بحث و تبادل نظر درباره ابعاد مختلف تدوین برنامه راهبردی پژوهشگاه

چهلمین جلسه شورای پژوهشی پژوهشگاه اول آبان ماه 1402 در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با حضور اعضای شورا برگزار شد. در این جلسه علاوه بر تنفیذ و تصویب برنامه‌های پژوهشی انفرادی (نوع الف) پیشنهادی اعضای هیأت علمی پژوهشکده‌های مختلف پژوهشگاه و برخی دیگر از طرح‌های پیشنهادی مرتبط با طرح کلان ملی «استعمارشناسی در ایران»؛ اعضای شورای پژوهشی به بحث و تبادل نظر درباره شیوه‌نامه تدوین سند راهبردی دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری ابلاغی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و پیوست‌های در ارتباط با تدوین برنامه راهبردی پژوهشگاه پرداختند. تشکیل کارگروه بررسی اعتبار ناشران معتبر خصوصی در حوزه تخصصی پژوهش‌های پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشی پژوهشگاه؛ تصویب برگزاری همایش ملی «بازتاب فرهنگ و هویت ایرانی در زبان و ادبیات فارسی» توسط پژوهشکده زبان و ادبیات و ارائه گزارش دکتر مسعود قیومی، مدیر همکاری‌های علمی بین‌المللی از فعالیت‌های این مدیریت به‌ویژه در زمینه رؤیت‌پذیری فعالیت‌های علمی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه در فضای مجازی از دیگر بخش‌های این جلسه از شورا بود.

تسلیت درگذشت دکتر قیس آل‌قیس و گرامیداشت نام و یاد ایشان

در ابتدای جلسه دکتر موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه، پس از درود و صلوات بر پیامبر خاتم صلّ ا... علیه و آله و سلّم و اهل بیت علیهم السلام، با اشاره به ضایعه جبران‌ناپذیر درگذشت دکتر قیس آل‌قیس، عضو هیأت علمی بازنشسته و استاد زبان و ادبیات عرب پژوهشگاه گفت: سرکار خانم فائزه توکلی، در مراسم گرامیداشت و یادبود ایشان در پژوهشگاه به یکی از نکات بارز شخصیت دکتر آل‌قیس اشاره کرد که ایشان عشق و علاقه وافری به ایران داشت و همواره در تلاش برای جبران و ادای دین خود به ایران بود. وی اعتقاد داشت پس از مهاجرت و پذیرش در ایران، حقی بر گردن وی و خانواده‌اش در قبال ایران داشته و باید با خدمت بیشتر این دین را ادا نماید تا در قیامت بتواند پاسخ‌گوی این محبت باشد. دکتر نجفی با بیان اینکه قریب به 30 سال با مرحوم دکتر آل‌قیس در پژوهشگاه همکار بوده‌اند، بر اهمیت توجه به ابعاد سیاسی حیات ایشان، علاوه بر فعالیت‌های علمی و پژوهشی وی تأکید و از درگاه خداوند متعال برای ایشان طلب آمرزش کرد.

رئیس پژوهشگاه با اشاره به برنامه‌ریزی صورت گرفته برای بررسی برنامه‌ها و فعالیت‌های پژوهشکده‌های مختلف پژوهشگاه در شورای پژوهشی، بر اهمیت ارتباط این مسأله با اولویت‌های پژوهشی مصوب پژوهشگاه از یکسو و تدوین سند راهبردی پژوهشگاه در چارچوب شیوه‌نامه تدوین سند راهبردی دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تأکید کرد و افزود: تدوین سند راهبردی پژوهشگاه در چارچوب شیوه‌نامه ابلاغی وزارت علوم می‌تواند در جهت تبیین چیستی و ماهیت پژوهشگاه و تمایز آن از دانشگاه و مراکز آموزشی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

دکتر یحیی فوزی: نیاز است درباره رسالت و هدف پژوهشگاه بازاندیشی کنیم

دکتر یحیی فوزی، معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه، نیز بر لزوم بازاندیشی درباره رسالت و هدف پژوهشگاه تأکید کرد و گفت: ضرورت دارد در پژوهشگاه درباره رسالت و هدف این مرکز و ارتباط آن با اولویت‌های پژوهشی پژوهشگاه اندیشیده شود تا فعالیت‌ها و برنامه‌های صورت گرفته در پژوهشگاه برای عموم جامعه و سایر نهادها و مراکز علمی و آموزشی به صورتی روشن و مشخص معرفی گردد. تعریف و تئوریزه کردن این موضوع منجر به تقویت جایگاه پژوهشگاه و دفاع از شأن و اعتبار آن خواهد شد.

