مستند «بخشش مریم» نقد و بررسی شد

معاونت فرهنگی – اجتماعی با مشارکت پژوهشکده علوم اجتماعی فیلم مستند «بخشش مریم»  را به کارگردانی آقای شعبانی در روز سه شنبه 8/2/94 در سالن حکمت پژوهشگاه برگزار کرد .  پس از پایان این فیلم دکتر سید بیوک محمدی ، دکتر باقرشاملو و دکتر امیر حسن نیازپور به نقد و بررسی آن پرداختند .  

دکتر محمدی: حق فردی را می توان بخشید ولی حق اجتماعی را نمی­توان بخشید

در ابتدا دکترسید بیوک محمدی عضو هیأت علمی پژوهشکده علوم اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعالت فرهنگی  با تفاوت قائل شدن بین حق فردی و حق اجتماعی اظهار داشت: در جوامع غربی  حق فردی را می توان بخشید ولی حق اجتماعی را نمی­توان بخشید، چراکه در خشونت، جرم علیه جامعه صورت گرفته است.  وی به عنوان مثال به پدیده اعتیاد اشاره کرد و گفت: در ظاهر اعتیاد یک پدیده فردی و برای خود شخص است، در حالیکه اکنون اعتیاد را به عنوان یک جرم در سطح جامعه تلقی می­کنند.

وی  با بیان تفاوت جوامع سنتی و مدرن گفت: جوامع سنتی به دلیل اینکه احساسی هستند، با بخشش به صورت احساسی برخورد می نمایند، در صورتیکه این قضیه در جوامع غربی نظام یافته است. وی با تعریف بخشش به عنوان  حالت درونی که طی آن خشم از دل بیرون می­شود، تأکید کرد: بخشش عملی انسانی است تا بتوانیم مطلوب زندگی کنیم، اما در جوامع سنتی باید تعارضات حق فردی و حق اجتماعی با  تصمیم­گیری بر مبنای عقل رفع گردد.

دکتر نیازپور: در  رویکرد عدالت ترمیمی،  نوعی تعامل  و آشتی­گرایی حاکم است

 پس از ایشان، آقای دکتر  نیاز پور عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی با تقدیر از زحمات کارگردان مستند  به بُعد حقوقی این مسأله اشاره کرد و گفت:  بخشش به عنوان یکی از برترین مکارم اخلاقی به حساب می­آید ولی لزوماً پدیده اخلاقی نیست ؛ بلکه اکنون با سیاستگذاری به  یک پدیده حقوقی  هم تبدیل شده است. وی با بیان اینکه قانونگذار در برابر جرم تدابیر مختلفی را از جمله مجازات پیش بینی می کند، گفت:در عرصه حقوقی  اگرچه جرم یک پدیده ناامن کننده است و نظم عمومی را بهم می­زند، اما به عفو هم توجه می­شود.

این استاد دانشگاه با تبیین دو نوع نظام عدالت کیفری و ترمیمی در جوامع امروز اظهار داشت:  نظام عدالت کیفری بر مبنای تنبیه خطاکار تدوین شده است، اما در رویکرد ترمیمی که رویکرد جدیدی است، نگاه آینده­نگر حاکم است.  این رویکرد به دنبال آن است که هم خطاکار را آگاه کند تا متوجه شود تاوان پس می­دهد و هم زمینه جبران خطا را برای او فراهم کند تا از این طریق بتواند به جامعه بازگردد.

وی با تأکید بر اینکه مبنای عدالت ترمیمی صلح و آشتی بین دو طرف دعواست، گفت:  در رویکرد  عدالت کیفری، نوعی تقابل و کیفرگرایی  حاکم است، در حالیکه در  رویکرد عدالت ترمیمی،  نوعی تعامل و آشتی­گرایی حاکم است و قانونگذار این رویکرد را به رسمیت شناخته است. ایشان در ادامه با اشاره به نقش مهم رسانه در فرهنگ سازی و فرهنگ پذیری شهروندان  برای پیشگیری از جرم، به نقش منفی رسانه اشاره کرد و گفت: رسانه با احساسی کردن مسأله می­تواند عوام گرایی را در حوزه حقوقی گسترش دهد و فشار افکار عمومی را بر خانواده آسیب دیده  وارد کند. لذا باید دادگستری رسانه­ای با اسلوب حقوقی سازگار باشد  تا اجحافی صورت نگیرد.

