جلسه دفاع«سازکار تعیین رهبر در نظام جمهوری اسلامی از منظر مردم‌سالاری دینی»
سازکار تعیین رهبر در نظام جمهوری اسلامی
از منظر مردم‌سالاری دینی
جلسه دفاع آقای سید یاسر جبرائیلی (دانشجوی مقطع دکتری اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) با عنوان «سازکار تعیین رهبر در نظام جمهوری اسلامی از منظر مردم‌سالاری دینی» در ساعت 15:30 روز یکشنبه مورخ 31/6/1398 با حضور آقای دکتر موسی نجفی (استاد علوم سیاسی پژوهشگاه) در جایگاه استاد راهنما و آقایان دکتر سید فضل‌ا... موسوی (استاد حقوق دانشگاه تهران و عضو حقوق‌دان شورای نگهبان) و دکتر یحیی فوزی (استاد علوم سیاسی پژوهشگاه) در مسند اساتید مشاور و حضور جمعی از علاقه‌مندان شروع شد. طبق روال اساتیدی نیز در جایگاه داوری حضور داشتند؛ آقایان: آیت‌ا... عباس کعبی (عضو حقوق‌دان شورای نگهبان)، دکتر محسن رضایی (دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام) و حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر سید حسین حسینی (استاد فلسفه دین پژوهشگاه).
مطلع ارائه با ذکر عنوان‌بندی تحقیق در 5 فصل و یک جمع‌بندی و توضیح درباره برخی از ادعاهای موجود از اول انقلاب تا کنون درخصوص بحث ولایت فقیه همراه بود؛ به‌عنوان مثال این که اصل ولایت فقیه با اعمال فشار و به‌صورت مشکوک و ناگهانی وارد قانون اساسی شده و یا اساساً چنین اصلی از ابتدا در پیش‌نویس قانون اساسی نبوده و بعدا اضافه شده است.
جبرائیلی پس از بیان مقدمه‌ای کوتاه از پیشینه پژوهش، سئوال و فرضیه رساله را این‌گونه عنوان کرد:
سئوال: سازوکارهای مربوط به تعیین رهبری در تاریخ پس از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به شاخصه‌های دو اصل جمهوریت و اسلامیت چگونه رعایت شده است؟
فرضیه: شاخص‌های جمهوریت و اسلامیت مبتنی بر مشروعیت موجود در اندیشه سیاسی شیعه و مقبولیت مردمی که در قانون اساسی منعکس شده، رعایت شده است.
در ادامه تطبیق و توصیف دو خصوصیت مهم روش «تطبیق کیفی» به عنوان دلیل انتخاب چنین روشی برای این رساله توضیح داده شد.
آقای جبرائیلی در فصل اول به ادبیات و پیشینه تحقیق اشاره کرد و با بیان این نکته که آثار تولید شده در این زمینه به هیچ‌وجه دو شاخص جمهوریت و اسلامیت را مدنظر قرار نداده است، گریزی بر نوآوری پژوهش خود زد.
در فصل دوم ایشان معیارهای حقوقی جمهوریت و اسلامیت را به تفکیک برشمرد؛ حقوق سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مردم را ذیل جمهوریت عنوان کرد و اداره کشور براساس اسلام، تأکید بر مبانی اعتقادی، وجود اصل ولایت فقیه و تطبیق همه قوانین اساسی با شرع اسلام را از معیارهای اسلامیت برشمرد.
در فصل سوم اصل و اساس کنکاش نویسنده رساله، بر انتخاب حضرت امام خمینی(ره) به‌عنوان اولین تجربه تعیین رهبری دینی و سیاسی در نظام جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت و در همین زمینه مستنداتی از تأکیدات و مطالبات علمای وقت (از جمله آیت‌ا... وحید خراسانی، آیت‌ا... منتظری و آیت‌ا... مشکینی) برای قرار دادن این اصل در قانون اساسی ارائه و نشان داده شد که حضرت امام(ره) در این خصوص هیچ توصیه‌ای ویژه‌ای نکرده‌اند و مبنای کار را انتخاب مردم قرار می‌دهند تا جایی که نویسنده رساله مدعی شد که هیچ انقلابی در تصویب قانون اساسی و نیز در تأسیس نظام تا به این حد به آرای مردمی متکی نبوده است.