تأکید بر راه‌‌اندازی فرایند درخواست پایه تشویقی اعضای هیأت علمی در سامانه سیماپ

دکتر فوزی با اشاره به طرح سوالاتی از سوی اعضای هیأت علمی درخصوص نحوه بررسی و اعطای پایه تشویقی به متقاضیان ادامه داد: شاخص‌ها و ملاک‌های مختلفی برای احتساب امتیازات و اعطای پایه تشویقی همچون امتیاز استاد سرآمد پژوهشی، آموزشی، و فرهنگی، تألیف کتاب، مقاله، ثبت اختراع، طرح‌های پژوهشی، کسب جوایز و... در آیین‌نامه اعطای پایه تشویقی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه لحاظ شده است.  وی اظهار امیدواری کرد با توجه به برنامه‌ریزی صورت گرفته برای افزودن فرایند درخواست پایه تشویقی به صورت الکترونیک از طریق سامانه سیماپ، این بخش در هفته پژوهش به بهره‌برداری برسد تا متقاضیان بتوانند با بارگزاری مستندات فعالیت‌های خود، درخواست خود را ارسال نمایند.

معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه در بخش پایانی سخنان خود، ضمن قدردانی از دست‌‌اندرکاران برگزاری همایش‌ها در پژوهشگاه گفت: پیش‌نشست‌ها و پیش‌همایش‌های مختلفی در زمینه همایش‌هایی همچون «فرهنگ، رسانه‌ و تحولات نسلی در ایران: روندها، چالش‌ها و راهکارها» «روش‌های پژوهش در علو انسانی و اجتماعی؛ گذار از داده به دانایی»؛ و «مسأله تورم در ایران؛ ریشه‌ها، آثار و سیاست‌ها» با حضور اندیشمندان و پژوهشگران و علاقه‌مندان به این موضوعات برگزار شده است و امید است با قوت و جدیت دست‌اندرکاران برگزاری آنها، نتایجی ارزشمند و مؤثر در زینه مسائل کشور در اختیار مسئولان و عموم مردم قرار دهد.

تصویب برگزاری همایش «بازتاب فرهنگ و هویت ایرانی در زبان و ادبیات فارسی»

در ادامه جلسه شورا، درخواست پژوهشکده زبان و ادبیات برای برگزاری همایش «بازتاب فرهنگ و هویت ایرانی در زبان و ادبیات فارسی» پس از بحث و تبادل نظر اعضای شورا، مورد تصویب قرار گرفت. با توجه به تشریح محورها، مسائل و جزئیات برگزاری همایش در یکی از جلسات پیشین شورا توسط دکتر علیرضا شعبانلو، رئیس پژوهشکده زبان و ادبیات، دکتر یوسف محمدنژاد عضو شورای پژوهشی پژوهشگاه نیز بر اهمیت برگزاری همایش و موضوع آن تأکید کرد و گفت: ایران سرزمینی تخیلی نیست، بلکه در شاهنامه یا سایر آثار ادبی از شهرها و موقعیت‌های جغرافیایی آن در برهه‌ها و دوران‌های مختلف تاریخی همچون آذربایجان، شیراز، اهواز، زابل، نیشابور، طالقان و... یاد شده است. اساساً یکی از دلایل شکل‌گیری حماسه، وجود تلقی و ذهنیتی از ایران و ایرانیان بوده است. دکتر محمدنژاد با اشاره به جامعیت مفهوم هویت ایرانی ادامه داد: به‌طور کلی مفهوم هویت ایرانی مفهومی عام و جامع است که مفاهیم متعدد دیگری همچون هویت ملی، هویت اسلامی، هویت شیعی و... را پوشش می‌دهد. در این مفهوم، هویت ایرانی پیش از اسلام و هویت ایرانی پس از اسلام و شیعی ایرانیان نیز نهفته است.

