گزارش پایان درس‌گفتارهای بین‌المللی «زبان و زبان‌شناسی»
دفتر همکاری‌های علمی بین‌المللی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در راستای ماموریت خود جهت تقویت زمینه‌های همکاری مشترک با سایر دانشگاه‌های جهان، به ویژه کشورهای حوزه زبان فارسی و نیز در راستای عملیاتی کردن تفاهم‌نامه با دانشگاه کابل دوره آموزشی با عنوان «درس‌گفتارهای زبان و زبان‌شناسی» با همکاری پژوهشکده دانشنامه‌نگاری، دانشگاه کابل و انجمن زبان‌شناسی ایران برگزار کرد. طراحی این دوره را سرکار خانم دکتر آزیتا افراشی، رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری، برعهده داشتند که با تدریس استادان برجسته زبان‌شناسی از 15 فروردین 1400 آغاز و طی 14 جلسه در هفت حوزه متفاوت این رشته ارائه شد و در 13 تیر 1400 پایان یافت. در این جلسات، موضوعات روز علم زبان‌شناسی در قالب مباحث نظری جدید در اختیار مخاطبان قرار گرفت. این جلسات که با استقبال چشمگیر دانشجویان به ویژه دانشجویان دانشگاه کابل روبرو شد، در روزهای یکشنبه هر هفته توسط مرکز تخصصی (ماتا) پژوهشگاه پشتیبانی و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت.
در ادامه شرح مختصری از این درسگفتارها ارائه می‌شود.
اولین سرفصل این دوره که در دو جلسه برگزار شد توسط آقای دکتر مصطفی عاصی با عنوان «پیدایش و تکوین زبان‌شناسی پیکره‌ای» برای مخاطبان ارائه گردید. در این دو جلسه دکتر عاصی ابتدا تاریخچه‌ای از زبان‌شناسی پیکره‌ای با نگاه ویژه به زبان فارسی ارائه و کاربردهای آن را در پژوهشهای زبانی در ادامه جلسه دوم مطرح کرد. به اعتقاد دکتر عاصی برای جستجوی پیشینه پیکره باید به خیلی دور بنگریم. زیرا در تاریخ زبان‌شناسی شرق (هند و ایران) نمونه‌های شاخصی از فعالیت‌های زبانی وجود دارد که با آنچه امروز به عنوان پیکره می‌شناسیم، مرتبط بوده است. در ایران نمونه‌هایی از فارسی میانه داریم. در آن دوره فرهنگهایی تالیف شده است که دو فرهنگ آن به دست ما رسیده است یعنی فرهنگ «اویم» و فرهنگ فارسی میانه. در این فرهنگ‌ها از داده‌های زبانی برای شاهد استفاده کرده‌اند و میتوانیم کاربرد پیکره را در این فرهنگ‌ها بیابیم. در دوره فارسی نو یعنی فارسی دری نمونه‌های زیادی از کارهای پیکره‌ای داریم به خصوص در حوزه فرهنگ‌نگاری. وظیفه اصلی زبان‌شناسی پیکره‌ای خدمت‌رسانی به همه حوزه‌های زبان‌شناسی و بررسی زبان است، اما زبان‌شناسی پیکره‌ای ماهیت پژوهشی و دانش مستقل هم دارد. جلسه دوم درسگفتار با ذکر ابزارهایی که در زبان‌شناسی پیکره‌ای استفاده می‌شود به پایان رسید.
دومین درسگفتار توسط خانم دکتر فرزانه فرحزاد عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی در زمینه «مطالعات ترجمه» ارائه شد. به اعتقاد ایشان اصطلاح مطالعات، یک شاخه از علوم بشری را با سایر علوم حاضر بررسی می‌کند. مثلاً مطالعات ادبیات یعنی ارتباط ادبیات با تاریخ ، جامعه‌شناسی، سینما و ...بررسی می‌کند. خودِ ترجمه سابقه بسیار طولانی دارد یعنی از زمانی که بشر شروع به حرف زدن نموده، در واقع اندیشه را به کلام ترجمه می‌کرده است. اما امروز ترجمه یک متن از یک زبان به زبان دیگر است. مطالعات ترجمه امروز رشته‌ای است که شاخه‌های متعددی دارد که بدنه اصلی آن کمتر به آموزش یا حتی سنجش ترجمه می‌پردازد. مطالعات ترجمه اطلاعات خود را ابتدا از زبان‌شناسی گرفته است و بعد رفته رفته از فلسفه، منطق و مطالعات ادبی، فرهنگی و تاریخ و ... درهم آمیخته است. دکتر فرحزاد ادامه سخن خود را به توضیح سه جنبه اصلی مطالعات ترجمه اختصاص داد: 1- فرایندهای ذهنی ترجمه (ارتباط ذهن و زبان)؛ 2- نقش ادبی ترجمه ( انتقال ژانرهای ادبی)؛ و 3- نقش اجتماعی و فرهنگی ترجمه.
