دکتر صفارمقدم در گفت‌وگو با فارس: تبلیغ زبان فارسی در حوزه فرهنگی ایران بدون دخالت دولت/تدریس فارسی در تمام دانشگاه‌های دولتی مصر
عضو شورای راهبردی بنیاد سعدی گفت: در تمام دانشگاه‌های دولتی مصر رشتهٔ زبان و ادب فارسی تدریس می‌شود. بیش از 250 عضو هیات علمی دارد و سالیانه تنها از دانشگاه قاهره بیش از 300 دانشجوی این رشته فارغ‌التحصیل می‌شوند.
خبرگزاری فارس - گروه کتاب و ادبیات: احمد صفار مقدم، دارای مدرک کارشناسی زبان انگلیسی، کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی و زبان‌های باستانی و دکتری زبانشناسی همگانی از دانشگاه تهران است که دوران تحصیل خود را با عالیترین امتیازات سپری کرده است.
از خدمات پژوهشی و همچنین فعالیت‌های آموزشی وی برای غیرفارسی زبانان، می‌توان به ریاست مرکز اطلاعات و اسناد پژوهشی در مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، همکاری با دانشگاه الزهرا به عنوان مدیر گروه زبان انگلیسی، ریاست بخش آموزش زبان و فرهنگ ایران به غیرفارسی زبانان و مدیر گروه پژوهشی کاربردی پژوهشگاه علوم انسانی، تدریس زبان فارسی به غیرفارسی زبانان در دانشگاه سارایوو در بوسنی و هرزگوین، دانشگاه هنکوک در کره جنوبی، مرکز گسترش زبان فارسی وزارت امور خارجه، مرکز گسترش زبان و ادبیات فارسی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، اشاره کرد.
وی دارای مقالات متعددی در حوزه‌های زبان و ادب فارسی، زبانشناسی و آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبان است و چندین کتاب نیز در حوزه زبان فارسی به قلم وی تالیف شده است که «فارسی عمومی، ساختارهای پایه»، «زبان فارسی، درس‌های پایه»، «زبان فارسی، پایتخت ایران»، «زبان فارسی، ایران امروز»، «زبان فارسی، تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران»، «زبان فارسی، کتاب کار شماره‌های 1 تا 4 و کتاب راهنما»، «واژه‌نامه بهداشت»، «وندهای رایج در زبان انگلیسی» و «زبان و ادبیات فارسی در بوسنی و هرزگوین»، از جمله آنها است.
دکتر احمد صفارمقدم، در گفت‌وگو با این خبرگزاری، به سئوالاتی درباره زبان فارسی و موقعیت جهانی آن به منظور اطلاع بیشتر هموطنان عزیز پاسخ داده که مشروح آن به شرح زیر است:
*توجه جهانی به زبان در قرن گذشته افزایش یافته است
فارس: در ابتدا بفرمایید که آموزش زبان فارسی در خارج از کشور به چه دلایلی صورت می‌گیرد؟
صفار مقدم: قرنی که پشت سر گذاشتیم با تحولات عظیمی به‌ویژه در حوزه ارتباط و رسانه همراه بود و نظریه «دهکده جهانی» از پیامدهای این تحولات است. مطابق این نظریه، جهان به دهکده‌ای تشبیه شده که ارتباط انسان‌ها در آن بسیار آسان و سریع صورت می‌گیرد. این نظریه برای زبان و فرهنگ جایگاه ویژه‌ای قائل است، زبان برای برقراری ارتباط با ملت‌ها و فرهنگ به‌معنی شناخت ملت‌ها و همه جذابیت‌های مربوط به سرزمین‌های دیگر. بنابراین می‌توانیم با اطمینان بگوییم که توجه جهانی به زبان و یادگیری آن، بیش از هرزمان دیگری، در قرن گذشته افزایش یافته و زبان فارسی هم طبق همین قاعده کلی مورد توجه قرار گرفته است. نظریه «جهانی شدن» که از جهتی به معنی آمیختگی و ارتباط هرچه بیشتر ارزش‌های فرهنگی، قومی و ملی در کشورهای گوناگون است نیز، در ادامه نظریه قبلی، به رشد تحولات زبان‌آموزی و اشاعه فرهنگ جهانی افزوده است.