تشکیل کارگروه بررسی اعتبار ناشران معتبر خصوصی در حوزه تخصصی پژوهش‌های پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشی پژوهشگاه

در ادامه جلسه شورا و در ادامه مباحث جلسات پیشین شورا، موضوع بررسی درخواست پژوهشکده‌های مختلف پژوهشگاه جهت بررسی فهرست ناشران حقیقی خصوصی معتبر برای انعقاد قرارداد کارفرمایی انتشار آثار اعضای هیأت علمی مورد بحث و تبادل نظر اعضای شورا قرار گرفت. با توجه به مباحث صورت گرفته درخصوص موضوع احتساب قراردادهای انتشار کتاب با ناشران معتبر خصوصی به‌عنوان قرارداد کارفرمایی و اعلام  ناشران معتبر خصوصی توسط پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشی پژوهشگاه در حوزه تخصصی پژوهش‌های خود به معاونت پژوهشی و تحصیلات تکمیلی، ضرورت اعتبارسنجی مداوم فهرست این ناشران از سوی اعضای شورا مورد تأکید قرار گرفت. بر این اساس مقرر شد کارگروهی متشکل از: دکتر یحیی فوزی، دکتر مهدی معین‌زاده، دکتر محمدعلی فتح الهی، دکتر حمیدرضا دالوند، دکتر فرانک جهانگرد و دکتر الهام ابراهیمی مسئولیت بررسی فهرست ناشران معرفی شده از سوی پژوهشکده‌ها را بر عهده داشته باشند.

بررسی برنامه راهبردی پژوهشگاه

سپس اعضای شورای پژوهشی به بحث و تبادل نظر درباره برنامه راهبردی پژوهشگاه پرداختند. در این بخش از جلسه، ابتدا دکتر مسعود رضایی، مدیر نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت پژوهشگاه، وجوه تمایز و مشابهت شیوه‌نامه جدید تدوین سند راهبردی دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری ابلاغی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و پیوست‌های آن را در ارتباط با اسناد برنامه راهبردی پیشین پژوهشگاه تشریح کرد و گفت: پس از انتصاب دکتر سهرابی به‌عنوان مشاور وزیر در برنامه‌ریزی و مدیریت راهبردی توسط دکتر زلفی‌گل، وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری؛ کارگروهی برای بررسی تدوین سند راهبردی دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری تشکیل شد. شیوه‌نامه جدید ثمره جلسات مستمر این کارگروه بوده و مطابق ابلاغ صورت گرفته ضرورت دارد دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی در تدوین برنامه راهبردی خود استلزامات آن را رعایت نمایند.

دکتر رضایی سپس با تأکید بر ضرورت وجود چند رکن اساسی همچون چشم‌انداز، بیان مأموریت، راهبردها و... در تدوین سند راهبردی پژوهشگاه، به بیان اهداف هشت گانه عالی نظام علوم، تحقیقات و فناوری پرداخت که عبارت‌اند از: ۱- توجه به مزیت نسبی و نیازهای مهم مناطق در قالب مأموریت‌گرایی و آمایش سرزمین (آموزش، پژوهش و برون‌داد هدفمند)؛ ۲- عدالت محوری در توزیع انواع منابع و امکانات؛ ۳- اعتلای هویت و اندیشه اسلامی-ایرانی؛ ۴- مرجعیت علمِ نافع و توانمندساز (تولید خدمت، ثروت و سرمایه از دانش)؛ ۵- تربیت نیروهای متخصص، متعهد، خلاق، متخلق، ماهر و کارآفرین (با رویکرد شاگرد، فناور و نوآورپروری)؛ ۶- کاربردی کردن، تقاضامحوری و تجاری‌سازی محصولات و دستاوردهای علمی (به‌روزرسانی و تقویت ارتباط با صنعت و جامعه)؛ ۷- توسعه همکاری‌های الهام‌بخش بین‌المللی (دیپلماسی علمی، فناوری و نوآوری)؛ و ۸- کیفی‌سازی ساختارها و بهره‌ورسازی فعالیت‌های علمی، پژوهشی،فناوری ونوآوری. مدیر نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت پژوهشگاه سپس جهت‌گیری‌های مورد انتظار وزارت از دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها در این سند و شاخص‌های مختص پژوهشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها و مؤسسات پژوهشی مندرج در آن را اعلام کرد.

