گزارش نشست «روان‌شناسی زبان در دوزبانگی: فرایند تولید گفتار»
نشست «روان‌شناسی زبان در دوزبانگی: فرایند تولید گفتار» دوازدهم تیرماه 403 با سخنرانی دکتر حوریه احدی(عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) و رضا ندرخانی(دانشجوی دکتری زبان‌شناسی) در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
در آغاز این نشست دکتر احدی در مورد مدل‌های تولید گفتار که از دیدگاه‌های نظری مختلف در طول سال‌ها، پیشنهاد شده‌اند، گفت: بسیاری از محققان احتمالاً در مورد سه مؤلفه گسترده این فرآیند - مفهوم‌سازی، فرمول‌بندی و بیان توافق دارند. در طول مفهوم‌سازی، گوینده باید اطلاعاتی که بیان شود را بر اساس آنچه شنونده از قبل می‌داند، انتخاب و سازماندهی کند. گوینده همچنین باید ویژگی‌های شنونده (سن، سطح تحصیلات، موقعیت اجتماعی و غیره) را در نظر بگیرد، در مورد ژانر بیانی و همچنین ابزار بلاغی مورد استفاده (ادعا، درخواست و غیره) تصمیم بگیرد و انتخاب کند که آیا بیان به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم خواهد بود، نتیجه همه اینها پیامی پیش کلامی خواهد بود که حاوی مفاهیم واژگانی است، یعنی مفاهیمی که برای آنها کلماتی در زبان مورد صحبت وجود دارد.
دکتر احدی ادامه داد: بسیاری از آنچه در مرحله بعدی، فرمول‌بندی، اتفاق می‌افتد، همچنان مورد بحث داغ است، همان‌طور که در خود فرآیند نیز وجود دارد: آیا طبق پیشنهاد لولت (1989) از سطوح جداگانه تشکیل شده است یا فرمول‌بندی مبتنی بر شبکه‌ای از واحدهای پردازش در یک فعال‌سازی گسترشی است. چارچوب (به عنوان مثال، دل، 1986)؟ آنچه مشخص است اینکه کلمات به ترتیب نحوی صحیح انتخاب و مرتب شده‌اند. (اما در مورد لماها، یعنی عناصری که حاوی اطلاعات صرف نحوی کلمات هستند، وجود دارند یا خیر، توافقی وجود ندارد). سپس تک‌واژهای مناسب انتخاب می‌شوند و برای ساخت یک ساختار هجایی برای هر کلمه استفاده می‌شوند. واحدهای بزرگتر نیز در کنار هم قرار می‌گیرند، مانند عبارات واجی و آهنگی همراه با خطوط زیر و بمی آنها. سپس طرح گفتاری که به‌دست می‌آید (اکنون در سطح بیان هستیم) با استفاده از دستگاه تولیدی گوینده متشکل از سیستم تنفسی و حنجره‌ای، مجرای صوتی و همچنین تعدادی تولید کننده (زبان، ولوم، لب‌ها) اجرا میشود. از آنجا که سخنرانان هم‌زمان برنامه‌ریزی و صحبت می‌کنند و جملات یکی پس از دیگری جاری می‌شوند، کل فرآیند تولید به‌صورت آبشاری انجام میشود. این بدان معناست که سطوح هم‌پوشانی دارند و اطلاعات در یک سطح قبل از پایان پردازش به سطح بعدی منتقل میشود.
عضو هیأت علمی پژوهشکده زبان‌شناسیِ پژوهشگاه در مورد نحوه تولید گفتار توسط افراد دوزبانه به سه نکته با شرح زیر اشاره کرد:
نخست، سه مؤلفه اصلی تولید که در بالا ذکر شد، یعنی مفهوم‌سازی، فرمول‌بندی و بیان، در دوزبانه‌ها نیز وجود دارد. دی بات (1992) در مدل معروف خود از تولید دوزبانه، این اجزا را دارد و در مدل پردازش چندزبانه اخیر خود (دی بات، 2004) دوباره سه مرحله اصلی را که برای تک‌زبانه‌ها پیشنهاد شده است، دنبال می‌کند.
