گزارش نشست «حدیث موضوع تا موضوعات‌نگاری»
نشست «از حدیث موضوع تا موضوعات‌نگاری؛ نگاهی به جریان‌ها و گونه‌های آثار درباره احادیث ساختگی»، 17 تیرماه 402 به همت گروه مطالعات حدیثی شیعه پژوهشکده مطالعات قرآنیِ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و با سخنرانی دکتر مرتضی سلمان‌نژاد برگزار شد.
در ابتدای جلسه دکتر مریم قبادی، مدیر گروه تازه تأسیس مطالعات حدیثی شیعه توضیحات کوتاهی درباره اهداف و مأموریت‌های گروه ارائه داد و گفت: در راستای راهبردهای پژوهشکده مطالعات قرآنی، این گروه به پژوهش‌هایی با رویکرد میان‌رشته‌ای و آکادمیک با تمرکز بر حدیث شیعه می‌پردازد. این رویکردها شامل طیفی از مطالعات نوین همچون انسان‌شناسی تاریخی_فرهنگی، تاریخ انگاره و اندیشه، مطالعات ادبی و زبان‌شناختی، مطالعات تطبیقی، تاریخ‌گذاری حدیث و جریان‌شناسی خواهد بود. همچنین بررسی و نقد رویکردهای خاورشناسان در مطالعه، تاریخ‌گذاری و نقد حدیث مدنظر قرار خواهد گرفت. دکتر قبادی افزود: مطالعات مربوط به مباحث نظری روش‌شناسی‌های نوین، نسخ خطی، احیای تراث و همچنین ترجمه پژوهش‌های فاخر مرتبط با دغدغه‌های گروه نیز در دستور کار خواهد بود. برگزاری نشست‌هایی با موضوع احادیث جعلی (موضوع) نیز در همین راستا در دستور کار گروه قرار گرفته است. وی سپس از دکتر سلمان‌نژاد دعوت کرد که به ایراد سخن یپردازد.
دکتر سلمان‌نژاد در آغاز سخنانش گفت: حدیث به‌مثابه مهم‌ترین منبع دریافت آموزه‌های دینی پس از قرآن کریم، آگاهانه یا غیرآگاهانه درگیر آسیب‌های بسیاری شده است. پدیده وضع، یکی از جدی‌ترین آسیب‌هایی است که در طول تاریخ مورد توجه علمای اسلامی به ویژه محدثان بوده است. سنت وضع‌پژوهی، بیشتر در فضای اهل سنت به‌طور مداوم از سده 5 قمری تا دوره معاصر ادامه داشته است و آثار بسیاری در این خصوص به نگارش درآمده است.
وی در ادامه به بررسی تحولات سبک الموضوعات و جریان‌ها و گونه‌های مرتبط با آن از سده‌های نخستین هجری تا دوره معاصر پرداخت و گفت: کاربست رویکرد تاریخی در تحلیل آنچه به پدیده وضع مرتبط است، می‌تواند درک جامعی از تحولات رخ داده در سبک الموضوعات را نمایان سازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که درک حاصل از حدیث موضوع در سده‌های مختلف دچار تحولات فراوانی شده است. بر این اساس ماهیت حدیث موضوع در تدوین های نخستین (الموضوعات) بر مبنای سنتی در میان محدثان شکل گرفته بود که در آن یک تعریف قراردادی از حدیث موضوع مورد نظر بود؛ در این معنای قراردادی، احادیثی در کتب موضوعات گردآوری می‌شدند که نویسنده در مقام یک قاضی، با توجه به شواهد و قرائن به موضوع بودن آنها حکم داده باشد. این تلقی از حدیث موضوع موجب می‌شد که عملاً در کتب موضوعات، سخن گفتن درباره موضوع بودن یک حدیث نه از جنس اِخبار برآمده از فحص، که از جنس قضا و داوری باشد.
دکتر سلمان‌نژاد تصریح کرد: با توجه به ماهیت قضاوت‌های نویسندگان کتب موضوعات و اختلاف رویکردهای آنان، نمی‌توان معیارهای آنان در خصوص داوری را با دقت معین کرد، ولی می‌توان در کل یادآور شد که داوری ایشان اگر سندی_متنی باشد، بر مبنای دو محور اصلی دوران می‌کند: حدیثی که از حیث سند و متن مصداق حدیث منکر باشد و حدیثی که دست‌کم یکی از راویان قرار گرفته در سلسله اسناد آن متهم به وضع بوده باشد./پایان
نظر شما :