته های گروه های جوان جمعیتی در ایران از یک سو، و ظهور روزافزون فناوری­‌های و محتواهای رسانه‌­ای متنوع برای کودکان و نوجوانان از سوی دیگر، موجب تمرکز توجه پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات به موضوع نسل و تحولات نسلی در ارتباط با فرهنگ و رسانه‌­ها شد. نتیجه این دغدغه برگزاری همایش فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران: روندها، چالش­‌ها و راهکارست تا فضایی برای به اشتراک گذاری دانسته هایمان از وضعیت موجود و هم‌­فکری برای مشکلات و مسئله­‌های نسلی، و ایجاد زیرساخت­‌های گفتمانی و راهبردی پیوند نسلی فراهم شود.

پیشنهاد برگزاری همایش در اردیبهشت 1402 به تصویب شورای محترم پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی رسید. پس از تشکیل کمیته علمی همایش، سه محور موضوعی با تاکید بر سیاست­گذاری، دانش و فناوری، و زیست جهان ایرانی برگزیده شدند. در این بازه 8 پیش نشست در راستای 3 محور همایش برگزار شدند و در مجموع 20 سخنرانی انجام شد.

فراخوان همایش در خرداد ماه انتشار عمومی یافت و در مهلت تعیین شده 53 چکیده به دستمان رسید. پس از داوری، 27 چکیده واجد استانداردهای علمی شناخته و انتخاب شدند. تاکنون 11 نفر از نویسندگان این چکیده­‌ها، مقاله کامل خود را برای همایش ارسال کرده اند.

امیدواریم با برگزاری این همایش و فراهم‌­آوری محتوای مناسب بتوانیم موجب تولید گفتمان درباره اهمیت راهبردی این موضوع برای تمدن سازی، پیشرفت، پایداری و امنیت کشورمان شویم.

در پایان لازم می دانم از ریاست و معاونت پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی جناب آقای دکتر نجفی و جناب آقای دکتر فوزی تشکر کنم که با مساعدت و نکته­ سنجی­‌های مناسب خود در طول این فرایند در برگزاری بهتر همایش ما را یاری کردند. همچنین باید مسرت خود را از این بابت ابراز کنم که انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه­‌ها و انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان پس از کلید خوردن همایش با درک اهمیت موضوع و هم‌راستایی آن با اهدافشان، ضمن استقبال از همایش، با تاکید بر فایده­‌مندی و اهمیت کاربردی موضوع همایش، انگیزه و اراده ما را برای برگزاری این رویداد علمی افزایش دادند.

امیدوارم روز خوب و مفیدی داشته باشید.