سخنرانی دکتر احمد زاده؛کاربست رویکرد تاریخ فرهنگی در مطالعات تاریخ قاجاریه

طرح مساله و موضوع و روش

امروزه در اثر تحولات علم، کشف دانش در پرتو مطالعه مرزهای یک دانش با دانش دیگر همچون مرز دانش تاریخ با مطالعات اجتماعی و یا مرز دانش تاریخ با جامعه شناسی امکان پذیر است؛ تاریخ فرهنگی به عنوان یکی از جدیدترین اسلوب¬های مطالعه گذشته تاریخی درصدد کشف رموز بیشتری از دل پدیدارهای تاریخی است و این کار را با ارایه ابزارهایی انجام می¬دهد که در اختیار علاقمندان به مطالعات بینارشته¬ای قرار می دهد. در این شاخه جدید از مطالعات اجتماعی و فرهنگی، فرهنگ همچون یک متغیر مستقل از تاریخ مورد ارزیابی قرار می گیرد و نه به شکل موضوعی که صرفا قید و غبار تاریخ بر آن خورده باشد.به تعبیر دقیق¬تر حوزه مطالعه تاریخ فرهنگی، تاریخ فرهنگ نیست زیرا تاریخ فرهنگی از منظری فرهنگی  به جامعه، سیاست، دین، دولت و مسائل دیگر می پردازد نه با رویکرد تاریخی. از سوی دیگر حوزه موضوعی تاریخ فرهنگی بسیار وسیع¬تر از گونه¬های متقدّم و موجود آن در عرصه مطالعات تاریخ کلاسیک است زیرا اگر حوزه بررسی تاریخ در دستگاه معرفتی قدیم صرفا اقدامات نخبگان و برگزیدگان و اصطلاحا تاریخ حیات مردان نامی را مطمح نظر قرار داده بود اما تاریخ فرهنگی به تاریخ فرهنگ  وفکر و اندیشه توجه دارد و شاید بتوان گفت از منظر تاریخ فرهنگی هر تاریخی تاریخ اندیشه است.تاریخ فرهنگی همچنین دایره و محدوده زمانی که در مطالعات تاریخ کلاسیک تا عصری را در بر می گیرد را برای خود برداشته است و با نگاهی پسینی و نتیجه محور به فرهنگ جدید امروزین هم برای ارزیابی گذشته تاریخی می پردازد و بنابراین محددویت زمانی در مطالعات خود ندارد و چون همه تجارب پیشین و پسین را برای ارایه تحلیل مقایسه ای در نظر می گیرد از خلاقیت بیشتر  وتحلیل جامع تری برخوردار است. از منظر روش شناختی هم تاریخ فرهنگی با روش های تاویل گرایانه(هرمنوتیک) و تاکید بر قدرت متن و نوع خوانش های متعدد از آن استوار است لذا با این رویکرد حقایق تاریخی چیزی بیش از یک برساخت اجتماعی (Social Construct) نیستند یعنی هر معرفت تاریخی در هر عصری بیش از هر امری، تولیده شده ذهنیت اجتماعی مولف آن عصر است که مولف برای پاسخ به سوالات عصر خود به ارایه ی یک صورت بندی جدید از گزاره های متکثر تاریخی می پردازند و دربردارنده حقایق فیکس و ثابت تغییرناپذیر تاریخ نیست و از این منظر تاریخ فرهنگی در ذیل معرفت شناسی پست مدرنیستی قرار می گیرد که بر مبنای انتقاد از تاریخ تحلیلی و تاریخ پوزیتویستی تولید شده است. در نتیجه اتخاذ این روش ها است که تاریخ فرهنگی هرگز بر حقیقت مطلق و ثابت تاریخی و تاریخ عینی باور علمی ندارد بلکه رژیم های حقیقت متعدد در هر عصری شکل می گیرد که این تولیدات فرهنگی(آثار تاریخنگاری و اسناد و متون)بیش از هر چیز، حقیقت¬های متاثر از ساختارهای فرهنگی و تاریخی جامعه و تجارب فرهنگی مولفان و خالقان اثر هستند و نه بیانگر تاریخ عینی غیرقابل روایت مجدّد. با این حال، این روش دموکراتیک معرفتی در تاریخ فرهنگی هرگز به آنارشیزم علمی منجر نمی شود چون از قواعد علم تبعیت می کند .

 با این تفاسیر، می توان گفت تاریخ فرهنگی هم به عنوان یک منظر جدید در ارایه خوانشی نو از متون کهن تاریخنگاری در هر عصری از جمله دوره قاجاریه موثر و مفید است و می تواند خوانش و رویکرد غالب و حاکم در دوره قاجار را در مورد وقایع و حوادث مهم تاریخی به دست بدهد و هم دست ما را به عنوان اهل تاریخ در تحلیل و تفسیر چرایی ارایه خوانش هایی مشخص از وقایع تاریخی توسط انسان های آن عصر(مولفان و راویان) باز بگذارد تا بدین ترتیب بتوانیم بخشی از پازل کلان تاریخ پرفراز و نشیب دوره قاجار را بر اساس فنون و روش ها و مقتضیات عصر خود بازخوانی کنیم .

حضور علاقه مندان در این سخنرانی آزاد و رایگان است .