سپس اعضای شورا به بحث و تبادل نظر در این باره پرداختند. اهمیت برقراری ارتباط میان اولویت‌های پژوهشی و تدوین سند راهبردی پژوهشگاه در چارچوب شیوه‌نامه ابلاغی وزارت علوم؛ اهداف عالی مندرج در شیوه‌نامه ابلاغی و تناسب موارد آن با فعالیت‌ها و برنامه‌های پژوهشگاه؛ عدم درج فعالیت‌های روزانه و جاری پژوهشگاه در تدوین برنامه راهبردی جدید پژوهشگاه؛ تأکید بر نگاه تحولی در تدوین برنامه راهبردی پژوهشگاه؛ توجه به شاخص‌های ارزیابی پژوهشگاه‌ها در سند ابلاغی و... از مهم‌ترین محورهای مورد بحث اعضای شورا بود.

با توجه به اهمیت موضوع و ابعاد و جوانب مختلف آن، مقرر شد بررسی بخش‌های مختلف شیوه‌نامه ابلاغی وزارت علوم در ارتباط با برنامه‌ها و اولویت‌های پژوهشی پژوهشگاه در جلسات آتی شورا به صورت جزئی مورد بحث و تبادل نظر بیشتر قرار گیرد.

تنفیذ و تصویب برنامه‌های پژوهشی پیشنهادی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه

در ادامه جلسه شورا، پس از قرائت عنوان و مجری برنامه‌ پژوهشی انفرادی (نوع الف) پیشنهادی عضو هیأت علمی پژوهشکده تاریخ ایران توسط دکتر معین‌زاده، مدیر پژوهشی پژوهشگاه، برنامه‌های پژوهشی پیشنهادی مورد تنفیذ و تصویب قرار گرفت. همچنین در این بخش از جلسه شورا، دو برنامه پژوهشی تألیفی و یک برنامه پژوهشی ترجمه‌ای پیشنهادی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه ذیل طرح کلان ملی «استعمارشناسی در ایران» نیز به تصویب اعضای شورا رسید.

گزارش دکتر قیومی درباره اقدامات مدیریت همکاری‌های علمی بین‌المللی در زمینه رؤیت‌پذیری فعالیت‌های علمی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه در فضای مجازی

بخش پایانی جلسه شورا، به گزارش دکتر مسعود قیومی، مدیر همکاری‌های علمی بین‌المللی از فعالیت‌های این مدیریت به‌ویژه در زمینه رؤیت‌پذیری فعالیت‌های علمی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه در فضای مجازی اختصاص داشت.

دکتر قیومی در تشریح فعالیت‌های مختلف متداول مدیریت همکاری‌های علمی بین‌المللی گفت: پیگیری کلیه امور جاری مربوط به پژوهشگاه در مناسبات بین‌المللی؛ پیگیری مجوز و برگزاری سخنرانی‌ها، نشست‌ها و همایش‌های بین‌المللی اعم از مجازی و حضوری؛ پیگیری امور مربوط به اعزام اساتید در کرسی‌های آموزش زبان فارسی و ایران‌شناسی؛ تهیه گواهی اشتغال به کار اعضا برای درخواست ویزا؛ گرفتن ویزا برای مدعوین خارجی؛ و اقدام برای درخواست استعلام‌های حراستی مدعوین خارجی از وزارت عتف و... ازجمله فعالیت‌های روزانه و متداولی است که در این مدیریت صورت می‌گیرد.

مدیر همکاری‌های علمی بین‌المللی پژوهشگاه اجرای طرح رؤیت‌پذیری فعالیت‌های علمی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه در فضای مجازی از سال 1400 را از مهم‌ترین برنامه‌های این دفتر برشمرد و ادامه داد: بدین منظور در شبکه‎‌های اجتماعی علمی با برگزاری وبینارهای جداگانه برای هر یک از پژوهشکده‌ها، مراکز و گروه‌ها تلاش شد تا گام‌های اولیه برداشته شود. همچنین از اعضاء درخواست شد تا نسبت به فعال‌سازی حساب کاربری Google Scholar خود با ایمیل سازمانی پژوهشگاه اقدام نمایند. در اقدامی دیگر در این راستا علاوه بر درخواست بارگذاری مستندات علمی اعضای هیأت علمی در وبگاه‌های  Academia و ResearchGate؛ کارشناسان دفتر روابط بین‌الملل نیز به اعضا جهت فعال‌سازی وبگاه‌ها و بارگذاری مستندات یاری رساندند.

