گزارش سخنرانی «سیاست قراردادگرایی در حکمرانی امام علی (ع)»

سخنرانی «سیاست قراردادگرایی در حکمرانی امام علی (ع)» با سخنرانی دکتر طیبه محمدی‌کیا (عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، بیست‌وپنجم اردیبهشت‌ماه 403 در سالن جلسات دانشنامه‌نگاری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. دبیر علمی نشست نیز دکتر مالک شجاعی بود.

گفت‌وگوی علوم انسانی و سیره‌پژوهی با تأکید بر سیره امام علی(ع)
درابتدای نشست دکتر مالک شجاعی، رئیس مرکز تحقیقات امام علی(ع) ضمن خیرمقدم به حضار و ابراز خرسندی و شکرگزاری از بابت خدمت در مرکز تحقیقات امام علی(ع) یادآور شد: کارهای جدی‌تری در حوزه امام علی پژوهی و سیره پژوهی باید انجام شود و مسئله این است که جایگاه مرکز تحقیقات امام علی(ع) در پژوهشگاه علوم انسانی چه می‌تواند باشد و چه باید باشد و چه نسبتی بین مرکز تحقیقات امام علی(ع) و پژوهشگاه علوم انسانی وجود دارد؟
دکتر شجاعی بیان کرد: بر اساس برنامه راهبردی و در جلساتی که در شورای پژوهشی پژوهشگاه تشکیل می‌شود، تصمیم گرفته شد، محور فعالیت‌های مرکز در آموزش، پژوهش و جذب هیأت علمی و برنامه‌های ترویجی، مناسبات سیره‌پژوهی و علوم انسانی باشد. به تعبیر دقیق‌تر گفت‌وگوی علوم انسانی و سیره‌پژوهی با تأکید بر سیره امام علی(ع) که به‌نظر می‌آید جای آن در فضای علمی و فرهنگی ایران معاصر آن‌طور که باید به آن پرداخته نشده است. در نشست‌های مرکز سعی شده است به این محور ورود پیدا شود و در وبگاه مرکز تحقیقات امام علی(ع) تلاش می‌کنیم مطالعات جهانی، جهان اسلام و ایرانی را در حوزه سیره‌شناسی و علوم انسانی بازنمایی شود.

حکومت امام علی(ع) معرف رویکرد به زمینه‌های نخستین قراردادگرایی، به فراخور بضاعت زمانه و زمینه ایشان است

در ادامه نشست سخنران جلسه، دکتر محمدی‌کیا ضمن تشکر از حضار و شکرگزاری بابت سعادت تحقیق و سخن درباره امام علی(ع)، گفت: فیلسوفان سیاسی عصر روشنگری تشدید مدنیت را تابعی از قراردادگرایی اجتماعی دانسته‌اند و ارتقاء وجه سیاسی در یک جامعه را با رویکرد هر چه بیش‌تر به قرارداد مصادف دانسته اند. قرارداد اجتماعی، هم‌چنان که مطالعات حقوق اساسی پیشنهاد می‌دهد، در دو شیوه نوشته و نانوشته امکان بروز و ظهور دارد. نگاهی به حکومت امام علی(ع) معرف رویکرد به زمینه‌های نخستین قراردادگرایی، به فراخور بضاعت زمانه و زمینه ایشان، است. این رویکرد هم در قراردادهای نوشته، که از آن ذیل عنوان عهد باید سراغ گرفت، قابل تشخیص است و هم در قراردادهای نانوشته، که از آن ذیل عنوان وعد باید یاد کرد، قابل تشخیص است. به این معنا سیاست امام علی(ع) را می‌توان سیاست قراردادگرایانه دانست. حضور رویکردهای قراردادی را در اجزاء مختلف این سیاست می‌توان مشاهده کرد. در ارتباط با مردم، در ارتباط با کارگزاران سیاسی خود و نیز ارتباط با دشمنان خود. طی این نشست علمی تلاش شد جوانب مختلف سیاست قراردادگرایانه امام علی(ع) را به بحث نهاده شود.
دکتر محمدی‌کیا ادامه داد: در تبارشناسی پرسش از مبنای تعامل سیاسی باید گفت، ردپای این پرسش کانونی (مبنای تعامل سیاسی) را در انگاره‌پردازی‌های پراهمیت و پربسامد فیلسوفان بزرگ می‌توان سراغ گرفت؛ پاسخ افلاطون به این پرسش از جنس لحاظ حقیقت یا فضیلت و پاسخ ارسطو از جنس لحاظ موقعیت یا واقعیت است. با ورود به عصر جدید شیوه پرسیدن این پرسش و همچنین شیوه‌های گوناگون پاسخ‌گویی به آن، متحول شد. عصر جدید با تفکیک جدی حوزه خصوصی و عمومی قابل تشخیص و تمییز است. حوزه عمومی، یا سپهر همگانی، گویای موقعیتی است که در وهله نخست به مردم تعلق دارد و مِلک مشاع عموم به‌حساب می‌آید. در این میان سیاست، که پیش‌تر و ذیل اندیشه‌های کلاسیک و نیز تأملات سده‌های میانه بخشی از عقل عملی (در کنار اخلاق و تدبیر منزل) به‌شمار می‌آمد، این‌بار از جنس متعلقات عموم مردم فهم و طبقه‌بندی شد.
محمدی‌کیا در ادامه با اشاره به اینکه یکی از مفاهیم برجسته در فضای سیاست در دنیای مدرن مفهوم حق است. در این بستر و زمینه منظور ما از حق اصطلاح «حق داشتن» (to Have Right) است.
وی در بخش پایانی سخنانش یادآور شد: اگر به موضوع اصلی بحث بازگردیم و در پاسخ به پرسش از مبنای تعامل سیاسی در حکومت علوی، می‌توان ادعا کرد که کنش‌ورزی سیاسی در حکومت امام علی(ع) معرف گونه‌ای قراردادگرایی سیاسی است. اگر نیک بنگریم امام از امکان و توانمندی مردم در پذیرش حکمرانی خود دفاع می‌کند؛ چیزی که از آن در علوم سیاسی ذیل مفهوم وجاهت، مقبولیت یا مشروعیت نیز یاد می‌شود. درنتیجه در پی نگاهی به نمونه‌هایی از نوشتار و کردار حضرت امیرمؤمنان(ع) باید گفت، حکومت امام علی(ع) معرف رویکرد به زمینه‌های نخستین قراردادگرایی، به فراخور بضاعت زمانه و زمینه ایشان است. این رویکرد هم در قراردادهای نوشته، که از آن ذیل عنوان عهد باید سراغ گرفت و هم در قراردادهای نانوشته، که از آن ذیل عنوان وعد باید یاد کرد، قابل تشخیص است. درواقع در پس همه رفتارهای سیاسی امیرمؤمنان(ع) قراردادهای نوشته و نانوشته (عقد و وعد) قابل تشخیص، رصد و پیگیری است. این قراردادها در ارتباط با مردم، در ارتباط با کارگزاران سیاسی حاکمیت و همچنین در ارتباط با دشمنان حضرت امیرمؤمنان‌(ع) هم قابل مشاهده است./پایان