دکتر آیت اللهی در گفتگو با خبر آنلاین:بودجه های پژوهش ،محصول محور نیست
دکتر حمید آیت اللهی رییس پژوهشگاه علوم انسانی در روزهای شلوغ نمایشگاه مطبوعات مهمان غرفه خبر آنلاین شد.
سعی کردیم گفتگویی متفاوت و به دور از سئوالات معمول در حوزه علوم انسانی با رییس پژوهشگاه علوم انسانی داشته باشیم ،گفتگوی در مورد کاهش بودجه های پژوهشی وآینده پژوهش درکشور...
با این شرایط گویا بودجه های پژوهش به شدت کم شده و در بعضی از سازمان ها حتی این بودجه ها قطع شده به عنوان رئیس پژوهشگاه علوم انسانی به نظرشمااین کاهش بودجه ها و عدم تخصیص بودجه مناسب به بخش پژوهش ممکن است چه عواقبی به بار بیاورد؟
یکی از چیزهایی که معمولا خودش را نشان نمی دهد اما در کارها از همه بیشتر اهمیت دارد پژوهش است. شما اگر جایی پژوهشی را انجام ندهیدمی گویند ما 20 سال پژوهش نکردیم و 10 سال هم رویش، طوری نشد که. در صورتی که اگر پژوهش بکنیم تازه متوجه می شویم که چه کارهای بزرگی می شود انجام دادکه انجام نداده ایم. اثری که پژوهش می گذارد اثر دراز مدت است. از آن طرف معمولا خیلی ها دنبال این هستند که مشکلات رابا ساده ترین روش حل کنند و همین باعث می شود که به پژوهش توجه کافی نشود ولی یک دفعه می بینید که 5 سال دیگر کاری که با پژوهش شتاب 2 برابر پیدا می کرد افت می کند.
در بسیاری از مواقع هم پژوهش هایی داریم که ظاهرش چیزی را نشان نمی دهد ولی درآمدهای زیادی را به همراه می آورد. روی همین حساب هست که توی دنیا ملاک اینکه کشور پیشرفته است درصد بودجه های پژوهشی است. درصد بودجه های پژوهشی به چه معنایی؟ به معنای اینکه یک بودجه پژوهشی که یک مملکت برایش خرج می کند و کاری که مملکت دارد برایش خرج می کند نشان می دهد که 5 سال دیگراین کشور به کجا می خواهد برسد.و این مشکل متاسفانه بعضی وقت ها درکشورهای جهان سوم بیشتر است و ما هم در کشور خودمان این احساس را نمی کنیم ولی خب به همین علت پژوهش ها متوقف می شود. مثلا فرض کنید که 6 ماه یک پژوهشی متوقف شود وقتی که دوباره می خواهد راه بیافتد دوباره 6 ماه دیگر باید کار کنند تا به همان جا برسند. یعنی حساب کنید یکسال کل کشور عقب می افتد. واگر بنا باشد من 20 سال همین طوری که هستم در کشور رفتار کنم هیچ وقت پژوهش نتیجه نمی دهد ،یادم هست که یکی از وزرای آموزش عالی با معاونین شان رفته بود خدمت آقا و به آقا گفته بودند که بله ما فعلا در طرح ریزی بودجه می خواهیم یک مقدار از بودجه های پژوهشی را کم کنیم، تا این را گفتند آقا فرمودند که نه تنها نباید کم کنید بلکه باید جاهای دیگر را بزنید و بودجه های پژوهشی را اضافه کنید
البته یکی ار انتقاداتی که همیشه به بودجه های پژوهشی می شود این است که در بسیاری از مواقع پژوهش ها متاسفانه به نتیجه عملی نمی رسد و به اصطلاح تنها بودجه هدر می دهند.
قبول دارم که بعضی پژوهش ها بودجه ها را هدر می دهند. مثلا باید فلان پژوهش را انجام بدهند می بینید به جای این که صرف پژوهش و رسیدن به نتیجه بشود صرف کارهای جانبی شده است. در بعضی مواقع هم خرج های پژوهش خیلی زیاد است.مثلا فرض کنید 500 میلیون بودجه پژوهشی می دهند و بعد از یک سال مثلا که می گویند نتیجه این پژوهش کو؟ پژوهش خروجی ندارد.علت اصلی که ما در ایران مشکلات پژوهشی داریم این است که بودجه های پژوهشی اختصاصش به صورتی نیست که ناظر به نیازهای جامعه باشد و چون ناظر به نیازهای جامعه نیست بنابراین خیلی جاها بودجه های پژوهشی هدر می رود.
ماده 12 برنامه بودجه که حذف شد چون تعداد زیادی شان چیزهایی بودند که هیچ گونه اثری نداشتند و فقط یک سری افرادی می آمدند یک سری کارهایی می کردند و آخرش هم خروجی خاصی تحویل نمی داد. من خیلی از جاهایی که بودجه پژوهشی داشتند به آن ها گفتم که چه کار کردید؟ گفت 2 سال است که ما همه استادها را جمع کردیم و نوشته ایم و این کارها را کردیم. گفتم خب حالا چی کار کردید؟ آخر کار می گوید که من 5 تا کتاب داده ام بیرون.
یعنی پژوهش ها عملیاتی نیست؟
بله و بودجه ها عملیاتی نیست. نحوه بودجه ریزی در این مورد ، توی مملکت ما باید عملیاتی باشد و به خاطر همین هم هست که الان وضعیت این است. بنابراین این بودجه های پژوهشی خوب مصرف نمی شود و اختصاص داده نمی شود و بقیه هم که کار می کنند کار چندانی از تویش بیرون نمی آید.
