تاملی بر زندگی، آثار و اندیشه عبدالله قطب بن محیی

مرتبه مهمی از این پرسش که ما اکنون در چه موقعی از تاریخ قرار گرفته و در وضع تاریخی معاصر چه مقامی داریم، به پرسش از مقام و موقع اندیشمندانی باز می­گردد که در تاریخ ما راهی گشوده، تاثیری گذاشته و مسیری را پیموده­ و برای امروز ما از خود آثاری و راه تذکری باقی نهاده­اند. عبدالله قطب بن محیی، به رغم غربت نام و در پرده غفلت اعصار ماندنش از جمله و تبار این بزرگان است که لزوم پرداختن و اندیشیدن به زندگی و آثار او نه مایه­گرفته از نیاز او که برخاسته و شدت یافته از وضع تاریخی ما است. وی، که از عرفا و بزرگان قرن نهم هجری است،با رهبری گروهی از سالکان طریق به تاسیس مدینه­ای دینی و عرفانی توفیق یافت و با تعداد قابل توجهی از مکاتیبی که برای خواص این مدینه داشت، توانست گستره وسیعی از معارف و دقایق دینی و عرفانی را طرح کند و به مثابه مایه­های اصیل تذکر برای اعصار آینده باقی بگذارد. هرچند که از زندگی قطب، اطلاع چندانی در دست نیست اما با تامل در مکاتیبی که از او برجای مانده و از رهگذر بررسی برخی اسناد تاریخی قابل اعتماد، تا حدودی  می­توان از فراز و نشیب زندگی و ویژگی­های برجسته شخصیت او آگاه شد و به مراتبی از زوایای مهم اندیشه­اش نزدیک شد و راه یافت. مکاتیب قطب و برخی از آثار و اسناد تاریخی موجودی که پرتویی بر زندگی و اندیشه او می­افکنند همه حکایت از آن دارند که طریقت قطب، نه خلوت گزیدن و انزوای از خلق که بودن در متن زندگی جمعی و تاسیس مدینه دینی و سامان دادن به حیات معنوی و سیاسی اعضای مدینه بوده­است. جای بسی تاسف است که تاکنون نه فقط در زوایا و ابعاد اندیشه قطبنظری نشده و تاملی صورت نگرفته بلکه حتی نام او نیز در حجاب گمنامی و غفلت دیرپای تاریخی مانده است. بی­تردید برگزاری یک همایش ملی برای نخستین بار از طرف پژوهشگاه علوم انسانی، می­تواند آغاز توجه به یکی از مفاخر بزرگ تاریخی ما و گشودن را­ه­های تامل در اندیشه و آثار او به حساب آید. می­توان گفت که این همایش آن گام آغازینی است که راه کاستن از آن غفلت سالیان را می­گشاید و به شرط آمادگی، زمینه­ یا مراتبی از تذکر تاریخی را برای ما فراهم می­آورد. بر همین اساس و در همین راستا، گروه تاریخ و تمدن غرب پژوهشگاه غرب­شناسی، که همواره پرسش از مقام و موقع تاریخی معاصر ما را در نظر دارد و بر عهده خود می­بیند، به امید برداشتن گامی در مسیر این پرسش و به آهنگ قرب به آگاهی از تاریخ و اندیشه غرب از طریق آن­چه با و از طریق این تاریخ به حاشیه و محاق رفته، تامل در آثار و اندیشه بزرگانی از قبیل عبدالله قطب را با جلب همکاری پژوهشکده­های هم­سو، در دستور کار خود داده است و طرح و انجام آن را مرتبه­ای از چشم­انداز و اهداف بلند مدت خود می­داند.