گزارش نشست پنجم حلقه پژوهشی کتاب «گسست تاریخی و شرق‌شناسی»
پنجمین نشست از سلسله نشست‌های حلقه مطالعاتی ایران‌شناسی با محوریت «گسست تاریخی» در بررسی و تحلیل آراء استاد دکتر رضا داوری اردکانی، در یکی از متأخرین آثار ایشان با عنوان «گسست تاریخی و شرق‌شناسی» بیست‌وهفتم خردادماه 403 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تشکیل شد.
به رسم چهار نشست پیشین در این نشست نیز ابتدا به مباحث اصلی و گفت‌وگوهای مطرح شده از سوی پنج تن از استادان پژوهشگاه پرداخته شد و در ادامه برخی از حاضران به بیان دیدگاه‌های خود و طرح پرسش‌های مرتبط با مباحث آن جلسه پرداختند. استادان عضو این حلقه دکتر موسی نجفی، دکتر یحیی فوزی، دکتر محمدعلی فتح‌الهی، دکتر مهدی معین‌زاده و دکتر علیرضا ملایی‌توانی بودند.
آیا تجدد تاریخ تمام بشریت است یا تاریخ قسمتی از غرب؟
نشست با سخنان استاد دکتر موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه و با تبریک عید قربان و روز عرفه آغاز شد. دکتر نجفی ابراز امیدواری کرد که سنت حلقه مطالعاتی به سیرة عملی در پژوهشگاه تبدیل شود. وی افزود: این اثر، کتابی سنگین و ثقیل است چراکه سبک استاد دکتر داوری چنین است و ایشان از مخاطب انتظار دارد سطح آگاهی و سواد خود را ارتقاء دهد. دکتر داوری در این فصل مدعی است که نباید ریشة بنیادگرایی و حتی حقوق‌بشر را در گذشته جست‌وجو کنیم، چون این موضوعات از جنس دیگری هستند. ایشان تجدد را بزرگترین گسست در تاریخ بشر می‌داند، اما در این حوزه دکتر داوری در مواجهه با اندیشه‌های دیگر مانند دکتر سید جواد طباطبایی، راه جداگانه‌ای انتخاب می‌کند با این پرسش که آیا تجدد تاریخ تمام بشریت است یا تاریخ قسمتی از غرب؟ همچنین با تفاوت گذاشتن میان تاریخ غرب و ایران از دکتر طباطبایی که تاریخ ایران را ذیل تاریخ غرب قرار می‌دهد فاصله می‌گیرد.
رئیس پژوهشگاه در ادامه تأکید کرد: اصرار دکتر طباطبایی بر قرار دادن مبدأ تاریخ جدید ایران از زمان شکست ایران از روسیه و آغاز این دوره با شکست منجر به تسلط مفهوم زوال اندیشه شده است درصورتی‌که آغاز این دوره با تسلط و پیروزی صفویان تاریخ ایران را معنای دیگر می‌بخشد.
نباید مسائل امروز را به گذشته نسبت داد
دکتر معین‌زاده دیگر سخنران نشست گفت: دکتر داوری در این فصل سعی کرده است برای مباحث نظری که در فصل‌های پیشین ارائه کرده‌اند، مؤلفه‌های تاریخی طرح کنند، زیرا دکتر داوری در درجة نخست فیلسوف هستند، بنابراین این چند صفحه تاریخی احتمالاً مواردی تاریخی است که ایشان خواسته درباره آن‌ها اظهار نظر کند. همان‌طور که دکتر داوری اشاره کرده‌اند، نباید مسائل امروز را به گذشته نسبت داد، به‌عنوان مثال ما افرادی داشتیم که حقوق بشر را رعایت می‌کردند، اما این در ساحت اخلاق قرار داشت و حقوق بشر به‌معنای امروزین آن نبود.
