نشست انقلاب اسلامی؛ چالش‌های گفتمانی و آینده؛دکتر مهدوی‌زادگان: ایجاد گفتمان جدید نیازمند کنار زدن گفتمان‌های قبلی است

گزارش فارس از نشست انقلاب اسلامی؛ چالش‌های گفتمانی و آینده

مهدوی‌زادگان: ایجاد گفتمان جدید نیازمند کنار زدن گفتمان‌های قبلی است

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: ایجاد گفتمان جدید نیازمند کنار زدن گفتمان‌های قبلی است، پس آنچه برای گفتمان‌های تازه‌تأسیس مهم است فعالیت‌های سلبی آن است نه فعالیت‌های ایجابی.

به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه فارس، نشست انقلاب اسلامی و چالش‌های گفتمانی و آینده، پیش از ظهر امروز (سه شنبه 21 بهمن) در آستانه سالروز پیروزی انقلاب اسلامی ایران در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
در این نشست که به طور مشترک از سوی پژوهشگاه نظریه‌پردازی سیاسی و روابط بین‌الملل و پژوهشگاه علوم اجتماعی، به منظور تعامل فکری و گفت و گوی سازنده برگزار شد، نعمت‌الله فاضلی، محمدعلی فتح‌الهی و حجت‌الاسلام داوود مهدوی‌زادگان از اعضای پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به بیان نقطه نظرات خود پرداختند.
*معنویت‌گرایی شیعی در تقابل با فرامادی‌گرایی غرب
در ابتدای این نشست فاضلی با بیان منظور خود از مفهوم گفتمان در رویکرد جامعه‌شناسانه، گفتمان را شیوه دیدن، نشان دادن، فهمیدن و سخن گفتن درباره زندگی انسان، جامعه و تاریخ دانست که این شیوه با مناسبات قدرت و با بافت اجتماعی رابطه تنگاتنگ دارد و زندگی روزمره، نهادها و سنت های اجتماعی، دین  و همینطور سنت‌های تاریخی را در بر می‌گیرد.
وی توضیح داد: قدرت وقتی موجودیت انسانی پیدا میکند که ساختاری از تولید و تکثیر معنا را بتواند پوشش بدهد که در این وضعیت، گفتمان به معنای ساختاری از تولید معناست که امکان شکل بندی قدرت را تبیین می‌کند.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه گفتمان یک دال مرکزی دارد که کل شبکه معنایی را ساختاربندی می‌کند، توضیح داد: به اعتقاد من دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی از منظر فرهنگی (به معنای ساختار تولید معنا برای مردم و جامعه) آن طور که در خوانش رسمی رهبران آن وجود دارد، نوعی معنویت‌گرایی شیعی و مذهبی است که این معنویت گرایی یا فرامادی‌گرایی با به کارگیری مفهوم ولایت فقیه به عنوان مرکز سیاسی قدرت، با مردم و نهاد های اجتماعی پیوند برقرار می‌کند.
وی معنویت گرایی شیعی و مذهبی را به عنوان بزرگترین چالش گفتمانی انقلاب اسلامی (که در آینده پررنگ‌تر می‌شود) برشمرد و تاکید کرد: انقلاب اسلامی می‌خواست یک صورت بندی جدید را تعریف کند که در آن مردم ارزش‌های فرامادی و احیاشده ی میراث فرهنگی و تاریخی شیعه را به عنوان منبع اصلی تفسیر و فهم اصلی خود از زندگی در ابعاد مختلف آن قرار بدهند و با ترکیب آن با تحولات معاصر دنیای مدرن تمامی کنش های خودشان را در زندگی فردی، رابطه با نهاد های اجتماعی و حتی تفسیر از تاریخ و تعیین سطوح هستی معنا کنند.