فارس: توجه به زبان فارسی، جدا از قاعده‌ای که به آن اشاره کردید، چه دلایلی دارد؟
صفار مقدم: رشد زبان‌ها و توجه به یادگیری آنها درمورد همه زبان‌ها صادق است اما هریک از زبان‌ها نسبت به ارزش‌ها و امتیازهای ویژه‌ای که دارد مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. مثلاً زبان انگلیسی به لحاظ آمار سخنگویان، ارزش‌های اقتصادی، سیاسی و غیره بیشتر از هرزبان دیگری علاقه‌مند و خواهان دارد. زبان فارسی، در مقابل، از ارزش و امتیاز فرهنگی و تمدنی برخوردار است. این زبان آیینه تاریخ، فرهنگ و تمدن بشری در بخش بزرگی از جهان، هم در دورهٔ باستان و هم در دورهٔ اسلامی شمرده می‌شود و به تعبیر رایج، سهمی از فرهنگ بشری را در خود دارد. به این دلیل، ارزش زبان فارسی تنها به کاربرد ارتباطی و تکلمی آن محدود نمی‌شود بلکه از محتوای تاریخی، فرهنگی، ادبی، علمی و هنری آن نشأت می‌گیرد.
*زبان فارسی رکن ارزش‌های تاریخی و تمدنی ایرانیان است
فارس: مایلم این سؤال را با صراحت و به دور از جنبهٔ تعارف یا تبلیغ مطرح کنم. سؤال این است که آنچه دربارهٔ ارزش جهانی زبان فارسی گفته می‌شود تعارف و تبلیغ است یا واقعیت؟ و واقعاً زبان فارسی در کشورهای مختلف تا چه حد طرفدار دارد؟
صفار مقدم: حیف است واژهٔ تبلیغ یا حتی تعارف را درمورد زبان فارسی که مهم‌ترین رکن ارزش‌های تاریخی و تمدنی ما ایرانیان است به کار ببریم. چیزی که از زبان فارسی در خارج از کشور گفته می‌شود عین واقعیت است. شما مستند خواستید من هم مستند جواب می‌دهم. در همهٔ کشورهای منطقه و به‌طور کلی در حوزهٔ فرهنگی ایران که از چین تا دروازه اروپای غربی را شامل می‌شود، اگر ما هم نخواسته باشیم، خودشان به مطالعهٔ زبان فارسی و فرهنگ ایرانی می‌پردازند چون به گذشته آنها ارتباط دارد. این گرایش منحصر به حوزهٔ فرهنگی ایران نیست. در خارج از این حوزه هم همین وضعیت جریان دارد.
اولاً در همه تقریباً هفتاد کشوری که جمهوری اسلامی ایران نمایندگی فرهنگی دارد بخش زبان فارسی هم فعال است. ثانیاً در جاهای دیگری هم که ایران رایزنی فرهنگی ندارد برنامه‌های فارسی‌آموزی اجرا می‌شود. نمونه بارز در این مورد کشور آمریکاست که به گفته خانم دکتر «پردیس مینوچهر»، دبیر انجمن استادان زبان فارسی آمریکا، که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی مهمان بودند نزدیک به صد دانشگاه و مرکز فرهنگی برنامه‌های آموزش زبان فارسی دارند. کشور استونی یک نمونه دیگر است که خانم «لیدا لیونتوا» از آنجا در ایران فارسی خوانده‌اند.
حالا در حوزه فرهنگی ایران و کشورهای اسلامی من چند نمونهٔ عینی را عرض می‌کنم. این رایانامه یا ایمیل چند روز پیش از خانم دکتر «حنان طاحون»، استاد زبان فارسی دانشگاه قاهره، به من رسیده که عیناً برایتان می‌خوانم: «در تمام دانشگاه‌های دولتی مصر رشتهٔ زبان و ادب فارسی تدریس می‌شود. بیش از 250 عضو هیات علمی در دانشگاه‌های مزبور زبان و ادب فارسی تدریس می‌کنند. سالیانه تنها از دانشگاه قاهره بیش از 300 دانشجوی این رشته فارغ‌التحصیل می‌شوند.»
