خلاصه سخنرانی؛منابع نقوش اساطیری در سقّانفارهای عهد قاجار مازندران

دکترجواد نیستانی استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس چندی قبل با موضوع   منابع نقوش اساطیری در سقّانفارهای عهد قاجار مازندران پژوهشگاه سخنرانی ککرد.خلاصه این سخنرانی را بخوانید   

چکیده :

نقوش اساطیری مختلفی چون ضحاک ،گرشاسپ وایزد تیشتر _ شخصیت های افسانه ای اوستا،برخی ازروایات پهلوی،شاهنامه ومتون نظم ونثر ادب فارسی _  از سوی نگارگر عصرقاجار ، دربناهای چوبی باکارکرد آیینی موسوم به سقّانفار درمازندران به تصویردرآمده است.این سازه های چوبی که اغلب درنواحی روستایی ودرحریم امامزاده ها وتکایا ساخته شده ومنسوب به سقایی حضرت ابوالفضل العباس(ع) است ؛ جدای از کارکرد آیینی آن درمراسم عزاداری ایام محرم ، دارای کارکرد اجتماعی ومکانی برای تجمع بزرگان وشیوخ برای امور جاری روستاها یوده است.سقانفارها دربردارندهٔ نقاشی هایی با مضامین حماسی،اساطیری،تصاویری با رویکردهای مذهبی شیعی،ادبی،اخترشناسی،کهن الگوهای قهرمان وضدقهرمان وجدال خیروشر است.نگارنده کوشیده است به تنوع چهره های ترسیمی از برخی از اساطیر چون ضحاک ،گرشاسپ وتیشتر دراین بناها توجه نماید و منابع الهام نگارگران این نقوش وربط آنها رابا منابع دینی ایران باستان ومتون ادب فارسی دورهٔ اسلامی بسنجد و روشن سازد.رویکرد نظری این مطالعه، تاریخ فرهنگی و روش تحقیق آن با ابزارهای گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات میدانی واسنادی است .در مقالهٔ حاضر ازسه چهرهٔ  ضحاک ماردوش شاخدار ـ که ملهم از روایت اوستا وبرخی روایات پهلوی ونماد زیانکار درداستان گرشاسپ است ـ ؛ ضحاک ماردوش روایت شده از شاهنامه فردوسی ونیزضحاک در هیئت فتحعلی شاه قاجار  ونقش تیشتر به عنوان « مَلَک آب » سخن گفته شده واین که منبع الهام نگارگران آن بیشتر مبتنی بر روایات نقالان وشاهنامه خوانان بوده است .

کلیدواژه:ضحاک،سقّانفار،مازندران،اوستا،روایات پهلوی،گرشاسپ،قاجار