گزارش نشست پاسداشت ثبت جهانی جشن سده

در هجدهمین جلسه کمیته بین‌دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس، جشن سده به‌عنوان بیست‌و‌چهارمین عنصر میراث ناملموس ایران و تاجیکستان، در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد. به‌همین مناسبت مراسم «پاسداشت جشن سده»، دوم بهمن 1402 در تالار فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
 این نشست که به پیشنهاد پژوهشکده تاریخ ایرانِ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و با همکاری هفته‌نامه امرداد و خانه اندیشمندان علوم انسانی، برگزار شد، با استقبال مخاطبان همراه بود.
مراسم با سخنان بابک سلامتی، مدیر مسئول و سردبیر هفته‌نامه امرداد آغاز شد. وی ضمن اشاره به پیشنهاد پژوهشکده تاریخ ایران برای برگزاری این نشست و تشکر از خانه اندیشمندان علوم انسانی، به روایت‌های مرتبط با جشن سده اشاره کرد. سلامتی در ادامه به نقل داستان هوشنگ و روایت اساطیری کشف آتش در شاهنامه پرداخت و به این نکته تأکید کرد که: «ثبت جهانی سده در 15 آذرماه 1402، رویداد بسیار خجسته‌ای است که ما همه باید به این موضوع ببالیم و بکوشیم که در گوشه‌وکنار ایران و حتی کشورهای حوزه‌ تمدن و فرهنگ ایران، کشورهایی که در سپهر فرهنگ ایران جای دارند، به‌صورت سراسری و گسترده برگزار شود. امیدواریم این برنامه سرآغازی باشد برای چنان رویدادی.
جهانی‌شدن جشن سده رخدادی افتخارآمیز و غرور انگیز
دومین سخنران این نشست، دکتر الهام ملک‌زاده، عضو هیأت علمی پژوهشکده تاریخ ایران پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، از جهانی‌شدن جشن سده به‌عنوان رخدادی افتخارآمیز و غرور انگیز برای هر ایرانی و تاجیک یاد کرد. وی سپس درخصوص پیشینه و چرایی برگزاری جشن‌های ایران باستان، چنین گفت: ایرانیان باستان، جشن‌های پرشماری در درازای سال برگزار می‌کردند که فقط راهی برای شادی و سرخوشی نبود. بلکه پشت هر یک، فلسفه‌ای ژرف وجود داشت که آرمانی مهّم را پیگیری می‌کرد. مانند جشن سده که روز کشف آتش از سوی بشر است. آتش به‌عنوان نماد گرما و نور در زندگی از سوی ایرانیان ارجمند بود و ابزاری برای مبارزه با اهریمن و تاریکی‌ها شناخته می‌شد.
 دکتر ملک‌زاده به‌عنوان پژوهشگر تاریخ اجتماعی به این نکته اشاره کرد که: این جشن از چند سویه درخور توجه است. رویکرد تاریخی، رویکرد دینی، رویکرد اساطیری و رویکردهای دیگر که برای درک بهتر این رویکردها لازم است در آبشخورهای گوناگون تاریخی، دینی و شاهنامه مصداق‌ها و شواهد بایسته را مورد پژوهش و بررسی قرار داد. وی سپس ضمن اشاره به مستندات تاریخی مرتبط با جشن سده، به چگونگی برگزاری آن در طول تاریخ، به روند ثبت جشن سده به‌عنوان میراث فرهنگی ملی در سال 1329ش. و تعیین آن به‌عنوان جشن رسمی در تقویم تاجیکستان در سال 2017م. اشاره کرد و یادآور شد که این جشن در هجدهمین نشست کمیته بین‌دولتی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس که از ۱۳ تا ۱۸ آذر ۱۴۰۲ در شهر کاسان جمهوری بوتسوانا برگزار شد، به فهرست آثار میراث فرهنگی ناملموسِ جهانی ایران و تاجیکستان پیوسته است.

