گزارش نشست «نقد و بررسی کتاب گونه‌شناسی ادبیات منظوم شیعی قبل از عصر صفوی»
نشست «نقد و بررسی کتاب گونه‌شناسی ادبیات منظوم شیعی قبل از عصر صفوی» به همت مرکز تحقیقات امام علی(ع) پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نهم اسفندماه 402، با حضور دکتر محمدرضا سنگری، دکتر اکرم کرمی (مؤلف اثر) و دکتر مالک شجاعی (مدیر نشست) برگزار شد.
در آغاز جلسه دکتر شجاعی به معرفی کتاب پرداخت و گفت: کتاب گونه‌شناسی ادبیات منظوم شیعی قبل از عصر صفوی در پنج فصل به نگارش درآمده است که پژوهشگر در فصل اول به تحلیل تاریخ شعر شیعی از ابتدای شعر فارسی تا قرن نهم می‌پردازد و سعی می‌کند در اثنای آن تعریفی از شیعه، شاعر شیعی، شعر شیعی و چیستی و چرایی نام‌گذاری آن و معرفی شاعران شیعی با اهتمام به معرفی شاعران کمتر شناخته‌شدۀ شعر شیعی نظیر افچنگی، جلال جعفری فراهانی، حمزه کوچک ورامینی، امیرشاهی سبزواری، شهاب سمنانی، نصرت رازی، نجم محتاج، ابن کمال فارسی، سید علی سبزواری و ... بپردازد.
بهار شعر شیعی در عصر صفویه نیست
دکتر شجاعی ادامه داد: نویسنده کتاب در فصل دوم، ابتدا به بیان نظریاتی در حوزه انواع ادبی می‌پردازد و در ادامه شعر شیعی قبل از عصر صفوی را به‌دلیل غنای محتوایی و تنوع قالب‌های شعری در انواع متنوع ادبی نظیر «غدیریه»، «ساقی‌نامه»، «ترجمه‌سروده»، «سلام‌نامه»، «صلوات‌نامه»، «فتوت‌نامه»، «لعن‌نامه»، «وفات‌نامه»، «سوگندنامه»، «مناقب‌نامه»، «حماسة دینی» و «مرثیه» معرفی می‌کند. نویسنده در این فصل اشاره دارد که طبقه‌بندی شعر شیعی در قالب انواع ادبی بر شناخت جریان شعر شیعی تأثیرگذار است و منجر به دست‌یابی به اطلاعات ارزشمند ادبی، تاریخی، دینی، جامعه‌شناختی، عرفانی و... شده و پژوهشگران را در شناخت تفکر شیعی یاری می‌رساند. برای نمونه حضور و ظهور شعرایِ متعدد و مناقب خوان شیعی و نیز وجود انواع متنوع در شعر شیعی در قرن نهم، نشان می‌دهد که بهار شعر شیعی در عصر صفویه نیست، بلکه باید شکوفایی آن را پیش از عصر صفوی جست.
دکتر شجاعی در مورد فصل سومکتاب بیان کرد: نویسنده در این فصل به تحلیل ساختاری و محتوایی پربسامدترین نوع ادبی پیشا صفوی به نام «ولایت نامه» می‌پردازد. این نوع ادبی مبتنی بر کرامات و معجزات حضرت علی علیه‌السلام در قالب قصیده و داستان محور است. معمولاً ولایت نامه‌ها توسط نقالان یا خود شاعران در کوی برزن خوانده می‌شد و مخاطبین این نوع ادبی، مردم عامه بودند. این نوع ادبی ازنظر زبانی ساده و واژگان آن به زبان مردم عامه نزدیک است. در فصل چهارم نیز تعدادی از ولایت‌نامه‌ها را از نسخ خطی و مجموعه اشعار شیعی تصحیح کرده و در اختیار مخاطبان قرار داده است. اهمیت این بخش، تصحیح ولایت‌نامه‌ها از مجموعه‌های شعری شیعی کهن است.
شکوفایی بی‌نظیر شعر شیعی از عصر صفوی است
در ادامه نشست دکتر کرمی، نویسنده کتاب، ضمن بیان انگیزه نگارش رساله خود و سختی‌های این راه، روش پژوهش خود را تحلیل محتوا اشعار فارسی و مسئله اصلی من در نگارش این کتاب را این‌گونه بیان کرد که جریان شعر شیعی قبل از عصر صفوی وجود داشته است و اتفاقاً به یک شکوفایی هم رسیده و بعد از عصر صفوی رشدی پیدا کرده است و شکوفایی بی‌نظیرش از عصر صفوی است و آنچه که قبل از عصر صفوی گفته شده بود سروده شده بود خالص و مخلصانه و سرشار از محبت بود که بعد از عصرصفوی این نکته اتفاقا کمرنگ بود.
دکتر کرمی در ادامه سخنان خود از دسته‌بندی شعرای شیعی نام بردند که به سه دسته شعرای اسماعیلی، شعرای زیدیه و شعرای شیعیان 12 امامی تقسیم‌بندی می‌شوند.
وجه تاریخی واژه شیعه اهمیت دارد
در ادامه نشست دکتر سنگری طی سخنانی از دکتر کرمی، مؤلف کتاب، تشکر کرده و ضمن ارائه تعریف واژه شیعه، شرح داد: وجه تاریخی واژه خیلی اهمیت دارد وجه جغرافیایی هم بسیار مهم است، واژه ها در جغرافیا و کارکردهای متفاوت؛ معانی متفاوتی دارد و نویسنده برای این نکته را مورد توجه قرار دهد. در ادامه دکتر سنگری تقسیم‌بندی از شعرای شیعی را خوب ولی کامل ندانسته و تقسیم‌بندی متفاوتی از شعرای شیعه عنوان کرد و در بحث خود سؤالی طرح کرد، آیا گونه همان نوع است یا این‌دو با همدیگر فرق می کنند؟ دکتر سنگری در ادامه به نویسنده پیشنهاد داد، یک یا چند پرسش محوری برای خود تعیین کنند و به همان موارد در روند پژوهش پاسخ دهند.
همچنین دکتر کرمی، مؤلف اثر در پاسخ به نقد اثر خود و توصیه‌های دکتر سنگری به بیان پاسخ‌هایی پرداخت و گفت: این اثر مسئله‌محور بوده و در کتاب به تعریف واژه شیعه به‌درستی پرداخته شده است، ملاحظات مکانی و جغرافیایی واژه را در نظر گرفته و در صفحات کتاب تعریف گونه ادبی و نوع ادبی و ویژگی‌های آن آمده است./پایان
نظر شما :