کرونا؛ چالشی فرارشته ای /یادداشت دکتر داود مهرابی

ضجه های زنی سکوت سیاه شب را پاره کرد. فریادهای "مادر مادر" گویا حکایت از آن داشت که کرونا یک قربانی دیگر به فهرست قربانیان افزود. از کوچه به داخل خانه رفتند. همچنان صدای ناله و شیون پس زمینه سیاهی شب بود. خوابم آشفته شد. با خود اندیشیدم که این ویروس تا چه موقع قربانی می گیرد. ویروسی که از شهر ووهان به سرتاسر جهان سرایت کرده است. اما حالا دیگر ووهان را تنها به عنوان یک شهر نمی شناسیم. شنیدن نام ووهان برای بسیاری غصّه می آورد. بغض می کنند و اشک از گونه هایشان سرازیر می شود. عزیزی را از دست داده اند و غم جانکاهی تا همیشه روی دلشان سنگینی می کند.

شاید هرگز تصور نمی کردیم که یک ویروس تا این حد بتواند، انسان قرن بیست و یکم را آزار دهد. امّا چه ساده توانست در کمتر از دو ماه مرزها را نوردد و باعث اعلام وضعیت اضطراری بهداشت عمومی در جهان شود، و سپس نیز همه گیری جهانی آن اعلام شود. همه گیری جهانی یعنی اینکه این بیماری از مرز چند قاره فراتر رفته و به تهدید مشترکی برای زندگی همه انسان ها تبدیل شده است.   

کرونا فقیر و غنی، توسعه یافته و در حال توسعه، زن و مرد، پیر و جوان و غیره نمی شناسد. مرزها برایش معنا ندارند. اگرچه همچنان ابهامات زیادی در مورد آن وجود دارد، اما تحقیقات اولیه نشان می دهند که انجام برخی رفتارها می تواند زنجیره انتقال این ویروس را قطع کند. تا زمانی که واکسن آن تولید نشده، تنها راه مقابله با آن انجام همین رفتارهایی است که توسط متخصصان حوزه بهداشت و سلامت مورد تأکید قرار می گیرند. اما با این وجود، برخی با مقاومت در مقابل اصلاح رفتار خود و عمل نکردن به توصیه های بهداشتی، علاوه بر اینکه ممکن است در افزایش آمار مبتلایان به کرونا و همچنین تلفات این بیماری نقش داشته باشند، هزینه های گزافی نیز بر نظام سلامت تحمیل می کنند. از آنجایی که قطع زنجیره انتقال این بیماری به اصلاح سبک زندگی وابسته است، کرونا پا را از حوزه پزشکی فراتر گذاشته و به یک چالش فرارشته ای تبدیل شده که سهم علوم انسانی نیز در آن بسیار حائز اهمیت است.

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با سابقه درخشان و برخورداری از پژوهشگران برجسته در سطح  ملی و فراملی از جمله نهادهای اثرگذار علمی است که از ظرفیت های علوم انسانی به منظور مقابله با کرونا استفاده نموده است. استفاده از فضای مجازی به منظور ارائه آموزش ها، برگزاری نشست های تخصصی مرتبط با کرونا، برگزاری همایش هایی با محوریت کرونا و علوم انسانی، راه اندازی پویش رسانه ای، ارتباط مؤثر با رسانه ها، انتشار کتاب ها، و انجام پژوهش های مسئله محور در ارتباط با کرونا از جمله اقدامات انجام شده در این پژوهشگاه هستند. البته ویروس کرونا با تغییرات گسترده ای که در سطوح مختلف زندگی اجتماعی ایجاد کرده، مسائل مهمی را پیش روی محققان علوم انسانی قرار داده است، که انجام آنها می تواند به بهبود کیفیت زندگی به ویژه در حوزۀ سبک زندگی سالم کمک کند.

هفته پژوهش فرصت مناسبی برای کنکاش پژوهشگران در خویشتن خویش است، تا بیاندیشند در بحران هایی که جامعه دست نیاز به سوی آنها دراز می کند، چگونه عمل کرده اند. کرونا تنها یکی از این بحران هاست. بحران های متعدد دیگری برآمده از سیاست، اقتصاد، محیط زیست، فناوریهای نوین، و غیره امروز گریبانگیر جوامع مختلف از جمله جامعه ما هستند، که حس "مسئولیت اجتماعی" در قبال آنها می تواند در "چشم انداز ایران قرن آینده" مؤثر باشد.