دکتر ملک‌زاده تأکید کرد: جشن سده به‌عنوان یکی از کهن‌ترین میراث نیاکانمان، وظیفه‌ بزرگی را بر دوش ما گذاشته است. حفظ، توسعه، تبلیغ و ترویج جشن با زنده نگه‌داشتن آیین‌ها و مناسک باستانی آن هرچند به‌گونه‌ نمادین، می‌تواند موجب ماندگاری آن برای آیندگان باشد. این آیین همچنین از توانمندی اقتصادی اثرگذار در توسعه صنعت گردشگری و جذب گردشگر برخوردار است. چراکه دل‌بستگان تاریخ ایران و حوزه فرهنگی ایران، افزون بر اشتیاق حضور در این جشن، رونق اقتصادی و سرازیر شدن درآمدهای برآمده از اقامت در ایران را موجب خواهند شد. از ره‌گذر این منافع اقتصادی، ایجاد فضای ماندگاری این میراث معنوی، قابلیت توسعه همدلی‌های قومی در پرتو افزایش همکاری میان ایرانیان، تاجیکان و اساساً اقوام ساکن در جغرافیای فرهنگی ایران زمین را در پی خواهد داشت که در این بزنگاه تاریخی و با آرمان دور شدن از تنش‌ها و دشمنی‌ها، از جشن سده به‌عنوان یک سرمایه مهم اجتماعی، فرصت گسترش روحیه هم‌زیستی در پناه آشتی‌جویی میان اقوام و همبستگی و وحدت منطقه‌ای می‌توان بهره برد.
این عضو گروه تاریخ اجتماعی و اقتصادی پژوهشکده تاریخ درخصوص اهمیت این جشن در حوزه دیپلماسی فرهنگی، چنین گفت: به‌راستی در روزگار ما از جهانی شدن میراث باستانی جشن سده که برآمده از نمادی هویتی و فرهنگی از نیاکان ایرانیان است، به‌عنوان ابزار گفت‌وگویی جهانی در راستای دیپلماسی فرهنگی به‌عنوان نماد روح ایران و ایرانی در میان نسل‌های امروزی می‌توان بهره برد. در شرایطی که منازعات قدرت در سراسر جهان و از جمله خاورمیانه، در تخریب و تحمیق اقوام تلاش می‌کنند، جشن سده می‌تواند سپر فرهنگی ارجمندی برای رویارویی با این دشمنی‌ها باشد که القاءکننده خشونت و نامهربانی در این سرزمین هستند. در حالی‌که با پیشینه‌ای فراتر از هزاره، روح و جان ایرانیان با فرهنگ شادی، آشتی، زایندگی، تولید، مهربانی، همبستگی و گرمابخشی به زندگی درآمیخته است. فرهنگی که حتی در آیین‌های خود در قواره جهانی نیز به گروه و اقلیت خاصی اعم از قومی و دینی تعلق ندارد. این جشن با حضور همه ایرانیان زرتشتی، مسلمان، کلیمی و مسیحی و اینک در سطحی جهانی متعلق به جامعه بشری می‌تواند برگزار شود.

 دکتر ملک‌زاده در پایان چنین گفت: شاید تنها به‌عنوان خاستگاه این میراث، مردم ایران و تاجیکستان، افتخار داشتن این میراث که در زمره‌ مواریث زنده‌ بشری است را دارند. اینک تداوم زنده نگه‌داشتن جشن سده و شناساندن آن به جهان و جهانیان، با آرمان حفاظت از فراموشی و مهجوریت این میراث جهانی را بر دوش دارند تا نقش ارزشمند فرهنگ ایرانی را در تاریخ و تمدن بشری نشان دهند. به‌عنوان گفته‌ پایانی باید یادآور شوم مفهوم و ماهیت جشن سده، بازگویی تاریخ و باورهای مردمان ایران باستان از فلسفه‌ زندگی است. جشنی که در آن همه دست در دست هم، از گردآوری هیزم گرفته تا تدارکات گوناگون، مراسمی را برگزار می‌کنند که نماد همدلی، همراهی و همکاری گروهی است.
 

اهمیت فرهنگی جشن سده
سخنران بعدی این نشست، موبد دکتر اردشیر خورشیدیان، فرنشین پیشین انجمن زرتشتیان بود. وی در اهمیت فرهنگی جشن سده به‌عنوان نمادی از اهمیت آتش در تمدن بشر، چنین گفت: آتش نماد راستی است. تمام ملت‌هایی که نوروز و جشن سده و مهرگان و شب چله (یلدا) را گرامی می‌دارند، در هر جای جهان که باشند، شعور اجتماعی بالایی دارند.
