دکتر صانع پور: معقولیت و استدلال‌پذیری عقاید شیعه جایگاه اندکی در آثار شیعه‌شناسان غربی دارد
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست نقد و بررسی کتاب «شیعه‌شناسان غربی و اصول اعتقادات شیعه دوازده‌امامی» نوشته مریم صانع‌پور، امروز 8 آذر 93 با حضور حسین کلباسی، شهین اعوانی، مریم کیانی فرد و سیده زهرا مبلغ در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
صانع‌پور در ابتدای این نشست توضیحاتی را درباره کتاب ارائه کرد و گفت: این کتاب اثری غرب‌پژوهانه است. بنابراین اولاً درپی یافتن طرز تلقی‌های دین‌شناسان غربی از اصول اعتقادات شیعه دوازده‌امامی است و ثانیاً درصدد معرفی مستدل، مبنایی و فرادینی اعتقادات شیعه است تا امکان گفت‌وگو و تعامل میان ما و دیگران فراهم شود.
وی ادامه داد: در پژوهشی که کردم متوجه شدم با وجود آن که تشیع امامی یکی از موضوع‌های مورد توجه دین‌شناسان غربی در سال‌های اخیر بوده، اما متأسفانه پژوهش در مورد اصول اعتقادات شیعه امامیه سهمی ناچیز را در میان آثار شیعه‌شناسانه غربی به خود اختصاص داده است. در حالی‌که اصلی‌ترین شاخصه شیعه دوازده امامی در مقایسه با ادیان و مذاهب مختلف معقولیت و استدلال‌پذیری اصول اعتقادی آن است که تمرکز بر این شاخصه، می‌تواند مهمترین مؤلفه در گفت‌وگوی برون دینی باشد.
وی افزود: از آنجا که ارتباطات همزمان و گسترده در دنیای کنونی به واسطه فراگیر بودن فضای سایبری شرایطی ایده‌آل را برای گفت‌وگوی جهانی فراهم کرده است،
می‌توان با یک صورت‌بندی جدید از اعتقادات معقول و استدلال‌پذیر شیعه دوازده‌امامی، به گونه‌ای برهانی نظریه‌پردازی کرد تا امکان گفت‌وگوی جهانی درباره دین اسلام فراهم شود. به همین منظور من از میان خیل آثار شیعه‌شناسان فقط آثار معدود شیعه‌شناسانی را مورد بررسی و تحلیل قرار دادم که مستقیم یا غیرمستقیم به دو اصل اعتقادی شیعه دوازده‌امامی ــ یعنی عدل و امامت ــ پرداخته‌اند.
صانع‌پور با بیان این که در این کتاب به منظور فراهم‌سازی زمینه‌های گفت‌وگوی جهانی درباره استدلال‌پذیری آموزه‌های امامان شیعه کوشیده‌ام تا با روشی فلسفی و برهانی ــ و نه جدلی و کلامی ــ از منظری متافیزیکال صورت‌بندی معقولی از عدل و امامت را عرضه کنم، گفت: سعی کردم این دو اصل را به گونه‌ای مفهوم‌سازی کنم که شرایط گفت‌وگوی برون‌دینی با خردورزان جهانی مهیا شود.
این مدرس فلسفه اضافه کرد: براساس هدفی که ذکر شد منبع اصلی پژوهشم را درباره شیعه‌شناسان غربی مجموعه، SHI’ISM که در چهار جلد توسط انتشارات راتلج در سال 2008 چاپ شده بود، قرار دادم. این مجموعه توسط پل لوفت و کولین ترنر ویرایش شده است. من این مجموعه را بسیار مناسب یافتم تا به عنوان اصلی‌ترین منبع تحقیق خود مورد استفاده قرار دهم چون این مجموعه مقالات، نمونه‌ای جامع از آرای 37 شیعه‌شناس غربی را در پیش روی پژوهشگر قرار می‌داد که 34 شیعه‌شناس در آن به مسائلی مانند جانشینی پیامبر؛ شیعه در زمان بنی‌امیه، بنی‌عباس و مغول؛ شیعه زیدیه و شیعه اسماعیلیه و مباحث فقهی و شعائری مانند اقتدارگرایی، جهاد و ... پرداخته‌اند.
