گزارش نشست: «علم جدید به مثابه ابزار تبلیغ دین نزد علمای قاجار»

علم جدید به مثابه ابزار تبلیغ دین نزد علمای قاجار ۸ مهر ۱۴۰۲

سخنران: دکتر امیر محمد گمینی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران

دبیر: دکتر مالک شجاعی جشوقانی رئیس مرکز تحقیقات امام علی (ع)

سلام عرض می کنم خدمت محضرحضار ارجمند و اساتید و پژوهشگران و علاقه مندان به حوزه فلسفه و فرهنگ و دین پژوهی و علوم انسانی و عزیزانی که از طریق لینک مجازی این نشست دعوت مرکز تحقیقات امام علی (ع) پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی را پذیرفتید تا دریازدهمین نشست از سلسله نشست های ماهانه مرکز تحقیقات امام علی (ع) در محضر یکی از اساتید پژوهشگران بزرگوار خودمان یکی دیگر از مباحث این حوزه را دنبال کنیم؛ این افتخار را داریم که امروز در این نشست در خدمت جناب آقای دکتر امیر محمد گمینی عضو محترم هیئت علمی دانشگاه تهران پژوهشکده تاریخ علم هستیم. آقای دکتر گمینی دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ علم در جهان اسلام از دانشگاه تهران و دانش آموخته دکتری تاریخ و فلسفه علم از مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران هستند، البته مهندسی شان هم اکتشاف معدن بوده است و بعدا اکتشافات تاریخی در حوزه علم در دوره ارشد و دکتری منجر شده است. آثار ارزشمندی در قالب کتاب تألیفی و ترجمه و مقالات علمی پژوهشی از آقای دکتر گمینی منتشر شده است. کتاب دایره های مینایی پژوهشی در تاریخ کیهان شناسی در تمدن اسلامی یک از آثار ایشان هست که انتشارات حکمت در سال 1395 منتشر کرده است، از آنجا که بنده اطلاع دارم به گمانم جایزه فارابی را به خودش اختصاص داده و بنده هم توفیق داشتم در برنامه ای تلویزیونی که در حوزه اندیشه بود کتاب را یک شب بهش پرداختیم. همین طور کتاب های ترجمه شده ایشان کتاب خواندنی مواجهه با داروین نخستین برخورد ها با نظریه تکامل در شرح مسیحی و اسلامی که نشر کرگدن به سال 1396 منتشر کرد و کتاب قطب الدین شیرازی که ترجمه کردن در انتشارات علمی فرهنگی در سال 1395، و یک کتاب تألیفی اخیر هم که قرار بود تصویرش را دوستان بیاورند و نشان خواهند داد؛ کتاب: "ما چگونه ما نشدیم" هست. حالا دوستانی که در تاریخ علم به مباحث فکری فرهنگ معاصر اشراف دارند می دانند که کتاب ناظر به چه مقولات و مسائلی است و ناظر است به نقد و بررسی فرضیه افول علم در ایران که نشر کرگدن در سال 1402 منتشر کرده است.

دوستان اگر رزومه آقای دکتر را دراینجا آوردم اما علی رغم جوان بودن ایشان پرکار هستند و بنده هم همیشه از مطالب ایشان استفاده کرده ام و از ایشان تشکر کرده ام به خاطر اینکه متمرکز در حوزه تاریخ علم و تمدن اسلامی کار کرده اند برخی از مقالات که در مجله تاریخ علم دانشگاه تهران و یا مجله میراث علمی اسلام و ایران منتشر شده است انصافا واجد نکات نوآورانه و روش شناسانه ای هست و البته این به معنای غیر قابل نقد بودن مقالات  آثار ایشان مثل هر بزرگوار دیگری نیست. از جمله مقالات ایشان: "علمای شیعه و استفاده از علوم جدید برای تبلیغ دین در دوران قاجار"، " تفسیر و تأویل متن مقدس نزد محمد حسین کاشف الغطاء" هست که مجله تاریخ علم منتشر کرده سال 1401 یا "برخی ویژگی های علمی و تاریخی کتاب اختیارات مظفری نوشته قطب الدین شیرازی"، "اصل سادگی در آثار هیئت" یا  "بحثی تاریخ نگارانه درباره موانع یا عوامل ایجاد انقلاب علمی در تمدن اسلامی" که بنده اخیرا در بحثی برخی خیلی استفاده کردم و استناد دادم، "نقد و بررسی علم چیست؟ علمای امامیه و نجوم جدید درایران عصر قاجار"، "خدمت و خیانت به عینت در تاریخ علم دوران اسلامی" و مقالات ارزشمندی که در حوزه و یک مقاله هم برای مجله ای که بنده چند سال پیش افتخار داشتم سردبیرآن بودم خدمت دوستان تحت عنوان "آیا علوم طبیعی در تمدن اسلامی برگرفته از اسلام" بود که در مجله کلام و فلسفه و عرفان سال 1396 منتشر شد و به گمانم همان سال یا سال بعد هم در جشنواره نقد کتاب برگزیده شد، هم اکنون ایشان عضو هیئت علمی دانشگاه تهران هستند و در جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، کتاب سال دانشجویی و جشنواره بین المللی جزء داوران بودند در فارابی و خودشان هم در واقع جوایزی را برای مقاله "علم، دین و خرافه در تمدن اسلامی؛ نقدی برکتاب «مقالاتی درباره ی مفهوم علم در تمدن اسلامی»، همینطور برای اثر "جایگاه آرای قطب الدین شیرازی در علم هیئت" و عرض شود که آثار دیگری که من دعوت می کنم دوستان حتما در صفحه پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران بح های ایشان را دنبال کنند.