فاضلی با برشمردن نشانه هایی از معنویت گرایی شیعی مانند ساده زیستی، زندگی جدی، خود کنترلی و ریاضت‌کشانه، اخلاق گرایی فقاهتی، اصالت دادن به مستضعفین، مقاومت در برابر تجدد، تغییر عنصر معنابخش زندگی و... تصریح کرد: به اعتقاد من این امور برای جمهوری اسلامی اتفاق نیفتاد و انقلاب اسلامی نتوانست در تحقق این شیوه و نظم نهادین معنای تازه و قوه خلاقانه ای را برای مردم بیافریند.
وی با اشاره به سخنان رهبر انقلاب و تاکید ایشان بر بحران های فرهنگی از جمله تهاجم فرهنگی و مساله سبک زندگی، گفت: مطرح کردن این مسائل توسط ایشان خود به معنای وجود بحران در بعد فرهنگی و در سازوکارهای تولید معناست و نشانگر بحران در استقرار گفتمان معنویت گرایی شیعی در جامعه می باشد. 
فاضلی در بخش پایانی سخنان خود تاکید کرد: هرچند تا حدود زیادی مادی گرایی غربی در غرب از بین رفته ولی درگیری اصلی گفتمان انقلاب اسلامی یعنی معنویت گرایی شیعی با گفتمان فرامادی‌گرایی فرهنگی در غرب است که گفتمان مسلط در دنیا و حتی در ایران میباشد.
*وجود بحران بعد از انقلاب نشان‌دهنده پیشرفت‌خواهی ماست
در ادامه این نشست فتح الهی، رییس پژوهشگاه نظریه‌پردازی سیاسی و روابط بین‌الملل با مطرح کردن مساله نقد گذشته 1400 ساله، به عنوان تحلیل خود از گفتمان انقلاب اسلامی، توضیح داد: در حالی که انقلاب اسلامی از پلکان 1400 ساله تاریخ اسلام بالا رفته است، اما یک نقد جدی نسبت به گذشته وجود دارد و اساسا اگر ما انتقادی از گذشته نداشتیم دیگر انقلاب نمی کردیم. گذشته ای که از فردای رحلت رسول اکرم و جریان سقیفه آغاز شد.
این استاد دانشگاه با تاکید بر مقوله پیشرفت به عنوان دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی، ادامه داد: ما به مقوله پیشرفت بی توجه بودیم و در تعالی بخشی رکود داشتیم. درعین حال که تحولات تاریخی در ابعاد مختلف وجود داشت ولی پیشرفت و تحول اساسی در زندگی اتفاق نیفتاده بود و نوع درک ما از معانی لطیف و دقیق نبوده است.
وی ادامه داد: وقتی با انقلاب میخواهیم روال زندگی را عوض کنیم طبیعی است که کار سنگینی را شروع کرده ایم و اتفاقا وجود بحران بعد از انقلاب نشان دهنده پیشرفت‌خواهی ماست و اگر بخواهیم به پیشرفت ادامه دهیم باید منتظر بحران‌های دیگر باشیم.
 فتح الهی با تعریف مفهوم پیشرفت به عنوان لطیف تر شدن زندگی، گسترش معنویت در مناسبات اقتصادی و سیاسی و حتی نوع لذت جویی و مادی گرایی، توضیح داد: اگر انسان لطیف تر بشود به هویت تبدیل میشود و آنگاه میتوان از هویت ها سخن گفت که کمتر در گذشته از هویت برای انسان ها در جامعه خود می توانستیم سخن بگوییم.
این استاد دانشگاه با اشاره به ارتقای زندگی بعد از انقلاب، حتی در عبادات، تاکید کرد: بعد از انقلاب عبادات ما نیز رو به تحول بودند. قبل از انقلاب شهادت طلبی و سرعت در تعالی روحی نداشتیم. نمونه ای از جوانانی که در زمان دفاع مقدس به مراتب بالایی از معنویت رسیده بودند را در تاریخ گذشته 1400ساله خود نمی بینیم. ما برای معنویت به گذشته خود رجعت نکردیم بلکه انقلاب اسلامی ناقد گذشته بود که چرا معنویت جدی و تحول خواه وجود نداشت؟
وی با تاکید بر برقراری رابطه بین انقلاب اسلامی و حادثه عاشورای حسینی، گفت: ما خود را به عاشورا پیوند زدیم، نه به تمام گذشته 1400ساله و اگر این نقد به گذشته را اکنون فراموش کنیم، نمی توانیم پیشرفت کنیم و در زندگی خود به لطافت برسیم و به عالم خیال و هنر و خلاقیت ورود پیدا کنیم.
