گزارش نشست تاریخ فرهنگی دفاع مقدس(۱)
از مجموعه سخنرانی‌های پژوهشکده تاریخ به‌مناسبت هفته پژوهش نشست اول «تاریخ فرهنگی دفاع مقدس»، 16 آذر 1400 به همت پژوهشکده تاریخ ایران برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دکتر فتانه قدیریان، عضو هیأت علمی دانشکده پرستاری دانشگاه شهید بهشتی، در ابتدای این نشست گفت: «مراقبت» عنصر هستی‌شناختیِ اصلی در تفکر پزشکی است، از این‌رو بررسی گسست‌های گفتمانیِ این عنصر در مقاطع حساس تاریخی در بردارنده درس‌آموزهای زیادی نه تنها در سپهر تفکر پزشکی، بلکه در حوزه‌های انسان‌شناختی و جامعه‌شناختی است. این که چگونه مراقبت در بستر جامعه سنتی ایران از خانواده به نهادهای بیمارستانی و پزشکان و پرستاران واگذار شد و چگونه این عنصر در نظام مدرن، سازمان و وحدت گفتمانی یافت، تاریخی پرفراز و نشیب است. تاریخی که نشان‌دهنده حاکمیت نگاه دیداری و ابژکتیو بر شناخت بیمار و در نتیجه فاصله گرفتن از بستر بیمار و تلاش برای شناخت بیماری در لابه‌لای نتایج آزمایشگاهی و روال‌های استاندارد‌شده است. گفتمانی که نتیجه آن حرفه‌زدایی از حرف پزشکی با ماهیت انسانی است، اما پرسش این است که چه قواعدی در این نظم مدرنیته امکان برگشت نگاه سوبژه‌وار به بیمار و بیماری را ممکن می‌سازند؟ اگر این گفتمان در مقطع دفاع مقدس بر تفکر پزشکی در ایران حاکم شده است، از پس ستیز چه عواملی به وحدت گفتمانی تن داده و دارای چه ویژگی‌هایی است؟
دکتر قدیریان ادامه داد: تغییر فضای اجتماعی ایران در برهه انقلاب مراقبت سوبژکتیو را در آستانه زیست‌پذیری قرار می‌داد. برابری، برادری، عشق و نوع‌دوستی همه زمینه‌هایی اجتماعی بودند که معنای اخلاقی_انسانی مراقبت را تقویت می‌کردند و «حیات اجتماعی» را به‌عنوان عرصه‌ای برای گفت‌وگو و تولید معرفت در آن برجسته می‌ساختند. موضوع محرومیت‌زدایی از طبقه محروم، اساسی بود برای پیگیری طرح طب ملی که در دهه‌های قبل مطرح شده بود و در آن «حق» و «فرصت» سلامتی دو زیربنای اصلی بود. طرح طب ملی به استقرار ساختاری اهتمام داشت که از سویی مردم و به‌عبارتی «ملت» را در صدر تفکر پزشکی می‌نشاند و از سویی بر توزیع سلامت –و نه درمان- در لایه‌های محروم جامعه متمرکز بود. تشکیل گروه‌های متکثر حرفه‌ای محرومیت‌زدا ساختار بی‌طبقه‌ای بود که در آن کنش داوطلبانه و غیر سودجویانه، بداهت وجود ساختارهای طبقاتی را درهم می‌شکست و عنصر نابرابری را مشروع می‌ساخت و مراقبت را به‌مثابه امداد اجتماعی مطرح می‌کرد.
قدیریان تأکید کرد: با شروع جنگ در شهریور 59، فضایی فراهم شد که در آن نقش مردم و نهادهای مردمی برجسته‌تر شد. فضایی که در آن حکومت، سیاست و نخبگان سخن نمی‌گفتند، بلکه اجتماع با همه تکثرها و جدال نیروهایش به سخن می‌پرداخت. از سویی دیگر جنگ در تفکر پزشکی فضایی بود که به ترسیم «رقص مرگ با زندگی» می‌پرداخت؛ عنصری که «نیروهای وجودی-پدیدارشناسی» را در انسان به‌منصۀ ظهور می‌رساند. درهم تنیدن لحظه‌های مرگ و زندگی و همزیستی آن‌ها با یکدیگر منجر به کم‌رنگ‌شدن ظاهر حوادث و رفتن به سمت روابط انسانی، اندیشه‌ها و آرمان‌هاست. فضایی که عرصه بین‌الاذهانی جهان تکثرها است، دیالکتیک‌های بیم و امید، مذهب و ملیت، زن و مرد و نظایر آن. زیست جهانی که رمزگانی جدید داشت و در آن ساختارهای سلسله مراتب ساز و نگاه ابژه‌وار جای خود را به روابط و مفاهیم عمیق انسانی می‌داد و انسان‌ها را فارغ از خوانش‌های سیاسی و جنسیتی در کنار هم قرار می‌داد..
