دکتر پورنامداریان: شیوه‌های تحقیق و پژوهش در رشته های مختلف تفاوت دارد
دکتر تقی پورنامداریان استاد ادبیات و زبان
فارسی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ضمن تبریک
فرا رسیدن هفته پژوهش گفت: پژوهش یا تحقیق، عبارت از جستجوی پاسخِ
حتی‌المقدور درست برای پرسش یا مسئله‌ای که در قلمرو یکی از دانستنی بشر
برای کسی که در آن زمینه تخصص یا آگاهی دارد مطرح شده است. در این تعریف
چند نکته را باید در نظر داشت. یکی اینکه تحقیق یا پژوهش غالباً توسط کسانی
صورت می‌گیرد که در رشته‌ای از علوم، آموزش لازم را دیده باشند. دوم آنکه
در حوزهٔ تخصص‌شان مسئله‌ای برای آنان مطرح شده باشد. سوم آنکه پاسخ به
مسئله حتی در آنجا که توسط محققان متخصص پژوهش و تحقیق می‌شود همواره به
پاسخی قطعی و غیرقابل تردید منجر نمی‌شود. چه بسا محققی دیگر، در زمانی
دیگر با نگاه به مسئله از دریچه‌ای دیگر به پاسخی دیگر برسد. هر تحقیقی در
زمانی معین و امکانات موجود در صورتی که به قاعده انجام شود، می‌تواند کامل
و قابل قبول باشد امّا معلوم نیست که با پیدا شدن امکانات و اطلاعات
تازه‌تر قطعیت و درستی خود را حفظ کند.
دکتر پورنامداریان ادامه داد: با پیشرفت علوم و تجربه‌ها و تحقیقات متعددتر و متنوع‌تر و افرادی با ذهنیت‌های مختلف، هم مسئله‌ها محدودتر می‌شود و هم امر تحقیق و پژوهش دشوارتر می‌شود. محدود از این جهت که به‌تدریج مسائل بسیار در نتیجهٔ تحقیقات جدید از مقام مسئله بودن خارج می‌شود و دشوار از آن جهت که از یک طرف مسائل دقیق‌تر عنوان می‌شود و از طرف دیگر حجم اطلاعات انباشته شده که محقق باید با آنها آشنایی پیدا کند نیز زیادتر می‌شود. در دورهٔ معاصر به سبب گسترش دانشگاه‌ها و به‌تبع آن افزونی متخصصان در رشته‌های مختلف علوم و گسترش تحقیقات، مسئله‌یابی برای تحقیق یکی از مشکلات تحقیق است، چون بسیاری از مسائل مطرح، و پاسخی به آن داده شده است. در گذشته که علوم مختلف به علت محدودیت موضوع و منابع مثل امروز گسترش نیافته بود، کسانی که امکانات درس خواندن برایشان میّسر بود، کم و بیش می‌توانستند همهٔ علوم عصر را تحصیل کنند. بنابراین به علت آگهیِ کم و بیش از چند رشته، مسائل بیشتری هم برای طرح و تحقیق داشتند. در دوران معاصر به سبب تخصصی شدن علوم عملاً کمتر کسی می‌تواند در چند رشته دست داشته باشد و در نتیجه تعدد و تنوع مسئله‌ها کاهش یافته است و گاهی تکرار تحقیق در مسئله‌ای واحد و مشابه افزونی یافته است. طبیعی است که امروزه دیگر نمی‌توان مثل ابن‌سینا هم در پزشکی فردی برجسته شد و هم در نجوم و فلسفه و عرفان و ادبیات.
استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی کشورمان در ادامه تأکید کرد: به خاطر گسترش همین رشته‌های مختلف علوم، می‌توان گفت، شیوه‌های تحقیق و پژوهش در هر رشته نیز تفاوت دارد و حتی در یک علم به سبب دانش‌های فرعی مربوط به هر علم و اختلاف ماهیت آنها با یکدیگر، شیوه‌های تحقیق هم با یکدیگر فرق دارد. کمااینکه ادبیات به‌عنوان یکی از رشته‌های علوم‌انسانی حوزه‌های تحقیقی متعددی دارد که نمی‌توان شیوه‌نامهٔ تحقیقی یکسانی برای همهٔ حوزه‌های آن تجویز کرد. چه برسد به اینکه شیوه‌نامهٔ یکسانی برای کل تحقیقات فراهم آورد. در حالی‌که در علوم خاص تحقیق برآزمایش و تجربه تأکید دارد و خالی کردن ذهن از باور داشت‌ها و پیش‌داوری‌های قبلی، در علوم انسانی و بخصوص در بخشی از تحقیقات ادبی نمی‌توان ذهن را کنار گذاشت. ذهنیت در ادبیات که با آزمایش سروکاری ندارد، هم در مسئله‌یابی و هم در پاسخ به مسئله نقشی قطعی و مؤثر دارد.
دکتر پورنامداریان ادامه داد: با پیشرفت علوم و تجربه‌ها و تحقیقات متعددتر و متنوع‌تر و افرادی با ذهنیت‌های مختلف، هم مسئله‌ها محدودتر می‌شود و هم امر تحقیق و پژوهش دشوارتر می‌شود. محدود از این جهت که به‌تدریج مسائل بسیار در نتیجهٔ تحقیقات جدید از مقام مسئله بودن خارج می‌شود و دشوار از آن جهت که از یک طرف مسائل دقیق‌تر عنوان می‌شود و از طرف دیگر حجم اطلاعات انباشته شده که محقق باید با آنها آشنایی پیدا کند نیز زیادتر می‌شود. در دورهٔ معاصر به سبب گسترش دانشگاه‌ها و به‌تبع آن افزونی متخصصان در رشته‌های مختلف علوم و گسترش تحقیقات، مسئله‌یابی برای تحقیق یکی از مشکلات تحقیق است، چون بسیاری از مسائل مطرح، و پاسخی به آن داده شده است. در گذشته که علوم مختلف به علت محدودیت موضوع و منابع مثل امروز گسترش نیافته بود، کسانی که امکانات درس خواندن برایشان میّسر بود، کم و بیش می‌توانستند همهٔ علوم عصر را تحصیل کنند. بنابراین به علت آگهیِ کم و بیش از چند رشته، مسائل بیشتری هم برای طرح و تحقیق داشتند. در دوران معاصر به سبب تخصصی شدن علوم عملاً کمتر کسی می‌تواند در چند رشته دست داشته باشد و در نتیجه تعدد و تنوع مسئله‌ها کاهش یافته است و گاهی تکرار تحقیق در مسئله‌ای واحد و مشابه افزونی یافته است. طبیعی است که امروزه دیگر نمی‌توان مثل ابن‌سینا هم در پزشکی فردی برجسته شد و هم در نجوم و فلسفه و عرفان و ادبیات.
استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی کشورمان در ادامه تأکید کرد: به خاطر گسترش همین رشته‌های مختلف علوم، می‌توان گفت، شیوه‌های تحقیق و پژوهش در هر رشته نیز تفاوت دارد و حتی در یک علم به سبب دانش‌های فرعی مربوط به هر علم و اختلاف ماهیت آنها با یکدیگر، شیوه‌های تحقیق هم با یکدیگر فرق دارد. کمااینکه ادبیات به‌عنوان یکی از رشته‌های علوم‌انسانی حوزه‌های تحقیقی متعددی دارد که نمی‌توان شیوه‌نامهٔ تحقیقی یکسانی برای همهٔ حوزه‌های آن تجویز کرد. چه برسد به اینکه شیوه‌نامهٔ یکسانی برای کل تحقیقات فراهم آورد. در حالی‌که در علوم خاص تحقیق برآزمایش و تجربه تأکید دارد و خالی کردن ذهن از باور داشت‌ها و پیش‌داوری‌های قبلی، در علوم انسانی و بخصوص در بخشی از تحقیقات ادبی نمی‌توان ذهن را کنار گذاشت. ذهنیت در ادبیات که با آزمایش سروکاری ندارد، هم در مسئله‌یابی و هم در پاسخ به مسئله نقشی قطعی و مؤثر دارد.
نظر شما :