 وی ادامه داد: ایرانیان به پدیده‌های طبیعی، به جانداران و چهار آخشیج (عنصر) آب، باد، خاک و آتش، احترام می‎گذاشتند. آلوده‌نکردن این چهار آخشیج، جزیی از سرشت فرهنگ ما بوده است. یونسکو در سال 1985 میلادی بود که دریافت اگر انسان‌ها این چهار آخشیج را پاکیزه نگه دارند، همه‌ جهان پاک خواهد شد. فرنشین پیشین انجمن موبدان در تبیین ماهیت نمادین آتش به‌عنوان عنصری در برگزاری جشن سده چنین گفت: «خداوند، نور و گرماست و نوری از خداوند در وجود همگان هست. از سوی دیگر یک آتش مادی داریم که در آتشکده است و همواره روشن است. آتش مینوی آن‌ است که شکل مادی ندارند. یکی از آن‌ آتش‌های مینویی، یا نور فرَهی است. این همان فرَه اهورایی است که در وجود همه‌ ما هست. آتش دیگر آتش وجودی خودمان است. ما تا زمانی زنده هستیم که آتش وجودی‌مان را به‌گونه‌ای نگه داریم که تَن‌مان سالم و پُرتوان، خِردمان دانا و پویا و وجدان‌‌مان هشیار و بیدار باشد و به سوی فرَهِ کُل برویم و جز خدا نبینیم.»
دکتر اردشیر خورشیدیان در پایان سخنان، درخصوص جهان‌شمولی این جشن گفت: «جشن سده مخصوص دین ویژه‌ای نیست. متعلق به همگان است. ما زرتشتیان آن را نگه‌داری کرده‌ایم و می‌دانیم که این جشن، توانمندی آن را دارد که جشنی جهانی باشد»

همراهی و همکاری ایران و تاجیکستان در ثبت جهانی جشن سده
سخنران بعدی دکتر علیرضا حسن‌زاده، مدیر پژوهشکده‌ مردم‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی، ضمن اشاره به همراهی و همکاری ایران و تاجیکستان در ثبت جهانی جشن سده، چنین گفت: «شادباش به دو ملت بزرگ و فرهنگی و تمدن‌آفرین ایران و تاجیکستان. بدون شک قلب‌های این دو ملت، یکی است و روحی یگانه در دو کالبد دارند. جلوه‌های پُرفروغ جشن سده، پُلی است که این دو ملت را به هم پیوند می‌دهد و جاودانه می‌سازد.» او سپس این پرسش را مطرح کرد که: «ثبت جهانی جشن سده، چه چیزی یا هشداری به ما خواهد داد؟ یکی از آن دستاوردها، دعوت به زیست‌سالاری است. بی‌گمان هیچ تصویری از توسعه‌ی پایدار بدون زیست‌سالاری وجود نخواهد داشت. حتی اندیشمندان بزرگ بر این باورند زیست‌سالاری، پایه‌ مردم‌سالاری است.» وی سپس در تبیین این مفهوم چنین گفت: «ایرانیان در فرهنگ و تمدن خود، احترام به طبیعت را به شکل‌های گوناگون، به نمایش گذاشته‌اند. در فرازهای درخشان آیین‌های ایرانی، همواره خودآگاهی نسبت به طبیعت و چرخه‌ زمان را می‌بینید. بیهوده نیست که بزرگ‌مرد ایرانی ابوریحان بیرونی نخستین تصویر از مطالعه‌ تطبیقی فرهنگ‌های جهان را با خودآگاهی ایرانیان نسبت به چرخش طبیعت و زمین و گاه‌شمار آن، به بحث می‌گذارد. پس زیست‌سالاری برای ما، در این لحظه از تاریخ، بسیار مهّم است. ما گرفتار انواع آسیب‌های طبیعت هستیم. مازوت‌سوزی، خشکی دریاچه‌ی ارومیه، آلودگی هوا و نمونه‌های دیگر. بنابراین جشن سده به ما می‌گوید برای آن‌که آینده‌ای درخور داشته باشیم، باید نگاه‌مان به تعریف توسعه را تغییر بدهیم.» حسن‌زاده به‌عنوان مسئول ثبت جهانی سده، این جشن را نشانی از فرهنگ شادمانی ایرانیان و ثبت جهانی سده را دستاوردی در حوزه تقویت دیپلماسی صلح جهانی و گفت‌وگو قلمداد کرد و در این خصوص گفت: ما باید بدانیم که هیچ صورتی از صلح، پایدارتر از آن نیست که فرهنگ، بنیان صلح را شکل بدهد. ما خوشحالیم که ایران رتبه بسیار عالی پنجم جهان را در ثبت میراث ناملموس دارد.