دکتر قدیریان در خاتمه سخنانش گفت: خوانش پدیدارشناسانه «نجات» در فضای هستی‌شناختی تفکر پزشکی رویدادی بود که به تولد زبانی جدید منجر می‌شد. هویتی که برساختۀ نظامی از قوانین و استانداردها نبود بلکه ماحصل مفاهیمی عمیق و انسانی همچون «درد» و «عشق» بود. عناصری که تنها در فضایی ایجاد می‌شد که در آن حکومت‌مندی و سلطه بی‌اعتبار بود و در این فضا بود که «هویت جمعی» شکل می‌گرفت که امکان پرکسیس «همدلی» را در تفکر پزشکی ممکن می‌ساخت؛ «همدلی» رخداد سوژه بود که فضای بیانی سوژه_سوژه را ترسیم می‌کرد و تفکر زیبایی‌شناختی را به درد و رنج ممکن می‌کرد. در این بستر مراقبت به «فراشد» دست می‌یافت که می‌توانست از عقلانیت دیوان‌سالارانه و ابزاری به سپهری دست یابد که نوعی «خوانده شدن» و رسیدن به مرزهای تعالی انسانی بود. به‌زعم «نجمی» (1390) نیزه‌ها تمام اعضا و جوارح آنان را تغییر داد مگر مکارم، اراده و شخصیتشان را که این صفات آنان از هر تغییر و تحولی در امان است.
سخنران بعدی این نشست محمدعلی مینایی، پژوهشگر گروه امنیت و جامعه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود که با عنوان «ابعاد فرهنگی دفاع مقدس» مطالب خود را ارائه کرد.
مینایی در آغاز سخانش شرح داد: روایت‌هایی که تاکنون از دفاع مقدس شده، غالباً سه نوع بوده است: 1- خاطرات 2- نظامی و عملیاتی 3- ارزش‌های فرهنگی برخی اسطوره‌ها که روایت‌های فرهنگی ارزشی تاریخی با نگاه کلان، کمتر مورد بررسی قرار گرفته است.
او با دسته‌بندی ادوار دفاع مقدس گفت: یکی از دسته‌بندی‌های دوران دفاع مقدس از حیث تاریخی در مدت هشت سال به ترتیب زیر است:
1 - دوره مقاومت در برابر تجاوز و اشغال
2 - دوره تهاجم برای بیرون راندن متجاوز و دفع اشغال
3 - دوره تهاجم برای تنبیه متجاوز
4-دوره مقابله با بازگشت متجاوز و برقراری صلح
او با اشاره به ابعاد لازم برای بررسی تاریخ جنگ تأکید کرد: نقش و مشارکت مردم در دفاع مقدس در دوره‌های چهارگانه مذکور، بی‌بدیل، تعیین‌کننده و بسیار مؤثر بوده است. شجاعت و ایثار نشأت‌گرفته از جوهره فرهنگی و ارزشی مردم که در آن زمان به تازگی انقلاب اسلامی را محقق کرده بودند، موجب شد با وجود ضعف نظامی آن زمان، به‌طور خودجوش در دفاع از ارزش‌های دینی و سرزمینی قیام کنند. این جوهره فرهنگی و ارزشی مردم با رهبری امام خمینی (ره) موجب شد ایران در مقابل یکی از قدرتمندترین ارتش‌های منطقه خاورمیانه در آن زمان مقابله کند و به پیروزی‌های افتخارآفرین نائل آید.
مینایی در خاتمه تصریح کرد: اغلب فرماندهان اسطوره‌ای دفاع مقدس، از متن همین مردم بوده‌اند. شناخت ابعاد و زوایای این جوهره فرهنگی و ارزشی مردم، دستمایه‌ای برای قدرت و اقتدار ملی ایران خواهد بود.
گفتنی‌ست قرار بود در این نشست دکتر فرانک جهانگرد نیز سخنرانی داشته باشند که بنا به دلایلی نتوانست در این نشست مشارکت داشته باشد. پایان/
نظر شما :