دکتر قیومی به‌روزرسانی وبگاه انگلیسی پژوهشگاه را از دیگر اقدامات مهم این مدیریت دانست و گفت: بدین منظور علاوه بر بازسازی ساختار وبگاه انگلیسی پژوهشگاه، محتوای صفحات نیز به‌روزرسانی شده است. وی در این بخش علاوه برتذکر اهمیت موضوع استفاده از ایمیل سازمانی به جای ایمیل شخصی، با توجه اتصال فهرست اعضاء در وبگاه انگلیسی به شرح حال انگلیسی در سامانه سیماپ، بر ضرورت درج دقیق معادل‌های انگلیسی فعالیت‌های اعضاء و به‌روزرسانی شرح حال انگلیسی آنان در این سامانه تأکید کرد.

مدیر همکاری‌های علمی بین‌المللی پژوهشگاه از به‌روزرسانی صفحه انگلیسی مجلات نیز خبر داد و گفت: تقریباً صفحه مجلات در وبگاه انگلیسی فاقد توضیح کافی درباره مجله، رویکرد آن و نحوه ارسال مقاله به زبان انگلیسی بوده و همچنین تقریباً تمامی مجلات فاقد استاندارد لازم و نمایه بین‌المللی مانند اسکوپوس هستند و ضرورت دارد با همکاری مدیریت نشر و ویرایش، سردبیران و مدیران مسئول نشریات این اطلاعات درباره مجلات تکمیل شود.

دکتر قیومی ترجمه فهرست عناوین طرح‌های پژوهشی اعضای هیأت علمی؛ ایجاد صفحه فهرست جوایز ملی پژوهشگاه؛ و ایجاد امکان ارسال درخواست دانشجویان خارجی برای تحصیل در پژوهشگاه از طریق فرم و... را از دیگر اقدامات این مدیریت برشمرد. وی اقدام مهم دیگر این دفتر را تدوین کتاب تاریخ ایران به زبان ساده فارسی برای مخاطبان غیرفارسی‌‌زبان ذکر کرد.

مدیر همکاری‌های علمی بین‌المللی پژوهشگاه در بخش دیگری از گزارش خود به تشریح وضعیت رصد فعالیت‌های علمی اعضای هیأت علمی پژوهشگاه توسط سازمان‌ها و نهادهای ملی و بین‌المللی پرداخت و ادامه داد: «سامانه علم‌سنجی اعضای هیأت علمی، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی» وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به پایش فعالیت‌های علمی صورت گرفته توسط اعضای پژوهشگاه براساس تعداد مقالات آنان و همچنین میزان ارجاع‌دهی به مقالات براساس معیار h-index  می‌پردازد. همچنین مراکزی همچون ISC یا سامانه‎های رصد بین‎المللی و ارائه رتبه‌بندی مؤسسات علمی در سطح جهانی نیز با بررسی فعالیت‌های صورت گرفته در پژوهشگاه اقدام به رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی می‌نمایند که بر اهمیت توجه بیش از پیش به فعالیت‌های بین‌المللی و درج معادل انگلیسی فعالیت‌های علمی اعضاء دارد.

با توجه به گزارش ارائه شده توسط دکتر قیومی درباره جایگاه پژوهشگاه در میان مؤسسات پژوهشی، اعضای شورای پژوهشی بر اهمیت همکاری اعضای هیأت علمی در به‌روزرسانی مشخصات انگلیسی فعالیت‌های خود نظیر معادل انگلیسی کتاب‌ها، مقالات، و... و نیز به‌روزرسانی صفحه انگلیسی پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشی در وبگاه پژوهشگاه و حمایت و تقویت مدیریت همکاری‌های علمی بین‌المللی پژوهشگاه تأکید کردند. برگزاری نشست‌های علمی به زبان خارجی؛ درج چکیده انگلیسی طرح‌ها و مقالات در وبگاه انگلیسی؛ معرفی مختصر رویدادها و فعالیت‌های صورت گرفته در پژوهشگاه در وبگاه انگلیسی؛ و... از مهم‌ترین محورهای مباحث اعضای شورا در این زمینه بود./پایان