گزارش بیست و هفتمین جلسه «نظام سیاسی اسلام»

    پژوهشکده نظریه پردازی سیاسی و روابط بین‌المللی، روز چهاردهم بهمن ماه 93، بیست و هفتمین نشست علمی «نظام سیاسی اسلام» را برگزار کرد. موضوع نشست، ادامه مبحث ملیّت بود. با توجه به تعریفی که یکی از اساتید درباره ملیت ارائه کرده بود، این پرسش مطرح شد که میان مفهوم ملیت در اندیشه اسلامی با مفهوم غربی آن چه تمایزی وجود دارد. در این باره گفته شد که مهمتر از بررسی وجوه تمایز، تبیین ملیت در اندیشه اسلامی است. اصولاً در ساحت حیات سیاسی، مباحث با حکمت عملی شروع می‌شود و بعد وارد حکمت نظری می‌شود. فارابی اینگونه عمل کرد؛ به خلاف ابن سینا که حکمت عملی را نحیف تر کرد. ملیت از مباحث مربوط به حکمت عملی است. غربیها هم وقتی خواستند لفظ ملت را ترجمه کنند لفظ ناسیون را در مقابل آن قرار دادند. رنسانس اروپایی هم به دنبال تحولاتی که در جهان اسلام مثل حمله مغول ها و فروپاشی خلافت عباسی رخ داد، محقق شد. اروپائیان به دنبال این حادثه بزرگ بود که توانستند سیاست را از سلطه پاپ و کلیسا آزاد کنند. البته آنها با این عمل، دین را هم به حاشیه راندند. اما فروپاشی خلافت عباسی در جهان اسلام به معنی دینی تر شدن جامعه و سیاست تلقی گردید.

    مفهوم قرارداد اجتماعی را هم مشخصاً در نهضت های اهل فتوت و بویژه سربداران می‌توان مشاهده کرد که نه صرفاً به صورت یک مفهوم ذهنی، بلکه به گونه یک واقعیت تاریخی عرضه گردید و مبنای سیاست جدید پس از خلافت گردید. شکل گیری ملیتها در عالم اسلام هم پیامد این قراردادی شدن سیاست بود. تشکیل دولت صفوی به عنوان اولین حکومت ملی ایرانی را هم می توان ادامه دولت سربداری و بر پایه حرکت قراردادی قزلباشان تعبیر نمود.

    در خاتمه این نشست تأکید شد که مباحث کاربردی‌تر نظام سیاسی اسلام موضوع قرار گیرد. از این رو، مبحث منابع مالی حکومت اسلامی به عنوان مبحث جلسه آینده انتخاب شد.