 رییس پژوهشکده نظریه پردازی سیاسی و روابط بین الملل، تاکید کرد: ما خود را در 1400سال گذشته شیعه خالص نمی‌دانیم و بعد از انقلاب بود که خواستیم شیعه واقعی بشویم. تشیع عصر صفوی و بعد از آن را شیعه خالص نمی‌دانیم و در مشروطه نیز اساسا بحث شهادت طلبی و عاشورا مطرح نبود. در حالیکه در انقلاب اسلامی به دنبال اتصال خود با حقیقت تشیع هستیم.
 وی در بخش پایانی سخنان خود به تفاوت بین حکمت نظری و عملی اشاره کرد و افزود : در 1400 ساله گذشته حکمت نظری بسیار عمیق تر از حکمت عملی بود ولی از بعد انقلاب اسلامی حکمت عملی و مواجهه با زندگی و مشکلات آن و پیدا کردن حقیقت در این مواجهه از جایگاه بسیار مهمتری برخوردار شد.
*اسلام نه تجدد است و نه سنت
در ادامه نشست حجت الاسلام مهدوی زادگان نیز با برشمردن ابعاد گفتمانی انقلاب اسلامی توضیح داد: ایجاد گفتمان جدید نیازمند کنار زدن گفتمان‌های قبلی است، پس آنچه برای گفتمان‌های تازه‌تأسیس مهم است فعالیت‌های سلبی آن است نه فعالیت‌های ایجابی.
وی با تاکید بر اینکه گفتمان های جدید باید گفتمان های مسلط را به چالش بکشند، افزود: گفتمان های مسلط قبل از انقلاب که هم در جامعه ما و هم در سایر جوامع بسیار نقش پررنگی  داشتند، شامل 3 گفتمان شرقی - غربی (شرق شناسی)، گفتمان توسعه گرا (جهان اول و جهان سوم) و گفتمان سنت -تجدد (مدرنیزاسیون) بودند.
مهدوی زادگان ادامه داد: با ظهور انقلاب اسلامی ایران هر 3 گفتمان به شدت به چالش کشیده شدند. گفتمان شرق شناسی که به خاطر ضعف تئوریک در حد پنجه در پنجه انداختن با انقلاب اسلامی نبود. گفتمان توسعه نیز بنا به دلایلی همچون محدود بودن این توسعه به ابعاد مادی و همینطور ایجاد پارادوکس در حاملان گفتمان توسعه به شدت عقب نشینی کرد در حالیکه که واقعا تاسف بار است، کسانی دم از توسعه میزنند ولی می گویند ما چه نیازی به انرژی هسته ای داریم؟
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به درگیری گفتمان انقلاب اسلامی با گفتمان سنت - تجدد به عنوان مهمترین و تاثیر گذارترین گفتمان حاکم در دنیای غرب در سالهای اخیر، تاکید کرد: انقلاب اسلامی در هیچ کدام از چارچوب‌های سنت که در این گفتمان ذکر میشود قرار نمی‌گیرد و ما هرگز محدود به بحث در چارچوب این گفتمان نمی‌شویم.
مهدوی‌زادگان توضیح داد: اسلام نه تجدد است و نه سنت در حالیکه گاهی به هر دو نیز گرایش دارد. البته در این میان واقع گرایی برخی از متفکران غربی مانند هانتینگتون نیز حائز اهمیت است زیرا ارائه نظریاتی همچون جنگ تمدن ها خود به معنای از بین رفتن قدرت گفتمان سنت - تجدد در به چالش کشیدن گفتمان انقلاب اسلامی است.