سرآغاز گسست در تاریخ ایران جنگ‌های ایران و روسیه است
دکتر ملایی‌تونی دیگر سخنران نشست گفت: تمام تلاش دکتر داوری در این فصل این است که روایت تاریخی از گسست ارائه کند و در این فصل علاوه بر توجه به گسست در تاریخ جهانی به گسست در تاریخ ایران نیز توجه دارد. البته روایت او به‌نظر من اصلاً نوآورانه نیست، زیرا این روایت تحت تأثیر روایت دکتر جواد طباطبایی قرار دارد. سؤال این است که آیا واقعاً از دورة صفوی ایران دچار جهان جدید به معنای مدرنیته شده است؟ در مقابل این پرسش دکتر داوری بر این باور است که سرآغاز گسست در تاریخ ایران جنگ‌های ایران و روسیه است که دکتر طباطبایی نیز به آن اشاره دارد. دکتر طباطبایی این واقعه را مبنای آگاهی جدید می‌داند و دکتر داوری نیز به آن اشاره دارد.
از سایر استان‌ها برای مقابله با روسیه کمک‌رسانی نشد
دکتر فتح‌اللهی بیان کرد: یکی از مباحث فصل پنجم کتاب این است که تجدد صورتی از تاریخ است و در نتیجه مانند سایر صورت‌های تاریخی روزی به پایان می‌رسد و دکتر داوری به‌درستی اشاره دارند که این جنگ، اولین جنگ مردمی است که با هیجان عمومی شکل گرفته و سپس فتوای آن نیز صادر شده است. البته جنگ‌های ایران و روسیه جنگ دو ملت نیست، بلکه جنگ روسیه با تمام امکانات با بخش شمال‌غرب ایران است و حتی از پایتخت یا سایر استان‌های کشور نیز کمک زیادی به آن نمی‌کنند.
همچنین باید توجه داشت اگر تجدد را به‌معنای انسان‌مداری در نظر بگیریم، همان «پروتستانتیزم» می‌شود در صورتی‌که تاریخ ایران متفاوت از تاریخ غرب است.
بخش دوم نشست
در بخش دوم نشست تعدادی از استادان حاضر در جلسه به اعلام نظر پرداختند. از جمله دکتر نیره دلیر، عضو هیأت علمی پژوهشکده تاریخ، چنین اظهار نظر کرد: اگرچه مفهوم ملت در ایران در دورة صفوی شکل می‌گیرد اما تفاوت بزرگ آن با مفهوم ملت به‌معنای مدرن آن این است که این ملت قانون‌گذار نیست. بلکه ملت به‌معنای ملت-دولت در عصر قاجار شکل می‌گیرد.
در ادامه دکتر فائزه توکلی، از پژوهشگران و محققان پژوهشگاه، در ادامه اظهار داشت: ما در این اثر فقط وجه تجدد را دیدیم و از وجه استعمار غفلت کرده‌ایم.
دکتر نفیسه فقیهی، عضو هیأت علمی پژوهشکده اندیشه سیاسی، انقلاب و تمدن اسلامی، نیز افزود: باید میان تجدد به‌مثابه خودآگاهی فردی یا خودآگاهی جمعی تمایز گذاشت.
دکتر عبدالمجید مبلغی، عضو هیأت علمی پژوهشکده اندیشه سیاسی، انقلاب و تمدن اسلامی اشاره داشت که دکتر داوری محکوم به آن چیزی است که فکر می‌کند و بنابراین دچار شرق‌شناسی است و مشخصاً بعد از دکتر داوری است که سامان علوم انسانی پرتکلف می‌شود.
دکتر فاطمه طاهرخانی، عضو هیأت علمی پژوهشکده اندیشه سیاسی، انقلاب و تمدن اسلامی نیز بیان کرد: دکتر داوری می‌خواهد بگوید که ما تاریخ‌ها داریم و نه یک تاریخ./پایان
تنظیم گزارش: بهرنگ ذوالفقاری
نظر شما :