این رایانامه دیگر هم از خانم دکتر «فائزه زهرامیرزا»، استاد زبان فارسی دانشگاه کراچی رسیده است؛ عین نوشته این است: «دانشجویان رشتهٔ زبان فارسی در خانه‌های فرهنگ و هم در بخش‌های فارسی دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها مشغول به تحصیلند. تقریباً در هراستان پاکستان زبان فارسی در مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تدریس می‌شود اما متأسفانه در دبستان‌ها و دبیرستان‌ها تدریس نمی‌شود. اگر زبان فارسی در مدرسه‌ها هم تدریس شود تأثیر بیشتری در پایه‌گذاری و یادگرفتن زبان می‌گذارد و برای این منظور در سطح دولتی و شورای گسترش زبان فارسی (یعنی بنیاد سعدی) و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تصمیم باید گرفت.»
*2500 دانشجو در کشور مغرب زبان فارسی می‌آموزند
در سال 1388، دکتر «وداد الزیموسی»، استاد زبان فارسی در دانشگاه‌های کشور مغرب در مقاله‌ای که در مجموعه مقالات انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی منتشر شد، نوشته است که حداقل 2500 دانشجو در دانشگاه‌های کشور مغرب به تحصیل زبان فارسی مشغولند.
متأسفانه هنوز آمار دقیقی از دانشجویان زبان فارسی در خارج از کشور نداریم ولی اگر این بررسی را به همین ترتیب ادامه بدهیم نتیجه باعث تعجب خواهد شد.
فارس: آموزش زبان فارسی به خارجیان در داخل ایران چه وضعیتی دارد؟
صفار مقدم: در هیچ تاریخی آموزش زبان فارسی در ایران به حد و اندازهٔ امروز نرسیده است. امروز تقریباً هیچ دانشگاهی نیست که دانشجوی خارجی نداشته باشد. جامعه‌المصطفی در حد چندین ده هزار دانشجوی خارجی زبان فارسی دارد که بیشتر اهداف اسلام‌شناسی را دنبال می‌کنند. خیلی از آنها در داخل ایران به تحصیل شبانه‌روزی مشغولند. دانشگاه‌های امام خمینی قزوین، تهران، اصفهان، مشهد، شیراز هرکدام مرکز عمدهٔ آموزش زبان فارسی هستند. کارشناسی ارشد آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان تقریباً در همهٔ دانشگاه‌ها وجود دارد و دورهٔ دکترای این رشته قریباً دایر خواهد شد. اگر مشکلات سیاسی کنونی انشاءالله برطرف بشود ایران به قطب حضور دانشجویان خارجی در منطقه تبدیل خواهد شد.
*آموزش زبان فارسی از قرن‌ها پیش در کشورهای دیگر وجود داشته است
فارس: فعالیت‌های آموزش زبان فارسی در خارج از کشور منحصر به ایرانی‌ها می‌شود یا خارجی‌ها هم خودشان در این زمینه فعالند؟
صفار مقدم: به دلیل همان ارزش‌های تاریخی، فرهنگی و تمدنی ایران، زبان فارسی و مطالعات ایران‌شناسی از قرن‌ها پیش در برنامهٔ مراکز علمی و آموزشی کشورهای دیگر قرار داشته است. مثلاً دانشگاه ناپل ایتالیا از سال 1224 میلادی به مطالعات شرق‌شناسی و ایران‌شناسی پرداخته است و در دانشگاه آکسفورد از سال 1590 زبان فارسی تدریس می‌شده است. باید عرض کنم که شناخت ایران فرهنگی در جهان بیشتر به کمک خود محققان خارجی صورت گرفته و ما امروز آمار بسیار بالایی از خاورشناسان و ایران‌شناسان را داریم که قسمتی و یا حتی تمام عمرشان را صرف تحقیق در ارزش‌های زبانی، ادبی و فرهنگی ایران کرده‌اند. ما الان منابع معتبری برای معرفی ایران‌شناسان در اختیار داریم که در میان آنها کار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به نام «فرهنگ خاورشناسان» یک اثر علمی و تحقیقی بسیار ارزشمند است. در حال حاضر هم بیشتر برنامه‌های آموزش زبان فارسی در خارج از کشور مستقیماً توسط مراکز فرهنگی آن کشورها و با اعتبارات خودشان اجرا می‌شود. تعداد استادانی که از ایران مأمور تدریس زبان فارسی در خارج از کشور هستند به چهل نفر نمی‌رسد.
