چهارمین پیش‌نشست همایش ملی «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران»
گزارش نشست «آینده و فرصت‌های ارتباطات و تحولات نسلی در ایران»
چهارمین پیش‌نشست همایش ملی «فرهنگ، رسانه و تحولات نسلی در ایران: روندها، چالش‌ها و راهکارها» با عنوان «آینده و فرصت‌های ارتباطات و تحولات نسلی در ایران»، 29 شهریورماه 402 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
نسلها و فرصت ها: نگاهی به دیدگاه نسلی نوربرت الیاس
در ابتدای نشست، دکتر محمدامین کنعانی، عضو هیأت علمی دانشگاه گیلان، سخنرانی خود را با عنوان «نسلها و فرصت‌ها: نگاهی به دیدگاه نسلی نوربرت الیاس» ارائه کرد و گفت: ابتدای شکل‌گیری هویت یک فرد، دوره نوجوانی است. اولین بارقه‌های ابژه‌های کودکی توسط والدین تحمیل می‌شود، ولی در دوره نوجوانی است که نوجوان تلاش می‌کند که ابژه‌های خودش را تعیین کند. لذا در این سن والدین با فرزندان چالش دارند. به‌عنوان نمونه در انتخاب رشته فرزندان معمولاً دچار تنش می‌شوند.
وی سپس به دو تعریف از نسل اشاره کرد و خاطرنشان ساخت: در تعریف انسان شناختی، انسان شناسان به روابط خویشاوندی اهمیت می‌دهند و بر این اساس معتقدند که فاصله نسلها 25 سال است و هر 25 سال یک نسل شکل می‌گیرد. در این تعریف، انتقال میراث فرهنگی از والدین به فرزندان صورت می‌گیرد. اما در تعریف جمعیت‌شناختی، وجه غالب نسل، مفهومی به نام «کوهورت» است که به معنای لغوی به معنای «هم دوره‌ای» است و از دسته‌ای از افراد صحبت می‌کنند که در دوره‌ای، رویدادهای خاصی را تجربه می‌کنند. مثلاٌ افرادی‌که در سال 1400 وارد دانشگاه شدند، تجربه خاصی را از سر گذراندند که افراد در دوره‌های دیگر این تجربه را نداشته‌اند یا قدیم‌تر نسلی که انقلاب و جنگ را تجربه کرد، نسلی متفاوت بود، چراکه تجربه متفاوتی داشت.
این استاد دانشگاه با اشاره به نظرات مانهایم یادآور شد: مانهایم نسل را گروهی در نظر می‌گیرد که جایگاه مشترک دارند و جایگاه مشترک آنها «تولد» است، لذا بیولوژی با بحث نسل گره خورده است، چراکه از جایگاه نسلی مشترک برخوردار می‌شوند. مفهوم دیگری که وی وارد می‌کند «مشارکت و تجربه کردن رویدادها» است، لذا بر مبنای تعریف مانهایم، بسیاری از جامعه شناسان در همین تعریف اصلی و کوهورتی نسل مشترک هستند.
دکتر کنعانی در ادامه به نظرات «نوبرت الیاس» پرداخت و افزود: در تعریف اساسی نسل، تفاوت چندانی بین الیاس و مانهایم وجود ندارد، اما اهمیت الیاس در تحقیقات تجربی است که در زمینه نسلی انجام داده، در حالیک‌ه مانهایم فاقد بنیان‌های تجربی لازم در این حوزه است. بنابراین الیاس ضعف داده‌ای و تجربی نسل را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، در رویکرد نظری هم قدری تفاوت بین این دو وجود دارد. الیاس رویکرد فرآیندی دارد و نسل را در طی فرآیند زندگی اجتماعی معنا می‌کند. رویکرد شبکه‌ای الیاس هم خصلت تجربی و داده‌ای الیاس را تقویت می‌کند. درواقع در رویکرد شبکه‌ای افراد وابسته به‌هم هستند.
وی با اشاره به سومین جنبه از رویکرد الیاس، آن را مهم دانست و خاطرنشان کرد: در این رویکرد، از مقوله‌ای به نام «شانس‌ها و فرصت هایی» که برای نسل فراهم می‌شود یا از آن گرفته می‌شود، صحبت به میان می‌آید. بر این اساس، سؤال این است که چه رویدادی تجربه مشترک متولدین دهه 80 است؟ به‌نظر می‌رسد که غلبه امر رسانه و رسانه‌ای شدن زندگی آنها، تجربه مشترک‌شان باشد. درواقع زندگی آنها بدون رسانه بی‌معنا است و دائماً با رسانه کار دارند، لذا نسل رسانه‌ای می‌تواند وضعیت آینده را رقم زند.