 دکتر حسن‌زاده سپس، بر لزوم معرفی میراث فرهنگی ناملموس در عرصه مدارس اشاره کرد و گفت: نکته‌ دیگری که از ثبت جهانی سده می‌توان آموخت آن است که باید بخش دیگری از نهادهای ما فعال‌تر بشوند. پیشنهادم این است که وزارت آموزش‌وپرورش کتابی را در دو مقطع ابتدایی و متوسطه برای کودکان‌ونوجوانان درنظر بگیرد که در آن 24 اثر ثبت جهانی میراث ناملموس ما را به دانش‌آموزان بشناساند.
این پژوهشگر مردم‌شناس، در تبیین مفهوم بیناآیینی جشن سده بیان کرد: درک بیناآیینی جشن سده نکته‌ دیگر و مهّمی است. هر آیین ایرانی یک ویژگی مستقل دارد، اما یک رابطه‌ بیناآیینی بین آیین‌های ایرانی وجود دارد که فهم آن‌ها را آسان می‌سازد. اکنون اگر بخواهیم چشم‌انداز درک بینا‌آیینی سده را بگشاییم به چه معنایی می‌رسیم؟ ایران در گذر تاریخ متأثر از بستری فاجعه‌خیز بوده است؛ مانند جنگ، خشک‌سالی و زمین لرزه. این بحران‌های نیرومند وقتی به هم می‌پیوستند، قدرت ویرانگر بسیار بالایی داشتند که نهادهای اجتماعی را نابود می‌کردند و طومار دانش و علم را درهم می‌پیچیدند. ایرانیان در برابر چنین موقعیت تاریخی‌ چه می‌توانستند بکنند؟ یک کار: برپایی آیین‌های نوزایی، مانند مهرگان، سده، نوروز، چهارشنبه‌سوری، تیرگان و آیین نوروز تابستانی. ایرانیان چاره‌ای جز این نداشتند که در این پهنه‌ی بحران‌زا، هویت خود را به کمک آیین‌ها به باززایی برسانند.

سپهر اجتماعی جشن سده
سخنران بعدی نشست دکتر صفورا برومند، عضو هیأت علمی پژوهشکده‌ تاریخ ایران پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سخنانش را با موضوع «سپهر اجتماعی جشن سده» آغاز کرد و در تعریف رسمی کنوانسیون بین‌المللی حفظ میراث فرهنگی ناملموس شرح داد: میراث ناملموس، میراثی است زنده که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و سرچشمه‌ اصلی تنوع فرهنگی بشریت است. میراث ناملموس، سنت‌ها، روایت‌های شفاهی و هنرهای نمایشی، آداب و رسوم اجتماعی، مراسم و رویدادهای مرتبط با جشن‌ها و جشنواره‌ها، دانش و امور مرتبط با طبیعت صنایع دستی و سنتی را دربرمی‌گیرد. شایان ذکر است که میراث فرهنگی ناملموس، به‌طور مداوم، در تعامل جوامع و گروه‌ها با طبیعت و تاریخ‌شان بازآفرینی می‌شود و این همان نکته‌ای است که میراث فرهنگی ناملموس را زنده نگه می‌دارد. بدین ترتیب است که حس هویت و تداوم را برای جامعه‌ای که این میراث به آن تعلق دارد، زنده نگه می‌دارد. زنده‌بودن، فراگیری فرهنگی و اجتماعی و برآمدن از بطن جامعه، از ویژگی‌های میراث فرهنگی ناملموس است و جشن سده از تمامی این ویژگی‌ها برخوردار است. این جشن کهن، همانند دیگر رخدادهای اجتماعی و فرهنگی سنتی، با آیین‌هایی همراه است و در دقایق پیش‌رو، نشانه‌هایی از سپهر تاریخی این آیین‌ها بیان می‌شود.
این پژوهشگر حوزه تاریخ و نشانه‌شناسی، به نشانه‌های کهن جشن سده پرداخت و گفت: قدیم‌ترین روایت موجود درباره‌ی چیستی و چرایی جشن سده را در اساطیر ملی ایران می‌توان جست‌وجو کرد. وی سپس به معرفی نمونه‌هایی از این داستان‌های اساطیری پرداخت.
