سخنرانی کارشناسان در نشست بررسی آراء جان هیک
هفدهمین نشست از سلسله درس گفتارهایی در فلسفه دین با بررسی آرای جان هیک، فیلسوف دین معاصر صبح روز دوشنبه 22 خرداد در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
دکتر سید حسن حسینی استاد گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف در این نشست با بیان اینکه خیلی از مباحث ارائه شده در کشور ما در دهه های 70 و 80 شمسی قبلاً در آرای جان هیک مطرح بوده گفت: بحث تکثرگرایی و صراطهای مستقیم را جان هیک در سال 1955 میلادی مطرح کرده بود.
وی تصریح کرد: جان هیک از سال 1960 به طور خاص به این مباحث می پردازد. باید توجه داشت که این بحثها با تأخیری 20 تا 30 ساله وارد ایران شد.
وی افزود: در بین آثاری که که جان هیک دارد دو کتاب از همه مهمتر است. یکی از این کتابها "تفسیری بر دین" است و کتاب دیگر "مسائل پلورالیسم دینی" است.
استاد فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف یادآور شد: جان هیک از سال 1950 تغییر گرایشی داشت و از الهیات طبیعی روی برگرداند. به رغم این تغییر گرایش، این موضوع حداقل در آثارش دیده نمی شود. درست است که او از این زمان به بعد به الهیات طبیعی نپرداخت ولی او این موضوع را که الهیات طبیعی مخدوش است را مطرح نکرده است.
این استاد دانشگاه در ادامه بررسی مدل معرفتی هیک پرداخت و گفت: مدل معرفت شناسی هیک برای پلورالیسم دینی از حیث تبیین و نه اثبات دارای سازگاری است و از مدلهای کانت و ویتگنشتاین استفاده می کند که خود او نیز به این موضوع اذعان کرده است. او علاوه بر این دو فیلسوف از آرای شلایرماخر و گادامر نیز تأثیر گرفته است.
وی در ادامه تصریح کرد: استفاده از منطق درون دینی برای بررسی مدل معرفت شناختی هیک اساساً نادرست است چون مدل او بر اساس منطق برون دینی بیان شده است.
علوی تبار: جان هیک معتقد به معاد جسمانی است
در این نشست دکتر هدایت علوی تبار استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی نیز تصریح کرد: در مورد کیفیت زندگی اخروی دیدگاههای گوناگونی وجود دارد. یک نظریه معتقد به بازگشت روح به بدن است. نظریه ای دیگر روح را قبول ندارد و حقیقت انسان را بدن می داند و معتقد است در آخرت بدن بازسازی می شود.
وی یادآور شد: نظریه جان هیک این است که بدن در آخرت بازسازی می شود و معتقد است که بدنی که در این دنیا از بین می رود در آخرت بدنی مشابه، بازسازی می شود. او این بازسازی بدن را صرفاً جسمانی می داند و نه بر اساس اعتقاد مسیحیت، روحانی.
دکتر پورحسن: تجربه دینی یگانه‌ترین برهان اثبات خدا از نظر جان هیک است
در ادامه این نشست دکتر قاسم پورحسن استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی به بررسی آرای جان هیک در کتاب تفسیری بر دین پرداخت و گفت: این کتاب مهمترین کتاب هیک است.
وی افزود: بخش سوم این کتاب، بخش تجربه دینی است. هیک ادعا می کند که یکه ترین برهان برای اثبات خدا تجربه دینی است. او می گوید مبنای پلورالیسم دینی تجربه اصیل دینی است.
وی یادآور شد: جان هیک نکات مهمی را در تجربه دینی بیان می کند و البته خلطهایی هم دارد. باید توجه داشت که تجربه تا پیش از مسیحیت به معنای کنش و فعل بوده است. از زمان شلایرماخر، تجربه به جای اینکه به این معنا گرفته شود به معنای گرفته شده است.
این استاد فلسفه یادآور شد: جان هیک می گوید تجربه ناشی از فعل ماست. او به گفته خود از دوران جوانی تجربه دینی را درک کرده است.
پورحسن با بیان اینکه شش نوع تجربه دینی وجود دارد گفت: هیک مهمترین تجربه دینی را تجربه عرفانی می داند. این در حالی است که اکثراً تجربه مینوی، مهمترین تجربه دینی پنداشته می شود.
وی در ادامه تأکید کرد: کاری که هیک انجام می دهد این است که همه انواع تجربه دینی را در ذیل تجربه عرفانی قرار می دهد. هیک تجربه را تغییر محتوای آگاهی می داند.
پورحسن در ادامه به سه تعریف از تجربه دینی پرداخت و گفت: سه تعریف از تجربه دینی داریم؛ یکی تجربه پدر یا خدا، دوم تجربه امر متعالی و سوم تجربه ای که فرد صاحب تجربه ادعای آنرا بکند. هیک معتقد است که تجربه ای دینی است که فاعل آن تجربه، آنرا تجربه دینی بداند.
وی افزود: هیک در مسیحیت اساساً به خداباوری معتقد است تا مسیح باوری. او به تمام نحوه زیست فرد دیندار می گوید تجربه دینی و تمام ساحات زندگی فرد دیندار از نظر او تجربه دینی است.
استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه یادآور شد: منظور هیک از دین معنای عام آن است و هم ناظر بر ادیان الهی است و هم ادیان بشری. او معتقد است که تجربه‌های دینی دارای ذات مشترک است.
وکیلی: پروژه جان هیک، پروژه ای ناتمام است
در این نشست همنچنینددکتر هادی وکیلی استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات گفت: جان هیک برای پروژه خود تلاش زیادی می کند. البته او اقوال گوناگون و گاهاً متناقضی را که قابل جمع نیستند را می آورد و سعی دارد آنها را همگرا سازد.
وی تصریح کرد: پروژه جان هیک تعریف جدید از دین و نگاه پلورالیستیک به دین است.
وی در ادامه چند انتقاد به معرفت شناسی دین هیک را مطرح کرد و گفت: یک انتقاد به معرفت شناسی هیک، مرزبندی میان "نومن" و "فنومن" است. در واقع او بین حقیقت محجوبه و حقیقت مکشوفه تمایز قائل می شود.
وی در ادامه این ایراد را به این موضوع وارد کرد که هیک چگونه می تواند بین حقیقت فی نفسه و حقیقت فی العین مرزبندی قائل شود بدون اینکه دو طرف مرز را درنوردیده باشد.
این استاد دانشگاه یادآور شد: انتقاد دیگر این است که دیدگاه پلورالیستی هیک ناسازگار است. اگر انتظار هیک این است که ادیان از دعاوی خود دست بکشند چرا او خود این کار را انجام نمی دهد.
در مجموع می توان گفت: پروژه جان هیک برای اثبات پلورالیسم یک پروژه ناتمام است و تناقضات آشکاری در دیدگاه او وجود دارد.
نظر شما :