گزارش نشست «بازاندیشی در سالمندی؛ روایت‌‌های نیک بودگی»
نشست «بازاندیشی در سالمندی؛ روایت‌‌های نیک بودگی» به همت پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطاتِ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و با سخنرانی دکتر ناصر فکوهی (استاد انسان‌شناسی دانشگاه تهران)، دکتر احمد شاکری (عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) و دکتر حسام‌الدین علامه (عضو هیأت علمی جهاد دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی تهران) و به دبیری دکتر داود مهرابی (عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات)، بیست‌ودوم مهرماه 403 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
مطالعات تنهایی و روایت‌‌های سالمندی
در ابتدای نشست دکتر شاکری به موضوع مطالعات تنهایی و جوانب آن در سنین مختلف به‌ویژه در کهن‌سالی پرداخت. وی از شکل‌‌های مختلف تنهایی به‌عنوان یکی از فصل مشترک‌‌های افراد نام برد و خاطرنشان کرد: این مقوله با توجه به افزایش جمعیت سالمندان در سراسر جهان، به‌طور فزایند‌های مورد توجه قرار گرفته است. شاکری با بررسی ریشه‌‌های اولیه مطالعات تنهایی به رویکرد‌های روان‌شناختی و زیبایی‌شناختی این قبیل مطالعات اشاره کرد و بر مسئله نیاز به تعلق به‌مثابه یکی از مسائل اصلی در ارتباطات انسانی و اجتماعی اشاره کرد.
وی با تأکید بر اهمیت روایت‌‌های سالمندی و تنهایی عاطفی و اجتماعی آنان در روایت‌‌های موجود، به بررسی این مسئله در پژوهش‌ها پرداخت که سالمندان به‌دلیل بازنشستگی، از دست‌دادن دوستان و نزدیکان، کاهش توانایی‌‌های جسمی و محدود شدن فعالیت‌‌های اجتماعی، بیشتر در معرض تجربه تنهایی قرار دارند. او یادآور شد که به اعتقاد پژوهشگران، انزوای اجتماعی به عدم وجود ارتباطات اجتماعی اشاره دارد، در حالی‌که تنهایی بیشتر یک احساس ذهنی است؛ بدین معنا که فرد ممکن است از لحاظ اجتماعی منزوی باشد، اما الزاماً احساس تنهایی نکند و برعکس. وی با یادآوری تجربه‌های دوره کرونا و پساکرونا و ضرورت توجه به تکنولوژیهای نوین در برقراری ارتباطات، به بررسی گزارش‌های بین‌المللی در این حوزه پرداخت که درآن به موضوع ناتوانی در استفاده از اینترنت و تکنولوژیهای دیجیتال و ابزار‌های ارتباطی توسط سالمندان و در نهایت کاهش تماس‌‌های اجتماعی میان دنیای سالمندی و جهان پیرامون‌شان اشاره شده است.
دکتر شاکری در پایان سخنانش به تکنولوژیهای مفید برای سالمندان پرداخت و با اشاره به شهر‌های دوست‌دار سالمندان به بررسی فناوری‌‌های متنوعی اشاره کرد که برای بهبود نیک‌بودگی (well-being) سالمندان به کار گرفته می‌شود تا کیفیت زندگی آنان را بالاتر برده و آنها را به شکل فعال‌تری در جامعه مشارکت دهند. این ابزارها از سنسور‌های مراقبتی مانند ساعت‌های هوشمند تا ربات‌ها و دستگاه‌‌های هوشمند خانگی و سیستم‌‌های پایش فضا‌های خانگی و وسایل نقلیه خودران، همگی به سالمندان در مسیر افزایش دامنۀ ارتباطی کمک کرده و احساس تنهایی را در آنان کاهش می‌دهند.
جوانی و سالمندی؛ دو روی یک سکه
در ادامه نشست دکتر علامه از منظر جمعیت‌شناسی به بررسی موضوع جوانی و سالمندی به‌مثابه دو روی یک سکه پرداخت و گذار جمعیتی و آینده‌نگاری جمعیت و راهکار‌های افزایش جمعیت را حائز اهمیت دانست. توجه به آمار تغییرات جمعیتی با نگاه به آینده و لزوم زیرساخت‌ها و پنجره باز جمعیتی را با توجه به تبیین وضعیت جمعیت ضروری دانست. وی گذار جمعیت را شامل پنج مرحله دانست که در فاز صفر آن مرگومیر بالا و امید زندگی بالا و جمعیت سالمندی پایین بوده است. در مرحله گذار یا پیش از گذار جمعیتی نیز میانه جمعیت میان 13 تا 25 سال بوده است. در فاز دوم یا انفجار سریع جمعیت به‌دلیل کنترل بیماری‌ها و شرایط بهداشتی و مراقبتی بوده است که با کنترل مرگومیر و افزایش نرخ باروری و تولد همراه بوده است. علامه با اشاره به جامعه‌پذیری سیاستهای مرتبط با خانواده، مرحله سوم را مرحله تمایل به خانواده کوچک و سقوط باروری و کاهش مرگومیر سالمندان دانست. در مرحله چهارم نرخ مرگومیر و تولد دچار ثبات جمعیتی در شرایط حاضر هستند و شروع تدریجی سالمندی جمعیتی در ابعاد جهانی است. در مرحله پنجم نیز کاهش جمعیت در همه ابعاد را شاهد هستیم.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در ادامه با ارائه آمار و تحلیل نمودار‌های مقایسه‌ای میان کشورمان و دیگر کشورها به شاخص‌‌های سیاست‌گذاری سن سالمندی اشاره کرد و تفاوت میان سن بازنشستگی و سن سالمندی را از موضوعات مورد تدقیق دانست. وی با اشاره به سالخوردگی جمعیت در کشور‌های ژاپن و موناکو، به هرم جمعیتی و میزان موالید در سال‌های مختلف اشاره کرد و با اشاره به فراهم‌سازی زیرساخت‌ها و تصویرسازی مثبت از دوران سالمندی به این نکته تأکید داشت که بایستی شهر را پذیرای حضور اجتماعی سالمندان کنیم تا آنان دچار انزوا و گوشه‌گیری نشوند و با توانمندسازی این قشر با فناوری روز، امکان حضور و مشارکت اجتماعی‌شان در مسیر بهبود کیفیت زندگی فراهم شود.