دکتر برومند در ادامه این مبحث، یادآور شد: با توجه به عدم اشاره در اوستا و دیگر منابع کهن زرتشتی درباره جشن سده، این دیدگاه بیان شده است که این جشن پیش از ورود آریایی‌ها نیز بین بومیان نجد ایران برپا می‌شده است و در پیوند با داستان آغاز تمدن با پیدایش آتش بوده است. برومند با توجه به پیشینه و دقت مثال‌زدنی گاه‌شماری ایرانی، به ارتباط این جشن با این دانش اشاره کرد و چنین گفت: گاه‌شماری ایرانی نیز در چرایی جشن سده و زمان برگزاری آن مؤثر بوده است. برزگران و گله‌داران با شناسایی شرایط آب‌وهوایی که به آغاز زمستان منجر می‌شد، در بازه‌ی زمانی روزهای پایانی پاییز تا پایان زمستان، برای گذراندن سرما و عواقب آن، مجموعه مراسم آیینی را برگزار می‌کردند. برای نمونه، در سنت زرتشتی در روز 25 آذرماه جشنی برای ایزد رپیتوین برگزار می‌شد. این ایزد، نماد گرما بود. امروزه هم این آیین در روستاهای زرتشتی‌نشین برگزار می‌شود.
 وی سپس در تبیین ارتباط جشن سده به‌عنوان یکی از مجموعه جشن‌های زمستانی ایرانی، به معرفی این جشن‌ها پرداخت: برگزاری شب چله در روز آخر پاییز و همزمان با انقلاب زمستانی و آغاز طولانی‌شدن مدت زمان روز، جشن خرّم‌روز در نخستین روز از زمستان، جشن سیر‌سور در چهاردهم دی‌ماه، جشن بهمنگان در ستایش امشاسپندی که خویشکاری او پشتیبانی از جانوران سودمند است در 26 دی‌ماه، همه از جشن‌های پیش از سده به شمار می‌روند.

 بخش دیگری از صحبت‌های دکتر برومند به نشانه‌های سده در باورهای مردم اختصاص داشت و یادآور شد که در داستان‌های عامیانه‌ ایرانی، از بازه‌ی زمانی چهل‌روز از آغاز دی‌ماه تا دهم بهمن‌ماه به‌عنوان چله‌ی بزرگ یاد شده است. بنابراین عدد چهل که از پربسامدترین و مهّم‌ترین رمزهای عددی میان همه‌ اقوام جهان است، در تعیین زمان جشن سده نقش داشته است. در چهلمین روز از زمستان که به باور ایرانیان شب‌های پیش و پس از آن سردترین شب‌های سال هستند، جشن سده برگزار می‌شود؛ جشنی که به باور پیشینیان پس از آن زمین نفس می‌کشد و گرم می‌شود. این تغییر آب و هوایی در زمستان، در باور عامه، به شکل نمادین و فولکلوریک در قالب داستان‌هایی نقل شده که مفهوم چگونگی برگزاری جشن سده را نشان می‌دهد.
عضو هیأت علمی پژوهشکده تاریخ ایران، ضمن مروری بر پیشینه روشن کردن آتش در این جشن، به مفهوم آن در متون پهلوی پرداخت که ازجمله آنها مفهوم روشنی بیکران مینوی است. وی سپس به رسم گردآوری 40 شاخه هرس‌شده باغ‌ها به‌عنوان نشانی از چله و بوته‌ها برای برافروختن آتش در محلی به نام جشن‌گاه به نقل از شاهنامه و همچنین در میدان روستاها، بر روی بام‌ها یا در برابر سیاه‌چادرها اشاره کرد.
دکتر برومند همچنین یادآور شد: روشن کردن آتش در جشن چهارشنبه‌سوری و نیز بخشی از جشن پنجه در روز پایانی سال بین زرتشتیان به‌عنوان دیگر آیین‌های رایج مشابه در جشن‌های بومی ایران متداول است. بخش دیگر سخنان برومند به بازه زمانی سه تا پنج روز برگزاری جشن سده اختصاص داشت و به این نکته اشاره کرد که جشن سده علاوه بر جایگاه آن بین کشاورزان و دامپروران، از آیین‌های مورد توجه فرمانروایان بوده است و مراسم ویژه‌ای در دربارهای سامانیان، زیاران، آل بویه، غزنویان و سلجوقیان، در شهرهای بخارا، سمرقند، غزنه و حتی در بغداد که محل خلافت خلفای عباسیان بود، برگزار می‌شد.