گزارش فارس از نشست انقلاب اسلامی؛ چالش‌های گفتمانی و آینده

مهدوی‌زادگان: ایجاد گفتمان جدید نیازمند کنار زدن گفتمان‌های قبلی است

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: ایجاد گفتمان جدید نیازمند کنار زدن گفتمان‌های قبلی است، پس آنچه برای گفتمان‌های تازه‌تأسیس مهم است فعالیت‌های سلبی آن است نه فعالیت‌های ایجابی.

به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه فارس، نشست انقلاب اسلامی و چالش‌های گفتمانی و آینده، پیش از ظهر امروز (سه شنبه 21 بهمن) در آستانه سالروز پیروزی انقلاب اسلامی ایران در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
در این نشست که به طور مشترک از سوی پژوهشگاه نظریه‌پردازی سیاسی و روابط بین‌الملل و پژوهشگاه علوم اجتماعی، به منظور تعامل فکری و گفت و گوی سازنده برگزار شد، نعمت‌الله فاضلی، محمدعلی فتح‌الهی و حجت‌الاسلام داوود مهدوی‌زادگان از اعضای پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به بیان نقطه نظرات خود پرداختند.
*معنویت‌گرایی شیعی در تقابل با فرامادی‌گرایی غرب
در ابتدای این نشست فاضلی با بیان منظور خود از مفهوم گفتمان در رویکرد جامعه‌شناسانه، گفتمان را شیوه دیدن، نشان دادن، فهمیدن و سخن گفتن درباره زندگی انسان، جامعه و تاریخ دانست که این شیوه با مناسبات قدرت و با بافت اجتماعی رابطه تنگاتنگ دارد و زندگی روزمره، نهادها و سنت های اجتماعی، دین  و همینطور سنت‌های تاریخی را در بر می‌گیرد.
وی توضیح داد: قدرت وقتی موجودیت انسانی پیدا میکند که ساختاری از تولید و تکثیر معنا را بتواند پوشش بدهد که در این وضعیت، گفتمان به معنای ساختاری از تولید معناست که امکان شکل بندی قدرت را تبیین می‌کند.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه گفتمان یک دال مرکزی دارد که کل شبکه معنایی را ساختاربندی می‌کند، توضیح داد: به اعتقاد من دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی از منظر فرهنگی (به معنای ساختار تولید معنا برای مردم و جامعه) آن طور که در خوانش رسمی رهبران آن وجود دارد، نوعی معنویت‌گرایی شیعی و مذهبی است که این معنویت گرایی یا فرامادی‌گرایی با به کارگیری مفهوم ولایت فقیه به عنوان مرکز سیاسی قدرت، با مردم و نهاد های اجتماعی پیوند برقرار می‌کند.
وی معنویت گرایی شیعی و مذهبی را به عنوان بزرگترین چالش گفتمانی انقلاب اسلامی (که در آینده پررنگ‌تر می‌شود) برشمرد و تاکید کرد: انقلاب اسلامی می‌خواست یک صورت بندی جدید را تعریف کند که در آن مردم ارزش‌های فرامادی و احیاشده ی میراث فرهنگی و تاریخی شیعه را به عنوان منبع اصلی تفسیر و فهم اصلی خود از زندگی در ابعاد مختلف آن قرار بدهند و با ترکیب آن با تحولات معاصر دنیای مدرن تمامی کنش های خودشان را در زندگی فردی، رابطه با نهاد های اجتماعی و حتی تفسیر از تاریخ و تعیین سطوح هستی معنا کنند.