دکتر علامه توضیح داد: اگر نرخ باروری به 9/0% برسد کشورها به چاله جمعیتی می افتند و روند جمعیتی ایران حاکی از آن است که در پایان سال 1479 به این وضعیت می‌رسیم! براساس توضیح وی افغانستان و پاکستان کشور‌های جوان هستند و با توجه به رابطه همسایگی با آنها طبیعیتاً بر سیاستهای مهاجرتی ما اثر می گذارند. سال 1383 پنجره جمعیتی باز شد و 2-3 سال بعد موضوع هولوکاست و هسته‌ای را مطرح کردیم یعنی در سال‌هایی که می‌توانستند بهترین سال‌های اقتصادی باشند. با سیاست نادرست، شرایط سیاسی کشور را به جایی کشیده شد که بهره اقتصادی از پنجره جمعیتی شامل حال ما نشد. او توضیح داد که تنهایی در جمعیت‌شناسی عبارت از هر کسی است که شب تنها سر بربالین می‌گذارد. در ایران، از سال 1410 شاهد موج شد به تنها شدن سالمندان خواهیم بود که دلایل آن عبارتند از:
1- تجرد قطعی که بالغ بر 20% برای 1430 پیش‌بینی می‌شود
2- افزایش آمار و رشد طلاق 4 برابر رشد جمعیت بوده است
3- 5/3 میلیون زوج ناباور داریم
4- زوجین که تک‌فرزندی را انتخاب می کنند
وی در پایان با اشاره به سیاستهای مشوق فرزندآوری در ایران به سه مکتب پوزیتوستی، نقاد و پراگماتیسم نیز اشاره کرد و با ارائه مثالهایی به دلایل ناکارآمدی سیاستهای افزایش جمعیت در ایران اشاره کرد.
تحول فرآیند مفهوم سالمندی و مناسبات فرهنگی_ اجتماعی آن در جهان و ایران
دکتر فکوهی به عنوان آخرین سخنران به ارائه صحبت خود از منظر انسان‌شناسی به مفهوم سالمندی و تاریخچه‌ای از تحول این مفهوم در مناسبات فرهنگی و اجتماعی پرداخت. وی با معرفی منابع مرتبط با چنین مباحثی به بررسی این مفهوم از نگاه میان رشته‌ای پرداخت. از دیدگاه وی سالمندی پدید‌ه‌ایست که در بستر تاریخی خود شرایط و امکان‌‌های متفاوتی برای حیات بشری ایجاد کرده و چنین شرایطی تابعی از مقاطع زمانی و تبعات ناشی از تغییر در وضعیت مفاهیمی نظیر جوانی و سالمندی است. فکوهی با اشاره به سیستم‌‌های پیرسالار و اسطوره سالمندی جامعه، نتایج چنین نگاهی را ایجاد صنایعی در راستای رونق صنایع کاهش پیری در سیاستهای مختلف دانست. وی با ارائه مثالهایی که هم‌زمان می‌تواند ضدمثال در این حوزه تلقی شود، مفهوم سالمندی را حاوی معانی مختلفی در سیستم‌‌های حقوقی، فرهنگی، اجتماعی و... دانست که به مرور زمان دچار دگردیسی مفهومی شده است. فکوهی توازن میان جوانی و سالمندی را نکته مهم چنین مباحثی دانست و تعادل میان این شرایط را جزو ویژگی‌‌های یک جامعه ایده‌آل قلمداد کرد که در آن امید به زندگی اهمیت فراوانی دارد. وی به بازتعریف سالمندی و به رسمیت شناخته‌شدن حقوق سالمندی اشاره کرد و نگاه سیستم سیار‌ه‌ای را حائز اهمیت دانست که در آن حوادث محلی و جهانی بر هم تأثیر گذاشته و رعایت عدالت اجتماعی در آن نقش مهمی دارد. وی در ادامه با بیان نکاتی در خصوص شرایط ایران و زندگی ایرانی به قیاس میان این مفاهیم با مفاهیم مشابه در دیگر کشورها پرداخت.
در پایان نشست نیز حاضران به پرسش‌‌های خود در خصوص مطالب ارائه شده پرداختند و پیشنهاد‌هایی خصوص مباحث مطرح شده ارائه شد./پایان
پیوند و پوشه شنیداری سخنرانی‌ها(چندرسانه‌ای)
نظر شما :