شانزدهمین نشست علمی «نظام سیاسی اسلام»

شانزدهمین نشست علمی «نظام سیاسی اسلام» در پژوهشکده نظریه پردازی سیاسی و روابط بین الملل، در تاریخ 22 مهرماه 93 برگزار شد. این جلسه همچون چند جلسه اخیر به موضوع «مصلحت عمومی» پرداخت. ابتداء یکی از اعضای جلسه به طور اجمال به بررسی مفهوم مصلحت در کتاب و سنت اشاره کرد.

    با مطالعه در قرآن کریم روشن می شود که معادل کلمه مصلحت، واژگان خیر و منفعت نیز به طور گسترده بکار رفته است. در قرآن کریم آمده است که در خیلی از موارد، افراد در تشخیص مصلحت و مفسده اعمال خود اشتباه می‌کنند. بنابراین، شریعت اسلامی بهترین مرجع برای تشخیص مصالح و مفاسد اعمال است. از برخی آیات چنین استفاده می‌شود که درک خیر مشروط به ایمان است و تنها مومنین قادر به تشخیص مصلحت و مفسده عمل خود هستند. قرآن کریم موارد زیادی از امور خیر و مفسده را ذکر کرده است که یکی از این امور خیر هم عبارت از امر به معروف و نهی از منکر است.

    در ادامه به این مساله توجه شد که اصل تقدم مصلحت عمومی بر مصلحت شخصی می تواند زمینه سوء استفاده کارگزاران حکومت را فراهم ‌کند. زیرا به نام مصلحت عمومی در پی جلب منافع شخصی بر می‌آیند. تبیینی که در باره این مساله انجام گردید آن است که در نظام اسلامی نباید صرفاً دولت را مسئول و یا عهده دار تشخیص مصلحت عمومی در جامعه بدانیم بلکه مجموعه نهادهای حکومت اسلامی که در رأس آن ولی فقیه قرار دارد، عهده دار این تشخیص هستند. بنابراین، چنین نیست که دست کارگزار دولتی آنچنان باز باشد که بتواند به سوء استفاده از مصلحت عمومی مشغول شود. تفاوت اساسی که نظام مبتنی بر ولایت فقیه با نظام‌های خودکامه دارد؛ در نامشروع دانستن هرگونه سوء‌استفاده از مصلحت عمومی و تدارک نظام ممانعت از این سوء استفاده ها است. نظام‌های خودکامه به نام مصلحت عمومی، دست به چنین سوء استفاده‌هایی می‌زنند. البته ولایت فقیه نیز در این جهت، از برخی عوامل بازدارنده بهره می‌گیرد که از جمله مهمترین آن موارد، آگاهی مردم و حضور آنها در صحنه های سیاسی و اجتماعی است.