نویسنده در فصل چهارم دو محور عمده را مورد توجه قرار داد؛ ایشان از یک‌سو شاخص‌های انتخاب آیت‌ا... منتظری به رهبری را در سال 1364 ذکر کردند و از سوی دیگر نکات مربوط به برکناری ایشان در سال 1368 طرح شد. در بخش اول به شجاعت ایشان در مبارزات و در آستانه مرجعیت بودن آقای منتظری اشاره شد و در بخش دوم ارتباط وی با منافقان و دفاع از آقای مهدی هاشمی و... مورد تأکید قرار گرفت.
در فصل پنجم تطبیق شاخص‌های اسلامیت و جمهوریت در تعیین رهبری آیت‌ا... خامنه‌ای مدنظر قرار گرفت. نظریه‌پردازی درباره اسلام سیاسی و اطاعت از ولایت فقیه از شاخص‌های اسلامیت ایشان و انتخاب از سوی مجلس خبرگان و حمایت‌های مردمی از آیت‌ا... خامنه‌ای ذیل شاخص‌های جمهوریت در خصوص ایشان توضیح داده شد.
دانشجو در جمع‌بندی تأکید کرد که اگر فردی غیرصالح به لحاظ دینی ولی با انتخاب مردم یا نمایندگان مردم به رهبری برسد همان‌قدر ایده مردم‌سالاری دینی را نقض کرده است که فرد دینی با ملاک‌های غیرمردی به رهبری انتخاب شود.
ایشان در انتها پیشنهاد کردند که ساز و کارهای انتخاب آیت‌ا... خامنه‌ای برای رهبری توأمان محصول نظریه و تجربه است که قابل بهره‌برداری و انطباق با دوره‌های بعدی برای تعیین رهبری است.
آقای دکتر محسن رضایی به‌عنوان داور اول رساله ضمن تمجید از کار دانشجو بر نو بودن تجربه مردم‌سالاری دینی در دنیا تأکید کردند و عنوان داشتند مردم‌سالاری دینی هرگز ذیل دموکراسی غربی قرار نمی‌گیرد بلکه نوع جدیدی از صورت اداره جامعه در دنیا قلمداد می‌شود. آقای دکتر سید حسین حسینی البته ایرادهای اساسی‌تری به رساله وارد کرد؛ ایشان بحث مردم‌سالاری دینی به‌عنوان مهمترین رکن رساله را در تحقیق کم‌رنگ دیدند و مفهوم‌سازی آن را ناقص قلمداد کردند. در ادامه این داور، فقدان مستندسازی به‌دلیل استفاده از سندهای محرمانه و چاپ نشده را اشکالی اساسی دانست و آن را نقطه ضعف رساله عنوان کرد. ایراد دیگر آقای حسینی به رساله فقدان بهره‌مندی از نظریات رقیب و فقدان اشاره به نظر طیف‌ها و جناح‌های دیگر در این زمینه بود. حضرت آیت‌ا... کعبی به‌عنوان داور سوم رساله، معطوف به حجیم بودن تحقیق ایراداتی وارد و اشاره کردند که از دل این رساله حدود 5 رساله خارج خواهد شد و این موجی شده است که متن رساله بیش از اینکه مبتنی بر استنادات و تجزیه تحلیل باشد بر روایت‌گری استوار باشد.
پس از ایرادات اساتید داور، مشاوران رساله به بیان نقاط قوت و ضعف رساله پرداختند و در انتها آقای دکتر نجفی، ضمن پاسخ به برخی ایرادها، کار آقای جبرائیلی را از منظر اندیشه سیاسی شیعه بی‌نظیر قلمداد و بر پیش رفتن رساله تا مرزهای نظریه‌پردازی تأکید کرد. استاد راهنمای این رساله تفاوت‌های تعیین رهبری در سه مقطع انتخاب حضرت امام، آقای منتظری و آیت‌ا... خامنه‌ای را نه تنها نقطه ضعف بلکه نقطه قوت قلمداد، و ایجاد ظرفیت‌سازی برای تعیین رهبری در آینده را از مهمترین و محوری‌ترین بحث‌های این رساله قلمداد کرد.
نظر شما :