درسگفتار سوم با عنوان «از زبان‌شناسی انتقادی تا گفتمان‌شناسی انتقادی و کارکرد آن در نقد» ترجمه توسط خانم دکتر گلرخ سعیدنیا ارائه شد. ایشان با ایراد مقدمه‌ای دربارۀ زبان‌شناسی بحث خود را آغاز کرد. سپس با خاستگاه زبان‌شناسی انتقادی به سخن خود ادامه داد و کتاب‌های مهم در این زمینه را معرفی نمود. به اعتقاد وی آنچه تاکنون به طور سنتی نقد ترجمه نامیده می‌شود، در واقع بر اساس ضوابط درست، غلط، وفادار و آزاد و متاثر از تفکر ساختارگرایانه دو ارزشی بوده، اما تحلیل گفتمان انتقادی پسامدرن نگاهی منتقدانه به متن دارد.
«دوزبانگی و زبان و مهاجرت» درسگفتار بعدی بود که توسط آقای دکتر یحیی مدرسی ارائه شد. ایشان ابتدا از مباحث زبان و جامعه سخن گفتند. زبان و جامعه به عنوان یکی از رویکردهای زبان‌شناسی جدید در طول چند دهه گذشته مورد توجه بوده است. دو زیر شاخه زبان‌شناسی اجتماعی که به مسائل زبان و جامعه در سطح خرد توجه دارد و جامعه‌شناسی زبان که به مسائل زبان و جامعه در سطح کلان می‌پردازد، از مباحثی بودند که استاد مدرسی به آن پرداخت. ایشان در ادامه به تنوع زبانی به عنوان یکی از مباحث اصلی در حوزه زبان‌شناسی اجتماعی اشاره کرد و بیان نمود که در واقع سهم مهمی از مباحث اجتماعی به مسئله تنوع مربوط می‌شود و می‌توان گفت که از طریق تنوع بسیاری از جنبه‌های اجتماعی زبان را بررسی می‌کنیم، از جمله مسئله دوزبانگی. وی در ادامه به مسئله جامعه و بحث مهاجرت پرداخت.
درسگفتار بعدی با عنوان «ادبیات از منظر زبان‌شناسی شناختی» توسط خانم دکتر آزیتا افراشی ارائه شد. ایشان ابتدا با مقدمه‌ای از شعرشناسی شناختی و تعریفی از آن، بحث خود را آغاز و اشاره کرد که مسائل اصلی در شعرشناسی این است که جهان واقعی چطور در ادبیات بازنمود می‌یابد. ماهیت خلاقیت چیست. خلاقیت ادبی چه ماهیتی دارد. چه چیزی باعث می‌شود ما اثر ادبی خلاقانه را ارزیابی کنیم و یک اثر را به لحاظ ادبی خلاقانه فرض کنیم و در نهایت اینکه زبان ادبی چه تفاوتی با زبان روزمره دارد. دکتر افراشی در جلسه دوم به نمونه‌هایی از این موضوع در نمونه‌های ادبی اشاره و آن‌ها را بررسی نمود.
آقای دکتر علی‌رضا قلی فامیان از سخنرانان بعدی این درسگفتار بود که به «گویش‌شناسی ادراکی، خاستگاه و سیر تحول آن» نگرش‌های زبانی از منظر جغرافیا و توسعه پرداخت. ایشان در این زمینه کتاب‌های مفیدی را معرفی کرد. در این بحث ابتدا دو اصطلاح با عنوان دیدگاه زبانی و نگرش زبانی مطرح و در باره آن بحث شد. در ادامه در مورد نحوه تشخیص زبان رسمی مطالبی بیان گردید.
آخرین درسگفتار این دوره مربوط به درسگفتار آقای دکتر احمد پاکتچی بود با عنوان «ریشه‌های واژگانی دشوار در فارسی و پشتو با رویکرد معناشناسی تاریخی_تطبیقی» رفع ابهام در ریشه واژگان پشتو اولین موضوعی بود که ایشان با مقدمه‌ای از تقسیم‌بندی خانواده بزرگ هند و اروپایی مطرح کرد. وی اشاره نمود که وقتی دربارۀ زبان پشتو و نسبت آن به زبان فارسی صحبت می‌کنیم در واقع دربارۀ دو زبان خواهر سخت می‌گوییم. در شاخه زبان‌های ایرانی دو زیرشاخه غربی و شرقی داریم که پشتو مهم‌ترین زبان در گروه شرقی است و زبان فارسی نیز زبان شاخص در شاخه غربی این خانواده زبانی قرار می‌گیرد. در ادامه بحث در مورد رفع ابهام در واژگان زبان فارسی مطرح شد. زبان پشتو می‌تواند به ما کمک کند تا برخی واژه‌های بازسازی نشده هند و اروپایی مشخص شود.
دکتر پاکتچی افزود راه نرفته زیاد داریم. در این که بتوانیم در دیالوگ و گفتگوی بین زبان‌شناسی فارسی و پشتو گام‌های مهمی را به جلو برداریم به خصوص در حوزه ریشه‌شناسی و واژه‌های مشکل نه تنها در این دو زبان بلکه حتی گاهی به عنوان حلقه‌های وصلی برای سرنخ‌های گمشده در سایر زبان‌های هند و اروپایی مانند زبان‌های اسلاوی و رومانی هم استفاده کرد.
در پایان جلسه خانم دکتر حمیدزی، رییس دانشکده ادبیات دانشگاه کابل از برگزاری این درسگفتارها ابراز خرسندی و امیدواری کرد که این گونه دوره‌ها بین این دو مرکز علمی همواره برقرار باشد.
نظر شما :