نکته دوم، چون دوزبانه‌ها دو یا چند زبان را می‌دانند و استفاده می‌کنند، ویژگی‌های خاصی از تولید زبان باید اصلاح شود. بنابراین، برای مثال، دی‌بات (1992) و همچنین لاهیج (2005) معتقدند که انتخاب زبانی که باید صحبت شود، در طول مفهوم‌سازی صورت می‌گیرد. در مورد اقلام واژگانی که در تولید دوزبانه از آنها استفاده میشود، طبق نظر دی‌بات (1992) همه آنها با هم ذخیره می‌شوند، اما عناصر هر زبان در زیر مجموعه هایی سازماندهی می‌شوند. طبق مدل او در سال 2004، این طبقه‌‌بندی در فرایندهای نحوی و زیرواژگانی نیز وجود دارد.
نکته سوم، از آنجایی که دوزبانه‌ها هنگام تعویض کد و قرض‌گیری از دو یا چند زبان استفاده می‌کنند، باید مکانیزمی برای این امکان ارائه شود. دی بات (2004) از یک گره زبانی به‌عنوان مکانیزمی یاد می‌کند که اجزای مختلف پردازش را با توجه به زبان مورد استفاده در نقطه خاصی از زمان کنترل می‌کند.
دکتر احدی در جمع‌بندی سخنانش یادآور شد: طبق مواردی که در بالا بدان پرداخته شد، در مورد دوزبانه‌ها باید یک مدل جامع ایجاد شود. چنین مدلی توضیح خواهد داد که چگونه دوزبانه‌ها در حالت تک‌زبانه باقی می‌مانند و تنها به یک زبان صحبت می‌کنند، اما با این وجود به دلیل زبان(های) دیگر، غیرفعال شده خود، تداخل ایجاد میشود و چگونه آنها هنگام تغییرکد و وام‌گیری بین زبان‌های خود رفت‌وبرگشت می‌کنند. برای مثال، دی بات دیگر مدل‌های 1992 و 2004 خود را تأیید نمی‌کند. از آنجایی‌که تحقیقات در تولید گفتار دوزبانه به سرعت در حال تکامل است، همان‌طور که مدل‌هایی نتایج به‌دست‌آمده را ادغام می‌کنند، در اینجا تلاشی برای ارائه یک نمای کلی از نحوه تولید زبان‌های دوزبانه به‌طور جداگانه یا باهم ارائه نمی‌کنیم. هنوز خیلی زود است که این کار را برای توسعه رشته‌ای که نوپاست و مسائل روش‌شناختی برای حل کردن دارد، انجام دهیم. در مقابل، ما روی تعدادی از سؤالاتی که در 20 سال اخیر محققان علاقه‌مند بوده‌اند، تمرکز خواهیم کرد.
فرآیند تولید زبان در دوزبانه‌ها
در ادامه، رضا ندرخانی، سخنان خود را با سؤالی آغاز کرد که در طول سال‌ها منجر به تحقیقات قابل توجهی شده است و سؤال مورد نظر به این موضوع مربوط میشود که آیا فرآیند تولید زبان در دوزبانه‌ها انتخابی یا غیرانتخابی است، به عبارت دیگر، آیا زمانی‌که دوزبانه‌ها فقط یک زبان را تولید می‌کنند، زبان دیگر درگیر است؟ سؤال مشابهی در مورد ادراک و درک شفاهی و نوشتاری مطرح شده است. یکی از مطالعاتی که بیشتر در دفاع از غیرانتخابی بودن زبان در تولید به آن اشاره شد توسط هرمانز، بونگارتز، دی بات و شرودر (1998) انجام شد. آنها از دو زبانه هلندی-انگلیسی خواستند که یک تکلیف تداخل تصویر-کلمه انجام دهند. شرکت‌کنندگان باید تصاویر ارائه‌شده روی صفحه کامپیوتر را در اسرع وقت نام‌گذاری می‌کردند و در عین‌حال کلمات ارائه‌شده به‌صورت شنیداری را نادیده می‌گرفتند (که نویسندگان آن را «محرک‌های مداخله‌گر» عنوان کردند). ما روی آزمایش دو مطالعه آنها تمرکز خواهیم کرد. در اینجا، شرکت‌کنندگان دوزبانه تصاویر (به‌عنوان مثال، یک کوه) را به انگلیسی، زبان دوم خود نام‌گذاری کردند و به آنها گفته شد که کلمات هلندی همراه را که به‌صورت شفاهی ارائه میشود، نادیده بگیرند. کلمات دوم یا از نظر واج‌شناختی با نام انگلیسی یا از نظر معنایی با آن مرتبط بودند بی‌ارتباط با آن یا از نظر واج‌شناختی با نام هلندی مربوط به تصویر مرتبط بود.