کانال‌های فرصت
طبق نظر این عضو هیأت علمی دانشگاه گیلان، بزرگترین چالش نسل رسانه‌ای بسته شدن کانال‌های فرصت است. این نسل با نوعی کمبود شغلی مواجه است و لذا با بسته بودن فرصت‌های شغلی، تلاش می‌کند از طریق رسانه برای خود فرصت شغلی ایجاد کند. در کنار آن رسانه برای این نسل، منبعی برای شکل‌گیری معناست و مجموع این دو حوزه باعث می‌شود که این نسل تحرک زیادی داشته باشد. براساس نظر این سخنران، فرصت‌هایی که از یک گروه سلب می‌شود، یا داده می‌شود، ویژگی‌های نسل را می‌سازد. به باور او، رسانه در جهان امروز نقش عملی در شکل‌گیری نسل دارد و مطالعه رابطه نسل و رسانه و تقاطعات آنها با یکدیگر، موضوعات مهمی هستند که باید مطالعاتی مرتبط با آنها انجام شود.
ملاحظاتی درباره آینده‌پژوهی در حوزه تحولات نسلی
سخنران دیگر این نشست دکتر محمد مهدی مولایی درباره تحولات نسلی با عنوان «ملاحظاتی درباره آینده‌پژوهی در حوزه تحولات نسلی» صحبت کرد. طبق نظر او از منظر آینده‌پژوهی کارهای نسلی در ایران خیلی کم است و عمدتاً در سطح پیش‌بینی به آن توجه می‌شود، اما در واقع، آینده‌پژوهی با نگاه‌های متفاوتی تلاش می‌کند جریان‌ها را بشناسد و به تحقق آینده بهتر کمک کند. به‌نظر وی آینده از «بر هم‌کنش» چهار عنصر مطالعه می‌شود: رویدادها، تصاویر، روندها و عوامل در حال ظهور و اقداماتی که انجام می‌شود. مطالعه آینده توأمان مطالعه زمان حال و گذشته را در بر‌می‌گیرد.
نسل‌های ایکس، وای و زد
دکتر مولایی توضیح داد: در حوزه تحولات نسلی در غرب، مبنای مطالعات روی نسل‌های ایکس، وای و زد است(x.y.z). نسل جهانی هم عنوانی است که متأثر از جهانی شدن در اغلب کشورها استفاده می‌شود به جز کشورهای آسیای جنوب شرقی که نسل‌بندی‌شان را با عناوین متفاوتی بیان می‌کنند. در ایران، ابتدا مطالعات نسلی از عبارات، نسل اول، دوم و سوم و بعد بر مبنای سال تولد را طرح کردند. در چارچوب مبتنی بر نسل‌بندی در کشورهای غربی، رویداد بخشی از هویت یک نسل را می‌سازد. این موضوع وجود یا گسست پیوستگی نسلی را نشان می‌دهد. رویدادها تجربیات مشترک نسلها را می‌سازند. مثلاً نسل جدید معادل ایکس غربی (دهه 80 ایران) چون رویدادهای بزرگ متفاوتی نسبت به نسل‌های قبل تجربه کرده‌اند، با نسل‌های قبل فرق دارد.
عنصر دوم آینده‌پژوهی روند است که جنبه جمعیت‌شناسی دارد و این که نسلها جایگزین هم می‌شوند، رفتار و گرایش‌های آنها در قالب روندها مطالعه می‌شوند. نکته مهم مورد توجه آینده‌پژوهی، توجه به عوامل در حال ظهور است که روند‌های در حال شکل‌گیری و تثبیت‌نشده هستند. فهم این عوامل سیاست‌گذاری و مدیریت را منطقی و مفید می‌سازد.
نکته دیگر، مطالعه تصاویر آینده است با این منطق که این تصاویر تا حد زیادی تصمیم‌های ما را می‌سازند و واقعیت از دل اینها شکل می‌گیرد. مطالعه تصاویر نسل‌های مختلف نسبت به موضوعات متفاوت به حاکمیت کمک می‌کند که قبل از تبدیل آنها به رفتار، شناسایی و مدیریت شوند. دکتر رهبری توضیح داد که چگونه رخداد شکاف در انتخابات و تبدیل شدن نسل به عامل اصلی در رقابت‌های سیاسی موجب اهمیت یافتن نسل شده است.
