یادداشت دکتر حسینی، دبیر شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی درباره چیستی نهضت تولید علم در نظام اسلامی

خبرگزاری شبستان:‌ متن زیر یادداشت سید حسین حسینی، دبیر شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی درباره چیستی نهضت تولید علم در نظام اسلامی است که در اختیار شبستان گذاشته و در ذیل می آید:

امروزه تحقّق آرزوی شکل گیری تمدن جهانی اسلامی وابسته به جریان نهضت تولید علم است. جریان نهضت تولید علم و جنبش نرم افزاری در حوزه و دانشگاه ها نیز محتاج زمینه­ های عملیاتی و اجرایی گوناگونی است تا به تدریج دامنه­های این خیزش علمی فراگیر شود.

بخشی از اهداف نهضت تولید علم در کرسی­های آزاداندیشی و نقد نظریه­های علمی و بازسازی و ابداع تئوری­های علمی مطرح است. کرسی­های آزاداندیشی و نظریه­پردازی به گونه منطقی بایستی دو امکان و ظرفیت را در حوزه­ها و دانشگاه ها فراهم سازند. این دو بایسته، لازمه پدیداری پایه­های جنبش تولید علم است چرا که در تولید دانش جدید؛ از یک طرف باید نگاهی به وضعیت موجود انداخت و از طرف دیگر به ترسیم افق مطلوب روی آورد؛ یعنی نقد همراه با طرح.

در کنار ضرورت تاسیس کرسی­های نظریه­پردازی در سطح گسترده در حوزه­ها و دانشگاه ها از موارد دیگری هم می­توان یاد کرد مانند: زمینه­سازی برای ایجاد خیزش­های علمی- اجتماعی گوناگون در سطوح استادان حوزه و دانشگاه، دانشجویان، طلاب و سایر اقشار فرهنگی جامعه؛ پی­گیری تحولات مهم ساختاری در سازمان تشکیلاتی وزارت علوم و تحقیقات در ابعاد پژوهشی، آموزشی و فرهنگی؛ ضرورت تحولات ساختاری در مدیریت حوزه­های علمیه در جهت ضرورت­های جدید، و حتی دقت و حساسیت در انتصاب رؤسا و مدیران دانشگاه ها و حوزه­های علمیه بر اساس نگاه علمی تحول­گرا

اما به راستی نهضت تولید علم چیست؟ متأسفانه تصور رایج در سطح عموم و بعضاً تصمیم­گیران عرصه علم و فن آوری کشور از مفهوم نهضت تولید علم، تولید مقالات و کتب علمی و پژوهشی و بالا بردن درصد کمی و کیفی آن است. اگر چه با تحقّق نهضت تولید علم، این امر محقّق می شود امّا انحصار نهضت تولید علم به این معنا، کوچک شمردن آن است.

نهضت تولید علم برابر است با ایجاد و تحقّق یک رنسانس علمی نو؛ یک روند و جریان خلاقیّت و نوآوری علمی در مسیر نیازهای خاص جامعه و اگر این جامعه، جامعه دینی و اسلامی است، بنابراین نهضت تولید علم به معنای تحقّق یک رنسانس بزرگ علمی- اسلامی است.

برای گام برداشتن در مسیر نهضت تولید علم توجه به عناصری لازم است:

نهضت تولید علم یک بستر علمی و فرهنگی است

نهضت تولید علم یک امر صرفاً حکومتی نیست و یک امر صرفاً فردی هم نیست و اینکه فردی در گوشه­ای بنشیند و تولید علم بکند، به این مسأله نمی­توانیم بگوییم که نهضت تولید علم در جامعه ایجاد شده است. پس اگر چند نفری در حوزه یا دانشگاه مشغول تولیدات علمی شدند و کار خوبی هم انجام دادند، نمی­توانیم بگوییم نهضت تولید علم در جامعه محقّق شده بلکه باید یک بستر علمی در جامعه رُخ دهد و به خاطر همین هم نقش حوزه­ها و دانشگاه ها در نهضت تولید علم پررنگ می­شود.

تدریجی بودن

قید دوّم نهضت تولید علم این است که یک حرکت تدریجی و زمان مند است. نباید فکر کنیم که تولید علم در یک سال، دو سال یا 10 سال محقّّق می­شود! افراد زیادی در بحث از نهضت تولید علم دچار این مشکل شده­اند که چرا بعد از 30 سال از انقلاب اسلامی امّا هنوز در این مسأله امر مشخصی حاصل نشده و نتیجه­ای ندادیم؟! قید تدریجی و زمانمند بودن به معنای یک سال، دو سال، 10 سال، بیست سال وسی سال نیست؛ نهضت تولید علم یک حرکت تدریجی در سده و قرن است.

نوگرایی و پویایی

نهضت تولید علم باید بتواند علوم جدیدی را در دنیای علوم نظری و در دنیای علوم کاربردی به وجودآورد. بنابراین اگر حرکتی صورت گرفت امّا بعد از مدتی دیدیم هیچ علم جدیدی در دایره علوم انسانی و در دایره علوم کاربردی تولید و ابداع نشد، در واقع می­توان گفت نهضت تولید علم به معنای واقعی­اش ایجاد نشده است.

جنبه ارادی و بشری

نهضت تولید علم، یک توان و یک ظرفیت تصمیم­سازی است که جنبه ارادی و بشری دارد. حضور این قید برای این است که ممکن است ما در مسیر حرکت نهضت تولید علم دچار نقصان و اشتباه بشویم و لذا باید کاملاً حساب شده باشد. همچنین نهضت تولید علم یک دستآورد جمعی و نظام­مند است.

عمیق و بنیادی بودن

مؤلفه بعدی، ناب، عمیق و بنیادین بودن این نهضت است.

پاسخگویی به مطالبات انقلاب اسلامی

نهضت تولید علم باید بتواند به نیازهای خاص جامعه خودش پاسخ بدهد و مطالباتی که انقلاب در جهت تمدن دینی مطرح کرده باید مورد توجه نهضت تولید علم قرار گیرد. بعد از انقلاب اسلامی یکسری نیازهای جدیدی در حوزه تمدنی به وجود آمده که متفکرین ما ناچار از پاسخگویی به آنها هستند؛ مسایل مطرح در حوزه اقتصاد اسلامی، روانشناسی اسلامی، جامعه­شناسی اسلامی و غیره.

ضرورت جنبش تولید علم

همچنین جنبش تولید علم از سویی ضرورتی برخاسته از نیازمندی به تحقق تمدن اسلامی است و از سوی دیگر تحقق جنبش تولید علم، خود، زمینه­ساز تمدن اسلامی در عصر جدید خواهد بود.

سخن پایانی اینکه، امروزه تولید علم در معنای ایجاد ساختار علمی دانش جدید علوم انسانی که برآمده از اصول و مبانی دینی و اسلامی است و در بستر و فضای اندیشه اسلامی رشد یافته باشد، یک ضرورت تاریخی و اجتماعی تلقی می­ گردد.

تحلیل دقیق این ساختار علمی به عناصری چند (اعم از مبانی، پیش­فرض­ها، اصول، اهداف، مسایل، روش­ها و موضوع علم) و پژوهش در نسبت سنجی هر یک از ابعاد آن با آموزه­های دینی و اسلامی یک موضوع پژوهشی مهم است که باید در مجامع علمی بیش از پیش بدان پرداخت.