توصیه های دکتر مجتهدی برای احیای نقش دیرینه تکثیر علم در مساجد

به گزارش خبرنگار حوزه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، دکتر کریم مجتهدی، متولد سال 1309 در تبریز است، او تا سال دوم ابتدایی در تبریز تحصیل می کرد و ادامه دوره ابتدایی را در تهران و در دبستان فردوسی و تحصیلات دبیرستانی را در مدرسه «فیروزبهرام» و در کالج «البرز» به پایان رسانده است. وی در هیجده سالگی برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت و در دانشگاه «سوربن»‌ پاریس که مهم‌ترین دانشگاه فرانسه است، به تحصیل فلسفه پرداخت.

وی بعد از بازگشت به ایران به مدت پنجاه سال به تدریس در دانشگاه پرداخت و در همایش «چهره های ماندگار» به عنوان چهره ماندگار در عرصه فلسفه شناخته شد. وی نظریه پرداز و اندیشمندی است که علاوه بر فلسفه غرب به عنوان حوزه تخصصی فعالیت ها، در حوزه فلسفه اسلامی و آثار محققان و فیلسوفان مسلمان به تحقیقات متعددی پرداخته است.

با توجه به اینکه در دهه تکریم و غبار روبی مساجد قرار گرفته ایم، در راستای بررسی احیای کارکرد مساجد از جمله بازگشت به نقش علمی و اثرگذاری که مساجد در گذشته تمدن اسلامی ایفا می کردند با وی به گفت وگو نشسته ایم که حاصل آن را می خوانید:

-از زمان ورود اسلام به ایران مساجد به عنوان مرکزی برای ترویج علم شناخته شدند و در واقع مسجد محوریتی عبادی، سیاسی و علمی یافت، فکر می کنید در شرایط فعلی چه طور می توانیم این چنین کارکردی را برای مساجد احیا کنیم؟

ببینید، واقعیت آن است که آموزش و تعلیم در مساجد تنها اختصاص به ایران ندارد، اساسا مسجد در تاریخ سایر ممالک اسلامی نیز چنین کارکردی را در گذشته داشته است. همچنین این ویژگی تنها مختص به مساجد نیست و سایر اماکن مذهبی چون کلیسا نیز در زمان های قدیم محلی برای تعلیم و تربیت بودند. برای مثال در قرن پنجم میلادی یعنی نزدیک به 1800سال قبل اولین مدارس در ممالک مسیحی بنیان گرفت، این مدارس در کنار کلیساها شکل گرفته و گسترش یافتند. این امر نشان می دهد در گذشته اماکن مذهبی چون مسجد و کلیسا به عنوان مرکز و محوریت علوم بودند.

در واقع مساجد در کنار کارکرد عبادی خود، محلی برای تحصیل بودند. در غرب اولین بیمارستان ها و نوان خانه ها در کنار کلیسا به وجود آمد و زمانی که فردی از جامعه طرد می شد تنها جایی که برای او پناه و ماوا محسوب می شد کلیسا بود. در میان مسلمین نیز این چنین کارکردی دو چندان بود و مساجد قطب علی محسوب می شدند و کسانی که در این مدارس بودند برای خدا کار می کردند بدون آنکه مزد و اجری دریافت کنند.

این رویکرد در حال حاضر نیز در بسیاری از ممالک وجود دارد، در سفری که به مصر داشتم و از مسجد «ابن طولون» قدیمی ترین مسجد قاهره بازدید کردم. اولین چیزی که در بدو ورودم به این مسجد توجه مرا به خود جلب کرد بچه هایی کوچکی بودند که در صحن اصلی مسجد نشسته بودند. این کودکان هیچ کدام دفتر نداشتند و روی یک لوح به آنها درس داده می شد ابتدا به آنها آموزش خط داده می شد تا با قرآن آشنا شوند و بتوانند قرآن را بخوانند.

منظور من از بیان این مثال آن بود که کارکرد آموزشی در مساجد صرفا خاص ایران نیست و در سایر ممالک که اسلام در آنها حضور داشته و دارد نیز دیده می شود و می توان در روزگار فعلی این رویکرد را احیا کرد.