فاضلی با برشمردن نشانه هایی از معنویت گرایی شیعی مانند ساده زیستی، زندگی جدی، خود کنترلی و ریاضت‌کشانه، اخلاق گرایی فقاهتی، اصالت دادن به مستضعفین، مقاومت در برابر تجدد، تغییر عنصر معنابخش زندگی و... تصریح کرد: به اعتقاد من این امور برای جمهوری اسلامی اتفاق نیفتاد و انقلاب اسلامی نتوانست در تحقق این شیوه و نظم نهادین معنای تازه و قوه خلاقانه ای را برای مردم بیافریند.
وی با اشاره به سخنان رهبر انقلاب و تاکید ایشان بر بحران های فرهنگی از جمله تهاجم فرهنگی و مساله سبک زندگی، گفت: مطرح کردن این مسائل توسط ایشان خود به معنای وجود بحران در بعد فرهنگی و در سازوکارهای تولید معناست و نشانگر بحران در استقرار گفتمان معنویت گرایی شیعی در جامعه می باشد. 
فاضلی در بخش پایانی سخنان خود تاکید کرد: هرچند تا حدود زیادی مادی گرایی غربی در غرب از بین رفته ولی درگیری اصلی گفتمان انقلاب اسلامی یعنی معنویت گرایی شیعی با گفتمان فرامادی‌گرایی فرهنگی در غرب است که گفتمان مسلط در دنیا و حتی در ایران میباشد.
*وجود بحران بعد از انقلاب نشان‌دهنده پیشرفت‌خواهی ماست
در ادامه این نشست فتح الهی، رییس پژوهشگاه نظریه‌پردازی سیاسی و روابط بین‌الملل با مطرح کردن مساله نقد گذشته 1400 ساله، به عنوان تحلیل خود از گفتمان انقلاب اسلامی، توضیح داد: در حالی که انقلاب اسلامی از پلکان 1400 ساله تاریخ اسلام بالا رفته است، اما یک نقد جدی نسبت به گذشته وجود دارد و اساسا اگر ما انتقادی از گذشته نداشتیم دیگر انقلاب نمی کردیم. گذشته ای که از فردای رحلت رسول اکرم و جریان سقیفه آغاز شد.
این استاد دانشگاه با تاکید بر مقوله پیشرفت به عنوان دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی، ادامه داد: ما به مقوله پیشرفت بی توجه بودیم و در تعالی بخشی رکود داشتیم. درعین حال که تحولات تاریخی در ابعاد مختلف وجود داشت ولی پیشرفت و تحول اساسی در زندگی اتفاق نیفتاده بود و نوع درک ما از معانی لطیف و دقیق نبوده است.
وی ادامه داد: وقتی با انقلاب میخواهیم روال زندگی را عوض کنیم طبیعی است که کار سنگینی را شروع کرده ایم و اتفاقا وجود بحران بعد از انقلاب نشان دهنده پیشرفت‌خواهی ماست و اگر بخواهیم به پیشرفت ادامه دهیم باید منتظر بحران‌های دیگر باشیم.
 فتح الهی با تعریف مفهوم پیشرفت به عنوان لطیف تر شدن زندگی، گسترش معنویت در مناسبات اقتصادی و سیاسی و حتی نوع لذت جویی و مادی گرایی، توضیح داد: اگر انسان لطیف تر بشود به هویت تبدیل میشود و آنگاه میتوان از هویت ها سخن گفت که کمتر در گذشته از هویت برای انسان ها در جامعه خود می توانستیم سخن بگوییم.
این استاد دانشگاه با اشاره به ارتقای زندگی بعد از انقلاب، حتی در عبادات، تاکید کرد: بعد از انقلاب عبادات ما نیز رو به تحول بودند. قبل از انقلاب شهادت طلبی و سرعت در تعالی روحی نداشتیم. نمونه ای از جوانانی که در زمان دفاع مقدس به مراتب بالایی از معنویت رسیده بودند را در تاریخ گذشته 1400ساله خود نمی بینیم. ما برای معنویت به گذشته خود رجعت نکردیم بلکه انقلاب اسلامی ناقد گذشته بود که چرا معنویت جدی و تحول خواه وجود نداشت؟
وی با تاکید بر برقراری رابطه بین انقلاب اسلامی و حادثه عاشورای حسینی، گفت: ما خود را به عاشورا پیوند زدیم، نه به تمام گذشته 1400ساله و اگر این نقد به گذشته را اکنون فراموش کنیم، نمی توانیم پیشرفت کنیم و در زندگی خود به لطافت برسیم و به عالم خیال و هنر و خلاقیت ورود پیدا کنیم.