وی در انتها با برشمردن بعضی از معضلات این مسأله در کشور گفت: در کشور ما قانونگذار  از نهادینه کردن عفو ناتوان بوده، چراکه ذهنیت منسجمی نسبت به این قضیه ندارد. لذا در بعضی از موارد عفو صورت می­گیرد و در بعضی موارد عفو نمی­شود، در حالیکه جرم هم کمتر نمی­شود. علت عدم انسجام هم عدم تصویب قانون جامع حقوقی است. در نتیجه باید به سمت تصویب آن با لحاظ این جنبه­ها حرکت کنیم.

دکتر شاملو: در روابط اجتماعی جامعه ما اصطکاک  وجود دارد و تعامل و زندگی مسالمت آمیز را یاد نگرفته ایم

پس از ایشان، آقای دکتر شاملو عضو دیگر هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی با  بیان اینکه که مجازات قصاص یک مجازات اسلامی نیست ولی اسلام آنرا تأیید می نماید، گفت: حکم قصاص کنترل  رفتار بشر در قتل عمد بود،  چراکه در گذشته در مقابل قتل عمد شاید قبیله ای را تاراج می کردند ولی این حکم باعث کنترل هیجانی  شد که  به واسطه قتل عمد پدید می­آمد. لذا حق حقوقی خصوصی در قرآن آمده و به رسمیت شناخته شده است اما ترجیح خداوند  در عفو و بخشش بوده است و تاریخ هم نشان می دهد که در زمان پیامبر(ص) هیچ قصاصی صورت نگرفته است. وی با تقدیر از این دست آثاری که ساخته می­شود خاطر نشان کرد: این فیلمها می­تواند به ترویج عفو در جامعه کمک کند، در حالیکه در سالهای بعد از انقلاب ما بیشتر بر قصاص تأکید کردیم که این امر تقابل و انتقام خصوصی را تشدید کرده است. ایشان  در ادامه اظهار داشت: در نظام اجتماعی ما ضرب  و شتم و جرح زیاد است وطلاق بالا است و این نشان می­دهد که  به طور کلی در روابط اجتماعی جامعه ما اصطکاک  وجود دارد و تعامل و زندگی مسالمت آمیز را یاد نگرفته ایم. وی با انتقاد از رسانه ملی گفت: در اکثر فیلمهای رسانه ملی جنگ و خشونت ترویج می شود. لذا نتیجه آن این است که در جامعه با یک متلک خشونت ایجاد می شود و به نوعی عدم سازش را ترویج می کنیم. وی با تأکید بر اینکه وظیفه جامعه فرهنگ سازی است و عفو هم یکی از فرهنگها است، گفت: انسان بعد از عفو احساس آرامش و افتخار و بزرگی می کند و مابقی زندگی را با آرامش طی می کند.  دکتر شاملو در انتها با اشاره به وظیفه جامعه و رسانه برای تقویت  و نهادینه کردن زندگی مسالمت آمیز در جوامع، اظهار امیدواری کرد که این امر بیش از پیش در جامعه ایرانی تقویت شود.

در قسمت پایانی آقای مهدی شعبانی کارگردان این مستند با تشکر از صاحب­نظران انگیزه خود را در خصوص ساخت این فیلم بخشش خانواده مقتول بجای انتقام ذکر کرد وخاطر نشان کرد: در قرآن بر گذشت و مهربانی تأکید شده است و امیدواریم با ساختن این مستند توانسته باشیم فرهنگ بخشش را ترویج کنیم.

در انتهای این برنامه خانم دکتر بروجردی معاون فرهنگی- اجتماعی با تشکر از اساتید اظهار داشت: نکته مهم این است که بتوانیم شرایط اجتماعی را مدیریت کنیم تا به جای آنکه رفتارها به سمت خشونت برود، به سمت گفتگو و تعامل حرکت کند. متأسفانه در جامعه ما بی­تفاوتی نسبت به خشونتهایی که در جامعه ما رخ می­دهد، رشد کرده و لذا نیازمند سیاستگذاری برای کنترل آن هستیم.

در پایان بعضی از حاضران پرسشهای خود را از اساتید مطرح کردند.