به نظر شما چطور می توانیم بودجه های پژوهشی را هدفمند کنیم؟
ببینید در حال حاضربه شما می گویند که این نیازها را برآورده کنید. من باید بگویم که باشد. ما بودجه هایمان حمایتی است. بودجه هایمان محصول محور نیست. اما اگر بیایند و بگویند که ما از شما این کار و این کار را می خریم و قیمت این کارها هم این است و آخر هم اگر کار را تحویل ندادند بگویند که شما بنا بود که کار را تحویل دهید و بودجه ای تعلق نگیرد هدفمند می شود بودجه های ما اگر به این سمت برود عملیاتی می شود و یقینا بسیاری از این بودجه ها بهره وری اش هم خیلی بالا می رود .
با توجه به کاهش بودجه چه مشکلاتی برای شما به وجود آمده است؟
ما درحال حاضر در پژوهشگاه دنبال این هستیم که بتوانیم حقوق معمول آدم هایی که توی پژوهشگاه هستند را بدهیم تازه آن هم حداقلش را . یعنی اضافه کار نه، چیزهای دیگر نه، ضمن این که ما در تلاشیم تا آخر ماه همین مقدار را هم بدهند که نمی دهند. حتی ما می خواستیم تعدیل نیروکنیم گفتند که نه .البته به شما بگویم که یک برکاتی هم دارد. یواش یواش موسسات پژوهشی وابستگی هایشان را به بودجه های مستقیم از دست می دهند ومی روند به سمت اینکه بودجه را متناسب با نیازها بگیرند و بعد بروند با جاهای مختلف صحبت بکنند و بتوانند نیازهای آن ها را برطرف کنند. این مزیت را هم می تواند داشته باشد.
مثلا یکی از چیزهایی که تحت تاثیر قرار می گیرد این است که می شودمجلات را از حالت کتابی در بیاورم و آنلاینش کنیم دوم اینکه برای فروش مجلات فکر کنم. هیچ کس توی مملکت ما برای فروش مجلات علمی فکر نمی کند در حالی که همه جای دنیا مجلات علمی را به قیمت های گزاف می فروشند. یک شماره مجله مثلا 150 صفحه ای را مثلا 100 دلار می فروشد.
قبول دارید پژوهش درکشور ما پراکنده است یعنی هر بخشی برای خودش یک بخش پژوهشی دارد و یک بودجه پژوهشی و پژوهش ها خیلی وقت ها به صورت موازی انجام می شود به نظر شما اگر پژوهش تجمیع شود وپژوهشگاهی متولی کل امور پژوهش در کشور بشود نمی تواند هم باعث صرفه جویی در بودجه پژوهش شود و هم باعث هدفمند کردن پژوهش ها؟
چرا همین طور است اتفاقاچنین کاری را من خودم در حوزه علوم انسانی شروع کردم و زمانی که مسئول کمیسیون علوم انسانی و معارف و هنر بودم به تمام موسسات را نوشتم که شما هر پژوهشی که تا حالا کرده اید و می کنید اطلاعاتش را به ما بدهید. اطلاعات را جمع کردم و با هم تجمیع کردم و بعد دوباره به خودشان برگرداندم. هیچ کار دیگری هم نکردم. به آن ها گفتم که توی مملکت 20 جای مختلف این طرح های اقتصادی را کار کردند. حداقل اطلاع داشته باشید که این کار را دارند می کنند.
باید شبکه ارتباطی قوی بین پژوهش ها باشد. من برای آقای رئیس جمهورهم طرح شبکه ارتباطی را فرستادم که رییس جمهورهم دستور دادند سریعا کاری کنید که این شبکه ارتباطی برقرار بشود که بعد آمد در وزارت علوم که دیگر گم شد. بقیه گفتند که شبکه معنی ندارد و نمی شود و از این حرف ها در صورتی که هیچ کار خاصی نمی خواهد این یک کار خدماتی است که هزینه زیادی هم نمی طلبد این شبکه های وسیع اطلاعاتی کار بسیار مهمی می تواند باشد. وقتی شبکه های اطلاعاتی به وجود بیاید این سیستم های گردش علم، گردش علم توی مملکت ما بهتر می شود . من الان مشکل مملکت را تولید علم نمی دانم، توزیع علم می دانم. بارها این را عرض کرده ام و این شبکه ها می توانند توزیع علم را انجام می دهند و بعد می توانند هم افزایی مرتب ایجاد کنند.
با توجه به وضعیت بودجه پژوهش ،شما آینده را چطوری پیش بینی می کنید؟
به نظر من اول از همه پژوهش های زائد خود به خود حذف می شوند. این یک نکته مثبت است هرچند من نباید این حرف را بزنم ولی پژوهش های زائد و پژوهش هایی که معمولا نمی توانند خروجی خوبی داشته باشند شاید حذف بشوند.از آن طرف در دعوایی که برای اختصاص بودجه هست استفاده از قدرت ها زیاد می شود یعنی ما از قدرت استفاده می کنیم که بودجه بهتری جذب کنیم این هم یک خطر دیگر است یعنی از یک جهت نقطه قوت است که یک سری افرادی به طور طبیعی که این ها دارای پژوهش موثر نبوده اند حذف می شوند و از یک طرف می تواند یک ضرر باشد و آن اینکه بودجه های پژوهشی به سمت کانون های قدرت جمع بشوند.
متن گفتگو در سایت خبرآنلاین را اینجا بخوانید.
نظر شما :