گزارش دومین نشست «رده‌شناسی زبان‌های ایرانی»
دومین نشست رده‌شناسی زبان‌های ایرانی 20 دی‌ماه 1402 به همت پژوهشکده زبان‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. در این نشست چهار سخنرانی انجام شد. دبیر علمی نشست نیز دکتر نصراله‌زاده بود.
کشش صامتی (تشدید) در فارسی؛ رویکردی رده‌شناختی
در ابتدای جلسه دکتر امید طبیب‌زاده، استاد زبان‌شناسی در پژوهشکده زبان‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی، با عنوان «کشش صامتی (تشدید) در فارسی؛ رویکردی رده‌شناختی» سخنرانی کرد. وی در چهارچوب رده‌شناسی واج‌شناختی، تعریفی از تشدید عرضه داشت و پس از بررسی پژوهش‌های پیشین در باب تشدید در فارسی، نشان داد که چرا بر اساس مطالعات رده‌شناختی، فارسی معیار امروز ،فاقد تشدید یا تقابل کشش صامتی است. بحث دربارۀ اهمیت مطالعات رده‌شناختی در تحلیل‌های واج‌شناسی و لزوم رعایت احتیاط در استفاده از مطالعات آکوستیکی در رسیدن به تعمیم‌های واج‌شناختی بخش‌های پایانی بحث بود.
از ترکیب به وند تصریفی، شواهدی از زبان‌های ایرانی
سخنران دوم نشست دکتر مهرداد نغزگوی‌کهن، استاد گروه زبان‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان، بود که با عنوان «از ترکیب به وند تصریفی، شواهدی از زبان‌های ایرانی» سخنرانی کرد. وی در این سخنرانی بدین موضوع پرداخت که یکی از بافت‌های صرفی مناسب برای تکوین وندهای اشتقاقی کلمۀ مرکب است. در این بافت، یکی از واژه‌های سازندۀ کلمۀ مرکب با از دست‌دادن بعضی از مشخصه‌های معنایی خود، انتزاعی‌تر می‌شود و معنای جدیدی را کسب می‌کند و سپس با گذشتن از مرحلۀ شبه‌وندشدگی و نیز افزایش زایایی سرانجام تبدیل به وند اشتقاقی می‌شود. تحقیقات در زبان‌های جهان (به‌خصوص در چارچوب دستوری‌شدگی و دستور ساختمند) نشان داده است که این مسیر یکی از مسیرهای بسیار رایج برای تکوین وندهای اشتقاقی است. در مطالعات انجام شده در مورد شیوۀ تکوین وندهای تصریفی در چارچوب دستوری‌شدگی، مسیرهایی جز مسیر ذکر شده برای شکل‌گیری وندهای تصریفی مورد توجه قرار گرفته و به تبدیل یکی از اعضای کلمۀ مرکب به وند تصریفی تقریباً اشاره‌ای نشده است. در تحقیق حاضر، با استفاده از شواهدی از امکانات ساخت انواع جمع در زبان‌های ایرانی نشان می‌دهیم که کلمۀ مرکب می‌تواند برای تکوین وندهای تصریفی نیز بافت مناسبی باشد و موجب اضافه شدن امکانات جدید دستوری مثل صورت‌های جمع معمولی، جمع همراهی و شباهت به زبان شود.
رده‌شناسی نشانۀ توجه در زبان فارسی
در نشست نوبت عصر دو سخنرانی دیگر انجام شد. نخست دکتر محمد راسخ مهند، استاد زبان‌شناسی در دانشگاه بوعلی‌سینای همدان، سخنرانی خود را با عنوان «رده‌شناسی نشانۀ توجه در زبان فارسی» انحام داد. وی در این سخنرانی به مطالعۀ نشانۀ «که» در زبان فارسی پرداخت. در مطالعات پیشین، با نگاهی معنایی، «که» را عمدتاً نشانۀ حرف ربط و نشانۀ کانون دانسته‌اند و گاهی تا 20 نقش برای آن ذکر کرده‌اند. این پژوهش نشان می‌دهد طبقه‌بندی‌های پیشین از کاربردهای مختلف «که»، ماهیت واقعی آن را نشان نمی‌دهد و با رویکردی متفاوت می‌توان تعریفی تازه از نقش‌های این نشانه ارائه کرد. بر اساس داده‌های پیکره‌بنیاد، نشان داده‌ایم که این نشانه شش نقش مشخص در ساخت اطلاع دارد: نشانۀ کانون تقابلی، مبتدا، شگفتی، پرسش انکاری، بی‌تفاوتی و قطعیت. این کاربردهای مختلف بر اساس بافت، ساخت نوایی، وجه و جایگاه «که» در جمله مشخص می‌شوند. در عین‌حال، نشان داده‌ایم که از حیث رده‌شناختی، این نقش‌ها حاصل «توجه»، به‌عنوان دلیل شناختی و برون‌زبانی، هستند. به عبارتی، «که»، نشانۀ توجه است که دستوری شده و در زیرنقش‌های مختلف بروز پیدا کرده است. مطالعۀ ویژگی‌ها و گسترۀ رده‌شناختی نشانه‌های توجه در برخی زبان‌ها کمک می‌کند درک بهتری از این نشانه در زبان فارسی داشته باشیم.
Case مقوله‌ای جهانی در زبان‌های دنیاست
سخنراین پایانی نشست دکتر بهروز محمودی بختیاری (دانشیار دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران) بود. وی در این سخنرانی به حالت دستوری Case مقوله‌ای جهانی در زبان‌های دنیاست پرداخت؛ توجه باید داشت که چگونگی اعطای آن به گروه‌های اسمی در زبان‌های دنیا یکسان نیست. از این‌رو، مقولۀ «حالت‌نمایی» یا «نظام حالت» را می‌توان از دریچه‌ای رده‌شناختی نگریست و به دسته‌بندی و بررسی آن پرداخت. در برخی از زبان‌های دنیا (مانند انگلیسی) نظام حال بیشتر بر اساس جایگاه نحوی عوامل جمله تعیین می‌شود، و در برخی دیگر (مانند عربی)، وندافزایی به اسم این وظیفه را بر عهده دارد. در زبان‌های ایرانی این کار عمدتاً از رهگذر کاربرد حروف اضافه صورت می‌گیرد. در این پژوهش سعی بر آن است تا با مطالعۀ نمونه‌های زبانی از نمایندگان مختلف زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، رفتار رده‌شناختی نظام حالت در زبان‌های ایرانی (نو غربی) بررسی شود. زبان‌ها و گویش‌های مورد مطالعه در این پژوهش به ترتیب الفباء عبارتند از: آشتیانی، ابوزیدآبادی، افتری، بشکردی، بلوچی، بیرجندی، تاتی، تالشی، خوری، دوانی، زازا، سنگسری، عبدویی، کردی (مرکزی)، کرمانجی، کمزاری، گورانی، گویش به‌دینان یزد، گویش یهودیان اصفهان، گیلکی، لارستانی، لری، مازندرانی، وفسی و ویدری./پایان
نظر شما :