امر مطلق هگلی: چشم اندازهای پس نگری و پیش نگری، تمامیت و منفیت

گزارش نشست تخصصی (سخنرانی): امر مطلق هگلی؛ چشم اندازهای پس نگری و پیش نگری، تمامیت و منفیت

این نشست تخصصی که در روز یکشنبه ۰۲/۰۳/۱۴۰۰ برگزار شد نخستین سخنرانی از مجموعه نشستهای سه گانه ای است با موضوع امر مطلق در فلسفه و علوم اجتماعی و انسانی معاصر که توسط مزدک رجبی مدیر گروه فلسفه غرب طراحی شده و بخشی از طرح تفصیلی <<بنیادهای نظری علوم اجتماعی و انسانی>> است که قرار است در دو مجلد برای طرح اعتلای علوم انسانی کشور نگاشته شود. نخستین سخنرانی از نشستهای سه گانه نامبرده، امر مطلق هگلی، دومی امر مطلق و هرمنوتیک و سومین و آخرین سخنرانی امر مطلق در فلسفه دلوز و فلسفه های ماده انگارانه پسا دولوزی است.

در آغاز سخنرانی جایگاه و اهمیت امر مطلق در فلسفه معاصر در تصویری کلان معرفی شد. سپس به ویژگیهای امر مطلق در فلسفه هگل با دو جفت یا دوگانه پس نگری/پیش نگری و تمامیت/منفیت توضیح داده شد. پس نگری و پیش نگری دو چشم انداز است که در پایان چهار لایه از فلسفه نظام مند هگل ظاهر می شود؛لایه های پدیدارشناسی، منطق، روح عینیت یافته و روح مطلق. از یک سو میتوان همه تعینات روح یعنی آگاهی/واقعیت را در چشم انداز پس نگرانه امر مطلق توضیح داد زیرا جایگاه امر مطلق جایگاه نفی تکثر همه تعینات آگاهی/واقعیت و مقرر شدن همه آن تعینات در وحدتی پسا وساطت است؛ از سویی دیگر امر مطلق به منزله آخرین ایستگاه تحقق یافته آگاهی/واقعیت ایستگاهی پایانی و فروبسته نیست بلکه گشوده رو به آینده و امکانات آتی است؛  با دو پیش نگری مواجه هستیم؛ یک پیش نگری با توضیح فراشد همه تعینات آگاهی/واقعیت از آغاز تا انجام محقق شدنی است ولی از جهت گشودگی امر مطلق رو به آینده است که میتوان به این گشودگی با پیش نگری دوم یعنی تداوم و وقفه ناپذیری همان پیش نگری نخست نگریست که نگریستن به گشودگی امرمطلق است.

از سویی دیگر با جفت یا دوگانه ای دیگر در امر مطلق هگلی مواجه هستیم؛ منفیت/تمامیت. با نفی همه تعینات آگاهی/واقعیت تکثر و بلاواسطه بودگی همه آنها نفی می شود و در عدم وساطت مطلق و پسا وساطت قرارمی گیرند. این عدم وساطت همان تمامیت است؛ این همانی این همانی و این نه آنی؛ وحدت وحدت و کثرت؛ بی واسطگی بی واسطگی و وساطت. تمامیت اما خود را نیز نفی می کند و نیروی نفی در این آخرین ایستگاه متوقف نمی شود و خود را نیز نفی می کند. نفی همه تعینات فراشد در تمامیت آن و نگریستن به خود فراشد به مثابه صورتی این همان با محتوا، نفی همه نفی ها، به وضعیتی منجر می شود که در این جفت دوم پدید می آید؛ تعلیق همه تعینات از آن حیث که متعین و محدود هستند. این عدم تعین و نفی هر تعین و محدودیت وضعیتی است که به تعلیق تعین منجر می شود.

این دو جفت یا دوگانه برای توضیح دو ویژگی امر مطلق هگلی به کار می آید: ۱) امر مطلق به منزله آخرین ایستگاه تعینات آگاهی/واقعیت وجه درونی و گریزناپذیر مطلق فلسفه به مثابه نظام یا کل است؛ ۲) امر مطلق فروبسته نیست بلکه گشوده و گشاده به امکانات آینده است. نگرش راست و چپ سده نوزدهمی هر دو در امر مطلق هگلی موجود است: با فهم فلسفه معاصر مطلق و عدم اطلاق، کلان روایت و دیگرروایتها، کل و پاد کل، فراروندگی بنیاد و درون ماندگاری بنیاد هر دو درون توضیح واقعیت به مثابه فراشد موجود است.

در سخنرانی دوم و سوم امر مطلق در تفکر هرمنیوتیکی و متافیزیک دلوزی یعنی فراشدِ تفاوت و تکرار و نیز فلسفه های پسادلوزی توضیح داده خواهد شد تا دست آخر از نسبت جفت ها یا دوگانه های نفی/ایجاب و فراروندگی/درون ماندگاری آغاز طرحی برای توضیح متافیزیکی فهم اجتماعی و انسانی معاصر تمهید شود.