بنده یک نکاتی را آماده کردم اما ترجیحم این هست خود آقای دکتر بحثشان را در ابتدا مطرح بفرمایند؛ چون ایشان هم مهمان ما هستند و هم بنده در واقع وقتی که ایشان حاضر هستند میبایست بیشتر شنونده باشم. یک طبقه بندی را از مواجهه با علم جدید در ایران معاصر اعم از گفتمان های الهیاتی و دینی، بنده در یک پژوهشی که اخیرا انجام دادم و قرار هست با اصلاحات هم منتشر شود برای انتشار می خواهم اینجا مطرح کنم که در بخش بعدی که فرمایشات آقای دکتر را شنیدیم بنده هم یک طرح بحث کوتاهی خواهم داشت یک کتاب هم بنده آورده ام اینجا که نگران هستم فرصت نشود و به آن نپردازیم، این کتاب "تاریخ و فلسفه علم" که مقالاتی از و درباره رشدی راشد هست به همت استاد حسین معصومی همدانی و آقای دکتر امینی و همکاران ایشان نوشته شده، این کتاب بسیار کتاب خواندنی است از جهت به نظر بنده البته، ممکنه از جهات دیگری هم مهم باشد؛ از جهت طرح رویکرد انتقادی در قبال مشهوراتی که در جامعه فکری و فرهنگی ما در باب مواجهه علم و دین و تاریخنگاری علم در تمدن اسلامی، کسانی که دکتر معصومی همدانی را می شناسند حالا آقای دکتر گمینی افتخار داشتن شاگرد آقای دکتر معصومی بودند؛ بنده خوب خیلی کم توفیق بودم غیر حضوری از نوشته های استاد استفاده کردم و همیشه از ایشان سوالاتم را می پرسم. آقای دکتر معصومی همدانی در این چهار پنج دهه به ویژه سه دهه اخیر تلاش کردند که با پژوهش های خودشان با تأملاتی که در حوزه تاریخ علم در تمدن اسلام داشتند هم در مقابل مشهورات و دیدگاه های کلانی که از افق فلسفی الاهیاتی در باب علم در تمدن اسلامی مطرح می شود یک علامت سؤال بزرگ بگذارند و دعوت کنند به یک رویکرد متواضعانه و موردی در تاریخ علم دوره اسلامی و شاگردانشان هم در همین فضاها سوق دادند. یعنی به جای اینکه شما برید تعمیم های شتابزده انجام بدید قبل از اینکه کار تاریخی انجام دهید، برید کیس استادی و مطالعات موردی، آن رابطه اضلاع و چند جانبه علم با سایر شئون فرهنگ، یعنی اقتصاد و سیاست و تاریخ و دین و فلسفه؛ این ها را توامان، خیلی اسیر تعمیمات و کلی گویی های شتابزده نشوید. من مجدد خدمت آقای دکتر گمینی هم عرض سلام و احترام دارم و باز هم سپاس از اینکه دعوت ما را پذیرفتند. محضر عزیزانی که در جلسه ما حضور دارند آقای دکتر احمد زاده، خانم دکتر توکلی، خانم موسوی نژاد و همکاران دیگر، دوستان از پژوهشکده تاریخ هستند و خودشان الحمدالله فاضل و استاد؛ دوستانی هم که در فضای مجازی همراه ما هستند خدمتشان سلام عرض می کنم ولی دوستانی که بعد از جلسه با یک فاصله کوتاهی تصویر و صوت ما را  در وبگاه پژوهشگاه خواهند داشت.

آقای دکتر در خدمت شما هستیم و طرح بحث شما را خواهیم شنید.