ندرخانی شرح داد: فاصله زمانی بین کلمات شنیداری و ارائه تصویر متفاوت بود، از مقادیر منفی، به این معنی که کلمات شنیداری قبل از تصاویر ارائه شده بودند، تا مقادیر مثبت، به این معنی‌که کلمات شنیداری بعد از تصاویر ارائه می‌شد. نتیجه مهم مربوط به تأخیر در نام‌گذاری تصویر در شرایط شباهت واجی هلندی با انگلیسی است، یعنی زمانی‌که کلمه هلندی (از نظر واج‌شناسی با نام هلندی تصویر مرتبط بود با زمانی‌که کلمه نامربوط شنیده می‌شد، مقایسه شد. پژوهشگران دریافتند که در تأخیرهای ارائه منفی و صفر، زمان تأخیر نام‌گذاری به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. آنها به این نتیجه رسیدند که در مراحل اولیه انتخاب واژه، گویش‌وران دوزبانه، به‌نظر نمی‌رسد قادر به جلوگیری از تداخل زبان اول خود در تولید زبان دوم خود باشند. این مطالعه، همراه با مطالعات دیگر محققان را برای چندین سال متقاعد کرد که تولید زبان در یک زبان، حداقل در مراحل اولیه پردازش، شامل فعال کردن زبان دیگر دوزبانه است. بنابراین توافق گسترده‌ای در این فرض وجود دارد که سیستم مفهومی دو زبان یک فرد دوزبانه را به‌طور هم‌زمان فعال می‌کند و این از این ایده پشتیبانی می‌کند که جریان فعال‌سازی از سیستم مفهومی به سیستم واژگانی زبان غیرانتخابی است. چندین سال بعد، بیالیستوک و همکاران (2009) بیان داشتند که اکنون به‌خوبی مستند شده است، هر دو زبان یک دوزبانه به‌طور مشترک فعال می‌شوند حتی در بافت‌هایی که به شدت به نفع یکی از آنها ست.
وی بیان کرد: از آنجایی‌که این تحقیق در حال انجام بود و نتایج آن بر این حوزه تأثیر می‌گذاشت، چند محقق اشاره کردند که مسائل روش‌شناختی باید درنظر گرفته شود، زیرا ممکن است عوامل کنترل نشده این نتایج را توضیح دهند و نه غیرانتخابی‌بودن زبان واقعی پردازش که در حال وقوع بود. به‌عنوان مثال، گروسژان (1998) بیان کرد که تکالیفی که به دو زبان دو زبانه نیاز دارند، مانند هرمانز و همکاران. (1998) مطالعه، هر دو زبان را در دو زبانه فعال خواهد کرد. هنگامی‌که سؤال مورد مطالعه به موضوعاتی مانند پردازش انتخابی در مقابل پردازش غیرانتخابی مربوط میشود، این یک مشکل بسیار واقعی میشود.
وی افزود: اگر فردی به چنین موضوعی علاقه‌مند است، باید مراقب باشد که با استفاده از تکالیفی که این کار را انجام می‌دهد، زبان دیگر را فعال نکند. وقتی این اتفاق می‌افتد، تفکیک آنچه ناشی از پردازش دوزبانه معمولی است از چیزی که به‌دلیل حالت زبان دوزبانه ناشی از تکلیف است، دشوار میشود. چند سال بعد، کاستا، لا هیج و ناوارت (2006) چیزی بسیار مشابه را بیان کردند: باید ارزیابی کرد که آیا در شرایط تجربی که زبانی مدنظر نیست فراخوانده نمی‌شود فعال میشود یا خیر؟ این هشدارها مورد توجه محققان قرار گرفت و مطالعات جدیدی انجام شد،
ندرخانی در بخش بعدی سخنانش با اشاره به اینکه تولید زبان در افراد دوزبانه یک فرآیند پویا است ییادآور شد: دوزبانه‌ها در امتداد یک زنجیره با دو نقطه پایانی حرکت می‌کنند (حالت تک‌زبانه و حالت دو زبانه). دوزبانه‌ها بسته به عوامل متعددی، خود را در نقاط مختلفی در طول زنجیره خواهند یافت. یکی از پیامدهای این امر این است که وضعیت فعال‌سازی زبان آنها متفاوت خواهد بود. این منجر به یک سیستم پردازش در افراد دوزبانه میشود که پویا است و می‌تواند در حالت‌های فعال‌سازی زبان‌های مختلف عمل کند. از این‌رو انتخابی یا غیرانتخابی بودن پردازش زبان به سطوح فعال‌سازی زبان‌ها بستگی دارد که به نوبه خود به تعدادی از عوامل داخلی و خارجی مربوط می‌شوند.