-اگر به طور خاص ایران را مد نظر قرار دهیم، اولا در چه دوره هایی مسجد در حوزه های علمی بیش از سایر دوره ها فعالیت داشت و در وهله دوم این کارکرد علمی عموما به چه حوزه هایی از علم اطلاق می یافت؟

در ایران تا زمان صفویه و قاجاریه این رویکرد در مساجد وجود داشت، مثلا علم هیأت، طب، گیاه شناسی، کیمیا، در مسجد و مدارس مذهبی رواج داشت. مدارسی هم که در سرزمین های مسلمان شکل می گرفت عمدتا در کنار مسجد بود.

-نظرتان در مورد احیای این رویکرد چیست؟
من با روح این جریان موافقم، اما این مسئله نباید صرفا در قالب تبلیغات باشد. نمی توان علم را محدود به تبلیغ کرد، اگر نظر بر پیشرفت علم باشد، قطعا این جریان اثر بخش است اما مهمترین مساله دوری از جریانات غیرعلمی است. موافقم که معلم و دانشجو قبل از رفتن به کلاس وضو بگیرند و پاکی و احترام به علم را از چنین دریچه ای بازیابد.

-چه پیشنهاداتی در این راستا دارید؟
قطعا سخنرانی های علمی و حضور افراد محقق و متخصص در مساجد اثرگذار است، اما تاکید من این است که نباید به اسم علم شعار داد. مثلا برخی می گویند خواندن فلسفه غرب نادرست است و ذهن را تحریف می کند. در حالی که برای من مسلم است که اگر فردی فلسفه غرب را بخواند به آن معنا نیست که فلسفه غرب را تماما بپذیرد بلکه با سایر نظریات آشنا شده و افق ذهنی وسیع تر می شود.

- در مساجد موضوعاتی چون «فلسفه برای کودکان» در قالب حلقات متشکل از کودکان و مربی برگزارمی شود، آیا شما این روش را قبول دارید؟

بله، من این روش را تایید می کنم، در حال حاضر روشی در دنیا مرسوم شده است که طی آن فلسفه را به کودکان می آموزند، اما این آموزش به مفهوم یافتن روشی برای رشد فکری کودک است. به طبع این آموزش ها در حلقه های فکری که در جمعی معنوی شکل بگیرد، بی تاثیر نیست منتهی حرف من آن است که اولا باید مسئله دقیق بررسی شود و ثانیا نیت ها درست باشد و صرفا بر اساس شعار شکل نگیرد.

در رابطه با همین مثالی هم که عنوان کردید یعنی آموزش فلسفه به کودکان، در غرب این رویکرد در جهت رشد دادن ذهن کودکان است و در قالب های مختلفی حتی بازی کردن با بچه ها نمود می یابد و برای مثال اصل علیت را در قالب بازی به کودک یاد می دهند یا به صورت داستان ارایه می کنند. می توانیم همین رویکرد را در مسجد با ارایه داستان های قرآنی داشته باشیم.به نظر من این طرح در صورتی که بر اساس شعار نباشد، موفق خواهد شد. در حال حاضر هم می توانیم چنین رویکردهایی را در مساجد ایجاد کنیم و کارکرد مساجد را افزایش دهیم چنانچه در گذشته بود.

-در دهه تکریم و غبار روبی مساجد قرار داریم، به نظر شما با توجه به مباحثی که عنوان شد مهمترین عاملی که باید در راستای تکریم مساجد مورد توجه باشد، چیست؟
به نظر من درست عمل کردن درباره برنامه هایی است که برای مساجد طراحی می شود، یکی از مواردی است که باید مورد توجه باشد. واقعیت آن است که خواستن در تمام موارد توانستن نیست. گاهی یک فرد در صدد آن است که کار درست انجام شود اما نمی تواند و این یعنی همیشه خواستن به معنای توانستن نیست، بنابراین آنچه اهمیت دارد اولا تخصص و بعد استمرار در هر کاری است، اگر قرار است کارکردهای مساجد احیا شود باید برنامه ای دقیق طراحی شود و باید سخنرانی های قابل قبولی ارایه شود.