فارس: ارزیابی شما از عملکرد ما یعنی جامعهٔ ایرانی برای رشد و گسترش زبان فارسی در خارج از کشور چیست؟
صفار مقدم: به نظر من خود ما ایرانی‌ها از ارزش و اهمیت این نعمت بزرگ تا حدی غافل بوده‌ایم و نسبت به شأن و جایگاهی که دارد هنوز به عملکرد مطلوبی نرسیده‌ایم. با این همه، تلاش‌هایی که در نیم قرن گذشته صورت گرفته به نسبت امکانات خیلی چشمگیر بوده است. این تلاش‌ها عمدتاً در وزارت‌خانه‌های علوم، امور خارجه، فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تمرکز داشته اما درنهایت باید قدردان دو متولی این حوزه یعنی شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی و مرکز گسترش زبان و ادبیات فارسی باشیم. به‌طور خلاصه، هرچه داریم حاصل زحمات این نهادهایی است که اسم بردم. باید تأکیدکنم که طی نیم قرن گذشته عموم مراکز علمی، آموزشی و فرهنگی کشور، به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم، در این تلاش فرهنگی مشارکت داشته‌اند.
*تاسیس بنیاد سعدی اهمیت اساسی دارد
فارس: شما تأسیس بنیاد سعدی و نقش آن در گسترش زبان فارسی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
صفار مقدم: تأسیس بنیاد سعدی را به‌حق باید از خدمات بزرگ جناب آقای دکتر حداد عادل بدانیم که یقیناً جای تبریک و تقدیر دارد. تأسیس بنیاد سعدی به نظر من از سه جهت اهمیت اساسی دارد. یکی اینکه آموزش و گسترش جهانی زبان فارسی در سازمان دولتی ایران، هم از نظر روابط داخلی و هم بین‌المللی، جایگاه معتبرتر و شایسته‌تری نسبت به گذشته پیدا کرده است. دوم اینکه آموزش و گسترش جهانی زبان فارسی از حوزه‌های هزینه‌بر است و قطعاً نیاز به حمایت مالی بیشتری دارد و این منظور هم با تأسیس بنیاد سعدی محقق می‌شود. سوم و مهم‌ترین وجه کارآمدی بنیاد، ایجاد هماهنگی، همکاری و هم‌افزایی یا تجمیع همهٔ نیروهای مرتبط با حوزهٔ آموزش زبان فارسی در داخل و حتی خارج از کشور است. این وجه کارآمدی است که همهٔ ایرانیان مشتاق و دلسوز را از هرزمان دیگری امیدوارتر ساخته است.