وی تاکید کرد: در این مجموعه فقط سه شیعه‌شناس به مباحث کلامی پرداخته‌اند که عبارت‌اند از: ویلفرد مادلونگ، هانری کربن و مایر بارآشر. با این حال در کتاب، آرای آن دسته شیعه‌شناسانی که به گونه‌ای غیرمستقیم یا غیرفلسفی و کلامی، با عدل و امامت مرتبط می‌شود نیز مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است؛ شیعه‌شناسانی مانند اتان کلبرگ، زابینه اشمیتکه، رونالد بوکلی،
هاینس هالم، جوئل کرامر، پل لوفت، کولین ترنر، جونا وینترز و مونتگمری وات.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: بررسی تحلیلی مجموعه چهارجلدی «SHI'ISM» نشان می‌دهد که اثری از معقولیت و استدلال‌پذیری اصول اعتقادات امامیه در آرای شیعه‌شناسان غربی وجود ندارد و نیز اگر کربن به حکمای شیعه پرداخته از نظر وی رویکرد اشراقی حکمای شیعه ــ نه رویکرد استدلالی‌شان ــ مطرح است یا اگر خانم اشمیتکه متفکران عقلگرای شیعه را مورد بررسی قرارداده آنان را تحت تأثیر معتزله ــ نه امامان شیعه ــ معرفی کرده است. بنابراین در این پژوهش مشخص شد که معقولیت و استدلال‌پذیری اعتقادات شیعه امامیه جایگاهی در آثار شیعه‌شناسان غربی ندارد. و این درحالی است که امروزه در عصر ارتباطات، گفت‌وگوی ما شیعیان با خردورزان جهانی جز بر مبنای معقولیت و استدلال‌پذیری امکان‌پذیر نیست. بنابراین در این کتاب تلاش شده تا مغفول قرار گرفتن این بعد مبنایی آموزه‌های امامان علت‌یابی و راهکارهایی برای رفع این نقیصه ارائه شود.
صانع‌پور تاکید کرد: در این اثر کوشیدم تا استدلال‌پذیری و معقولیت عدل و امامت را که اصول اعتقادی اثناعشری هستند نه تنها از آموزه‌های کلامی بلکه حتی از دل گزارش‌های تاریخی نیز بیرون بکشم تا بتوانم این اصول را به گونه‌ای منطقی صورت‌بندی کنم و در نتیجه امکان گفت‌وگوی برون‌دینی را تقویت کنم.
وی همچنین گفت: برای صورت‌بندی فلسفی مورد نظرم، نیازمند معیاری برای معرفی اصول اعتقادی شیعه بودم تا پس از سنت نظری و عملی امامان، مورد استناد قرار دهم که در این راستا مناسب‌ترین معیار و منبع را در کتاب «الشیعه فی المیزان» اثر محمدجواد مغنیه یافتم که در سال 2005 توسط موسسه دارالکتاب الاسلامی قم منتشر شده بود. رویکرد مستدل، منطقی و معقول شیخ محمدجواد مغنیه در این کتاب می‌توانست نمونه مناسبی از آرای کلامی را در اختیارم قرار دهد تا بتوانم به یک مفهوم‌سازی فلسفی از اعتقادات امامیه با هدف گفت‌وگوی برون دینی بپردازم.
وی در پایان گفت: متأسفانه به علت مقارن شدن چاپ و انتشار این اثر با مشکلات مالی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، امکان ویراستاری ادبی و نمونه‌خوانی فراهم نشد و بنابراین اشکالات فراوان حروف‌نگارانه موجب آزار خوانندگان شده که امیدوارم در ویراست‌های بعدی مرتفع شود.
در ادامه این نشست منتقدان درباره این کتاب نکاتی را مطرح کردند که در گزارش تکمیلی ایبنا خواهد آمد.
صانع‌پور در ابتدای این نشست توضیحاتی را درباره کتاب ارائه کرد و گفت: این کتاب اثری غرب‌پژوهانه است. بنابراین اولاً درپی یافتن طرز تلقی‌های دین‌شناسان غربی از اصول اعتقادات شیعه دوازده‌امامی است و ثانیاً درصدد معرفی مستدل، مبنایی و فرادینی اعتقادات شیعه است تا امکان گفت‌وگو و تعامل میان ما و دیگران فراهم شود.
وی ادامه داد: در پژوهشی که کردم متوجه شدم با وجود آن که تشیع امامی یکی از موضوع‌های مورد توجه دین‌شناسان غربی در سال‌های اخیر بوده، اما متأسفانه پژوهش در مورد اصول اعتقادات شیعه امامیه سهمی ناچیز را در میان آثار شیعه‌شناسانه غربی به خود اختصاص داده است. در حالی‌که اصلی‌ترین شاخصه شیعه دوازده امامی در مقایسه با ادیان و مذاهب مختلف معقولیت و استدلال‌پذیری اصول اعتقادی آن است که تمرکز بر این شاخصه، می‌تواند مهمترین مؤلفه در گفت‌وگوی برون دینی باشد.
وی افزود: از آنجا که ارتباطات همزمان و گسترده در دنیای کنونی به واسطه فراگیر بودن فضای سایبری شرایطی ایده‌آل را برای گفت‌وگوی جهانی فراهم کرده است،
بررسی تحلیلی مجموعه چهارجلدی «SHI'ISM» نشان می‌دهد که اثری از معقولیت و استدلال‌پذیری اصول اعتقادات امامیه در آرای شیعه‌شناسان غربی وجود ندارد
صانع‌پور با بیان این که در این کتاب به منظور فراهم‌سازی زمینه‌های گفت‌وگوی جهانی درباره استدلال‌پذیری آموزه‌های امامان شیعه کوشیده‌ام تا با روشی فلسفی و برهانی ــ و نه جدلی و کلامی ــ از منظری متافیزیکال صورت‌بندی معقولی از عدل و امامت را عرضه کنم، گفت: سعی کردم این دو اصل را به گونه‌ای مفهوم‌سازی کنم که شرایط گفت‌وگوی برون‌دینی با خردورزان جهانی مهیا شود.