این استادیار دانشگاه در ادامه: شوارتز، پیشران‌ها و عدم قطعیت‌ها را عوامل اصلی آینده می‌داند. از این منظر بحث نسلها را در نسبت با پیشران‌های بیرونی می‌توان فهمید، نگاه کل‌نگر و تلاش برای دیدن یک پدیده از مناظر مختلف، ویژگی آینده‌پژوهی است که موجب شده آن را یک فعالیت فرارشته‌ای بدانند که عملاً یا همکاری حوزه‌های دانشی مختلف می‌تواند انجام شود. از این منظر اگر بخواهیم مطالعات نسلی را هدف خود قرار دهیم، پیشران‌های بیرونی بحث‌های فناورانه مثل ارزهای دیجیتال تا فناوری‌های جدید و مباحث کلان حقوقی، سیاسی و غیره مرتبط با آنها باید مدنظر قرار گیرند.
دکتر مولایی چارچوب دیگری معرفی کرد که دقت بالاتری دارد و عوامل را در پنج گروه قرار می‌دهد و عبارت است از طیف تغییر از ثابت‌ها تا آشوبناک و طیف دانش که مدام ضعیف‌تر می‌شود، لذا تناقض‌ها (روندها) عدم قطعیت‌ها و شگفتی‌سازها مطرح می‌شوند. در تحولات نسلی، ثابت‌ها نسبت به قرن‌های گذشته در مراحل زندگی بازتعریف شده‌اند و مثلاً الان kipperها یا twixterها اضافه شده‌اند. (جوانانی که همچنان با خانواده‌هایشان زندگی می‌کنند). دقت در این الگوهای به‌ظاهر ثابت مهم است. تناقض‌ها و کشف آنها مثل استفاده زیاد نسل زد از وسایل ارتباطی و احساس تنهایی شدید در آنها یا برآورد اینکه نسلها در هرم جمعیتی چه جایگاهی دارند، باید مطالعه شوند. عدم قطعیت‌ها عوامل آینده‌ای هستند که مسیرشان برای ما مشخص نیست. مثلاً ما می‌دانیم تا 10 سال آینده جمعیت ایران به‌سمت پیری خواهد رفت. اما عناصری از آینده هم وجود دارند که درباره‌شان برآوردی نداریم.
هوش مصنوعی و افزایش نرخ بیکاری در آینده
او در ادامه به معرفی شگفتی‌سازها پرداخت و گفت: شگفتی‌سازها یا wild cards حوادث با احتمال وقوع اندک هستند که تأثیرات زیادی را می‌توانند ایجاد کنند. شگفتی‌سازها 3 دسته‌اند: عوامل طبیعی مثل زلزله، سونامی و ... عوامل انسانی هم دو دسته‌اند: یک‌د‌سته ناخواسته‌اند و دسته دیگر با برنامه‌ریزی ایجاد می‌شوند، مثل رویداد 11 سپتامبر. اینها به‌واسطه رصد کردن bigsignalها یا نشانک‌های ضعیف قابل شناسایی‌اند و فهم اینها خیلی مهم است. مثلاً استفاده عملیاتی از ابزار‌های هوش مصنوعی می‌تواند در10 سال آینده موجب وقوع بیکاری گسترده‌ای شود و نرخ بیکاری به‌طور قابل توجهی افزایش یابد. یا احتمال فراهم شدن دست‌کاری ژنتیکی و سفارش دادن برای تولدهای جدید یکی از همین نشانک‌هاست که باید خیلی مورد توجه قرار بگیرند.
این استاد دانشگاه توضیح داد: متولدین پس از 2010، آلفا و پس از 2025، بتا نامیده شده‌اند و الان با کمک همین نشانک‌های ضعیف گمانه‌زنی درباره نسل بتا شروع شده است. فناوری‌ها یکی از عناصر مهم در شکل‌دادن به نسلها هستند و هوش مصنوعی یکی از مهمترین‌هاست: نسل بتا، نسل هوش مصنوعی است که با آن رشد خواهد کرد.
دکتر مولایی در خاتمه سخنانش تشریح کرد: نسل‌های جدیدتر به‌دلیل قدرتی که در پلتفرم‌های دیجیتال دارند، نسبت به نسل‌های مشابه در دهه‌های گذشته از نظر فرهنگی نقش و قدرت زیادی دارند. در پایان، وی جمع‌بندی کرد که نیاز هست که در بحث تحولات نسلی بر نشانک‌های ضعیف و تصاویر دقت بیشتری داشت تا کمی بفهمیم که دارد چه اتفاقی می‌افتد. وی به ضرورت آینده‌پژوهی به‌دلیل فاصله‌ای که درک اجتماعی بین حوزه علم و حوزه سیاست‌گذاری دارد، تأکید کرد./پایان
نظر شما :