*با این اوضاع چه خاکی باید به سرمان کنیم
فارس: به نظر شما در بنیاد سعدی کدام حوزه‌های آموزشی اولویت بیشتری دارد؟
صفار مقدم: شما می‌دانید که بنیاد سعدی برنامه‌های گسترده و متنوعی برای فارسی‌آموزان کشورهای مختلف تدارک دیده است اما به نظر من اولویت برنامه‌های بنیاد در دو حوزه است. اول، تأمین منابع آموزشی جذاب و معتبر برای دانشجویان. ما در داخل کشور مشکل آموزشی برای خارجیان یا نداریم یا خیلی کمتر داریم چون اینجا جامعه فارسی‌زبان است و فارسی‌آموز خارجی در اینجا امتیازات زیادی از نظر انگیزه یادگیری، زمان 24 ساعته آموزش، ارتباط آموزشی با جامعه ایرانی و استاد مسلط و ورزیده ایرانی دارد که هیچ دانشجویی در خارج این امتیازات را ندارد. در خارج از کشور همه این عوامل تقریباً حالت عکس دارد. بسیاری از دانشجویان خارج فقط دو یا چند ساعتی در هفته فارسی می‌خوانند، استاد ایرانی متخصص ندارند و از امکان ارتباط با ایرانیان محرومند. دکتر «وداد الزیموسی»، استاد ارجمند دانشگاه‌های مغرب، به خاطر علاقه و تعهدی که نسبت به کارشان دارند، با دلسوزی و ناراحتی، در مقاله‌ای به طرح مشکلات و موانع آموزش زبان فارسی و جنبهٔ رقابتی آن با زبان عربی پرداخته‌اند و در پایان مقاله، این سؤال را به همین شکل پرسیده‌اند که «با این اوضاع چه خاکی باید به سرمان بکنیم؟» بنابراین، اگر ما بتوانیم امکانات رضایت‌بخش آموزشی، یعنی کتاب و نرم‌افزاری که نبود استاد ایرانی و ارتباط با ایرانیان را تاحدی جبران کند به فارسی‌آموزان برسانیم خیلی کمک کرده‌ایم.
اولویت دوم، فعال کردن مراکزی است که به‌طور بالقوه به آموزش زبان فارسی علاقه‌مندند ولی با موانع و مشکلاتی مواجهند. توفیق در این حوزه کار آسانی نیست و می‌شود گفت که شاید این کار تنها از عهده بنیاد سعدی برمی‌آید.
فارس: درمورد عملکرد بنیاد سعدی تا به حال چه نظری دارید؟
صفار مقدم: آنچه تابه‌حال در بنیاد صورت گرفته استقرار در محل کنونی، تأمین نیروهای مدیریتی و کارشناسی و، از همه مهم‌تر، برنامه‌ریزی گسترده در حوزه‌های آموزشی، پژوهشی و اجرایی است که با توجه به مشکلات اعتباری سال‌های اخیر بسیار خوب انجام گرفته است. برنامه‌های حوزه بین‌الملل و آموزش بیشتر به نتیجه رسیده چون امکانات مدیریتی در حوزه بین‌الملل و تجربه کافی در مراکز آموزشی فراهم بوده است اما برنامه‌های تحقیق و تألیف در حد و اندازه کنونی طبیعتاً کار وقتگیر و دشواری است و من در این حوزه به توفیق درخشان معاونت آموزش و پژوهش بنیاد اطمینان دارم.
*بنیاد سعدی در حوزه مقدسی خدمت می‌کند
فارس: آینده فعالیت‌های بنیاد سعدی را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
صفار مقدم: بنیاد سعدی افتخار خدمت در حوزه ارزشمند و حتی مقدسی را دارد که از مقام معظم رهبری گرفته تا افراد عادی جامعه همه به آن دلبستگی داشته و در حد توان حمایت می‌کنند. از طرف دیگر، آموزش و گسترش زبان فارسی، به دلیل تنوع و گستردگی و کثرت مخاطبان جهانی آن در دو سطح بالقوه و بالفعل برنامه‌ای بسیار سنگین، زمان‌بر و پرهزینه است اما خوشبختانه مجموعه عظیمی از نیروها و امکانات تخصصی در سطح کشور آماده و مشتاق حضور در صحنه‌اند و بنیاد می‌تواند با بهره‌گیری از مدیریت توانمند خود و ایجاد هماهنگی، همکاری و هم‌افزایی در میان این مجموعه، به اهداف عالی دست یابد. یقین دارم که در صورت تکیه زدن بر تفکر و اعتقاد جهادی و بر پایه عشق و اخلاص نسبت به این حوزه معنوی و مقدس، توفیق کامل نه تنها قابل پیش‌بینی است بلکه در تحقق آن جای کمترین تردید نخواهد بود.
نظر شما :