این مدرس فلسفه اضافه کرد: براساس هدفی که ذکر شد منبع اصلی پژوهشم را درباره شیعه‌شناسان غربی مجموعه، SHI’ISM که در چهار جلد توسط انتشارات راتلج در سال 2008 چاپ شده بود، قرار دادم. این مجموعه توسط پل لوفت و کولین ترنر ویرایش شده است. من این مجموعه را بسیار مناسب یافتم تا به عنوان اصلی‌ترین منبع تحقیق خود مورد استفاده قرار دهم چون این مجموعه مقالات، نمونه‌ای جامع از آرای 37 شیعه‌شناس غربی را در پیش روی پژوهشگر قرار می‌داد که 34 شیعه‌شناس در آن به مسائلی مانند جانشینی پیامبر؛ شیعه در زمان بنی‌امیه، بنی‌عباس و مغول؛ شیعه زیدیه و شیعه اسماعیلیه و مباحث فقهی و شعائری مانند اقتدارگرایی، جهاد و ... پرداخته‌اند.
وی تاکید کرد: در این مجموعه فقط سه شیعه‌شناس به مباحث کلامی پرداخته‌اند که عبارت‌اند از: ویلفرد مادلونگ، هانری کربن و مایر بارآشر. با این حال در کتاب، آرای آن دسته شیعه‌شناسانی که به گونه‌ای غیرمستقیم یا غیرفلسفی و کلامی، با عدل و امامت مرتبط می‌شود نیز مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است؛ شیعه‌شناسانی مانند اتان کلبرگ، زابینه اشمیتکه، رونالد بوکلی،
برای صورت‌بندی فلسفی مورد نظرم، نیازمند معیاری برای معرفی اصول اعتقادی شیعه بودم تا پس از سنت نظری و عملی امامان، مورد استناد قرار دهم که در این راستا مناسب‌ترین معیار و منبع را در کتاب «الشیعه فی المیزان» اثر محمدجواد مغنیه یافتم
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: بررسی تحلیلی مجموعه چهارجلدی «SHI'ISM» نشان می‌دهد که اثری از معقولیت و استدلال‌پذیری اصول اعتقادات امامیه در آرای شیعه‌شناسان غربی وجود ندارد و نیز اگر کربن به حکمای شیعه پرداخته از نظر وی رویکرد اشراقی حکمای شیعه ــ نه رویکرد استدلالی‌شان ــ مطرح است یا اگر خانم اشمیتکه متفکران عقلگرای شیعه را مورد بررسی قرارداده آنان را تحت تأثیر معتزله ــ نه امامان شیعه ــ معرفی کرده است. بنابراین در این پژوهش مشخص شد که معقولیت و استدلال‌پذیری اعتقادات شیعه امامیه جایگاهی در آثار شیعه‌شناسان غربی ندارد. و این درحالی است که امروزه در عصر ارتباطات، گفت‌وگوی ما شیعیان با خردورزان جهانی جز بر مبنای معقولیت و استدلال‌پذیری امکان‌پذیر نیست. بنابراین در این کتاب تلاش شده تا مغفول قرار گرفتن این بعد مبنایی آموزه‌های امامان علت‌یابی و راهکارهایی برای رفع این نقیصه ارائه شود.
صانع‌پور تاکید کرد: در این اثر کوشیدم تا استدلال‌پذیری و معقولیت عدل و امامت را که اصول اعتقادی اثناعشری هستند نه تنها از آموزه‌های کلامی بلکه حتی از دل گزارش‌های تاریخی نیز بیرون بکشم تا بتوانم این اصول را به گونه‌ای منطقی صورت‌بندی کنم و در نتیجه امکان گفت‌وگوی برون‌دینی را تقویت کنم.
وی همچنین گفت: برای صورت‌بندی فلسفی مورد نظرم، نیازمند معیاری برای معرفی اصول اعتقادی شیعه بودم تا پس از سنت نظری و عملی امامان، مورد استناد قرار دهم که در این راستا مناسب‌ترین معیار و منبع را در کتاب «الشیعه فی المیزان» اثر محمدجواد مغنیه یافتم که در سال 2005 توسط موسسه دارالکتاب الاسلامی قم منتشر شده بود. رویکرد مستدل، منطقی و معقول شیخ محمدجواد مغنیه در این کتاب می‌توانست نمونه مناسبی از آرای کلامی را در اختیارم قرار دهد تا بتوانم به یک مفهوم‌سازی فلسفی از اعتقادات امامیه با هدف گفت‌وگوی برون دینی بپردازم.
وی در پایان گفت: متأسفانه به علت مقارن شدن چاپ و انتشار این اثر با مشکلات مالی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، امکان ویراستاری ادبی و نمونه‌خوانی فراهم نشد و بنابراین اشکالات فراوان حروف‌نگارانه موجب آزار خوانندگان شده که امیدوارم در ویراست‌های بعدی مرتفع شود.
در ادامه این نشست منتقدان درباره این کتاب نکاتی را مطرح کردند که در گزارش تکمیلی ایبنا خواهد آمد.
نظر شما :