وی در ادامه، برخی شواهد تجربی را برای فرآیند تولید پویای دوزبانه ارائه کرد و سپس به عواملی که بر فعال‌سازی زبانی تأثیر می‌گذارند و در یک مقطع زمانی خاص مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، پرداخت و توضیح داد: هرمانز و همکاران (2011) یک‌سری آزمایش‌های نظارت بر واج را انجام دادند تا نشان دهند که سیستم تولید زبان دوزبانه می‌تواند در حالت‌ها یا حالت‌های فعال‌سازی زبان مختلف عمل کند. آنها از دوزبانه هلندی-انگلیسی خواستند که به تصاویر روی صفحه کامپیوتر و به‌دنبال آن به حرفی که یک واج را نشان می‌دهد نگاه کنند و تصمیم بگیرند که آیا آن واج بخشی از نام انگلیسی تصویری است که قبلاً ارائه شده است یا خیر که سه احتمال مطرح می‌شد: نخست، واج می‌تواند بخشی از نام انگلیسی تصویر باشد. دوم، واج می‌تواند اولین همخوان نام هلندی تصویر ارائه شده باشد و در نهایت، واج نمی‌تواند بخشی از نام انگلیسی و هلندی باشند.
تصاویر به دو دسته تقسیم شدند: نیمی از تصاویر در شرایط آزمایشی که در آن یک نام انگلیسی و یک معادل ترجمه غیر هم‌خانواده در هلندی وجود داشت، استفاده شد. نیمی دیگر در شرایط پرکننده استفاده شد. این آزمایش از نظر شرایط مطرح در مورد پرکننده این سه آزمایش با یکدیگر تفاوت دارند و .. در مجموع شواهد زیادی وجود دارد که تولید زبان در دوزبانه‌ها یک فرآیند پویا است و زبان‌هایی که فرد می‌داند، اما استفاده نشده، می‌توانند در سطوح مختلف فعال شوند. این به‌نوبه خود، بر فرآیندهای داخلی که قبل از خروجی واقعی و همچنین بر میزان تغییر کد و استقراض ممکن است انجام شود، تأثیر خواهد داشت. تعدادی از عوامل وجود دارد که می‌تواند بر سطح فعال‌سازی زبانی که در یک مقطع زمانی خاص استفاده نمی‌شود، تأثیر بگذارد که در اینجا ذکر شده است:
1. زبان درگیر- مهارت. وضعیت غالب یا غیر غالب (عمومی و در حوزه‌های خاص)؛ شباهت با زبان مورد استفاده؛ سن و نحوه اکتساب (به‌عنوان مثال، زمینه یادگیری)؛ استفاده اخیر؛ خودکار بودن پردازش
2. زمینه عمومی- محیط دو زبانه. حضور گویندگان زبان
3. زمینه مطالعه – مطالعه مربوط به دوزبانگی. آزمایشگاه انجام تحقیقات دو زبانه؛ گزارش‌های سایر شرکت کنندگان؛ استفاده از دو زبان در جلسه
4. سایر افراد حاضر - همکار دو زبانه. آزمایشگر دو زبانه
5. موضوع – محرک‌ها (جملات، گفتار). بحث
6. محرک ها - حاوی همزاد /همنویسه/ هموفون. حاوی سوئیچ‌های کد / وام‌گیری است
7. کار آزمایشی - به هر دو زبان انجام شود یا دستورالعمل‌های دوزبانه داشته باشد./پایان
نظر شما :