وی تصریح کرد: باوجود کمبود مستندات درخصوص جشن سده در منابع تاریخی، اطلاعات درخور توجهی مرتبط با این جشن در سروده‌های شاعرانی چون ابوالعباس ارخسی، منوچهری، عثمان مختاری، عنصری، ابن حجاج، ابن نباته و ابن بابک،... به زبان فارسی و عربی موجود است. برومند نام‌گذاری جشن سده در منابع عربی با عنوان لیله الوَقود یا لیله المیلاد را مد نظر قرار داد و سپس به معرفی ابیاتی پرداخت که درخصوص این جشن به زبان عربی در قرون میانه اسلامی سروده شده است. ازجمله ابیاتی از ابن‌حجاج بدین شرح: «آتش جشن سده در آسمان زبان سخنوری دارد که از نور و روشنایی صبح سخن می‌گوید. رودخانه دجله با هزار قایق و هزار شعله آتشی بزرگ برافروخته است.» وی در ادامه سخنان، به سنت هدیه دادن، فروش انواع صورتک‌های تزیینی، شمشیرها و سپرهای چوبی و شیپورهای سفالین برای کودکان در بازارهای قرون میانه اسلامی در این جشن اشاره کرد و به معرفی نقش کودکان در برگزاری امروزی آیین‌های جشن سده پرداخت.

سخنان پایانی دکتر صفورا برومند نیز بدین شرح بود: جشن سده با پیشینه‌ای کهن، در یاد و کردار ایرانیان و آنان که امروزه در گستره‌ جغرافیای ایران فرهنگی قرار دارند باقی مانده و ثبت آن به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس جهانی، رخدادی است ارزشمند که در روزگار مواجهه و رواج رفتارها و اندیشه‌های عاری از هویت بومی و ملی، ماندگاری و حفظ این آیین نیک را تضمین می‌کند. از این‌رو پاسداشت این جشن و معرفی آن به جامعه‌ جهانی، امری است ضروری که با برنامه‌ریزی و مدیریت اجتماعی و فرهنگی، مبتنی بر دانش و تخصص و بهره‌مندی از اندوخته فرهنگی اقوام ایرانی میسر می‌شود.

تنها کشور تاجیکستان با ما همراه شد
اسفندیار اختیاری، نماینده زرتشتیان در مجلس شورای اسلامی، آخرین سخنران این نشست بود. وی ابتدا ضمن شادباش فرا رسیدن جشن سده، ابراز تشکر از پژوهشکده تاریخ ایران پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و هفته‌نامه امرداد، گفت: من به‌عنوان کسی که در فرهنگ زرتشتی بزرگ شده‌ام و افتخار می‌کنم که اسمم را از شاهنامه انتخاب کرده‌اند و یادم داده‌اند که نام فرزندم را از شاهنامه برگزینم و زمانی که فرزندم ازدواج کرد، به او شاهنامه پیش‌کش کنم، به خودم اجازه می‌دهم، به‌عنوان یک زرتشتی، از جشن سده این‌گونه که آن را دریافته‌ام، سخن بگویم.
وی سپس ضمن اشاره به ویژگی‌های گاه‌شماری زرتشتی، افزود: به من یاد دادند که آنچه را دارم با مِهر و اندیشه‌ نیک به دیگران بسپارم. معنی جشن سده هم چیزی جز این نیست. هر سال هم این جشن را برگزار کردیم.
اختیاری در تبیین علت ثبت جشن سده به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس ایران و تاجیکستان، چنین یادآور شد: زمانی که خواستیم جشن سده را ثبت جهانی کنیم، تنها و تنها کشور تاجیکستان بود که با ما همراه شد... تاجیکستان در زمان‌های سخت همراه ما بوده است.
سخنان پایانی اسفندیار اختیاری نیز بدین شرح بود: آرزو می‌کنم همان‌گونه که همه‌ شما و همه‌ ایرانیان، دل‌بسته به فرهنگ ایرانی هستید، این مِهر و دل‌بستگی هر روز بیش از گذشته گسترش پیدا کند و بدانند که این فرهنگ نه‌تنها با هیچ چیز در تضاد نیست، بلکه با همه‌ نگاه‌ها همراه است.
نمایش مستند جشن سده در دهه 1340 شمسی، اثر نعمت حقیقی، اجرای موسیقی زنده از سوی گروه موسیقی فاخته، شاهنامه‌خوانی استاد کیخسرو دهقانی و اهدای هدایا از سوی هفته‌نامه امرداد به سخنرانان و دست‌اندرکاران برگزاری این نشست، از دیگر بخش‌های این آیین پاس‌داشت بود./پایان