 رییس پژوهشکده نظریه پردازی سیاسی و روابط بین الملل، تاکید کرد: ما خود را در 1400سال گذشته شیعه خالص نمی‌دانیم و بعد از انقلاب بود که خواستیم شیعه واقعی بشویم. تشیع عصر صفوی و بعد از آن را شیعه خالص نمی‌دانیم و در مشروطه نیز اساسا بحث شهادت طلبی و عاشورا مطرح نبود. در حالیکه در انقلاب اسلامی به دنبال اتصال خود با حقیقت تشیع هستیم.
 وی در بخش پایانی سخنان خود به تفاوت بین حکمت نظری و عملی اشاره کرد و افزود : در 1400 ساله گذشته حکمت نظری بسیار عمیق تر از حکمت عملی بود ولی از بعد انقلاب اسلامی حکمت عملی و مواجهه با زندگی و مشکلات آن و پیدا کردن حقیقت در این مواجهه از جایگاه بسیار مهمتری برخوردار شد.
*اسلام نه تجدد است و نه سنت
در ادامه نشست حجت الاسلام مهدوی زادگان نیز با برشمردن ابعاد گفتمانی انقلاب اسلامی توضیح داد: ایجاد گفتمان جدید نیازمند کنار زدن گفتمان‌های قبلی است، پس آنچه برای گفتمان‌های تازه‌تأسیس مهم است فعالیت‌های سلبی آن است نه فعالیت‌های ایجابی.
وی با تاکید بر اینکه گفتمان های جدید باید گفتمان های مسلط را به چالش بکشند، افزود: گفتمان های مسلط قبل از انقلاب که هم در جامعه ما و هم در سایر جوامع بسیار نقش پررنگی  داشتند، شامل 3 گفتمان شرقی - غربی (شرق شناسی)، گفتمان توسعه گرا (جهان اول و جهان سوم) و گفتمان سنت -تجدد (مدرنیزاسیون) بودند.
مهدوی زادگان ادامه داد: با ظهور انقلاب اسلامی ایران هر 3 گفتمان به شدت به چالش کشیده شدند. گفتمان شرق شناسی که به خاطر ضعف تئوریک در حد پنجه در پنجه انداختن با انقلاب اسلامی نبود. گفتمان توسعه نیز بنا به دلایلی همچون محدود بودن این توسعه به ابعاد مادی و همینطور ایجاد پارادوکس در حاملان گفتمان توسعه به شدت عقب نشینی کرد در حالیکه که واقعا تاسف بار است، کسانی دم از توسعه میزنند ولی می گویند ما چه نیازی به انرژی هسته ای داریم؟
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به درگیری گفتمان انقلاب اسلامی با گفتمان سنت - تجدد به عنوان مهمترین و تاثیر گذارترین گفتمان حاکم در دنیای غرب در سالهای اخیر، تاکید کرد: انقلاب اسلامی در هیچ کدام از چارچوب‌های سنت که در این گفتمان ذکر میشود قرار نمی‌گیرد و ما هرگز محدود به بحث در چارچوب این گفتمان نمی‌شویم.
مهدوی‌زادگان توضیح داد: اسلام نه تجدد است و نه سنت در حالیکه گاهی به هر دو نیز گرایش دارد. البته در این میان واقع گرایی برخی از متفکران غربی مانند هانتینگتون نیز حائز اهمیت است زیرا ارائه نظریاتی همچون جنگ تمدن ها خود به معنای از بین رفتن قدرت گفتمان سنت - تجدد در به چالش کشیدن گفتمان انقلاب اسلامی است.