گزارش پیش‌نشست «نظم منطقه‌ای و موازنه قدرت در خاورمیانه در پیامد جنگ اوکراین»
دهمین پیش‌نشست همایش بین‌المللی نظم جدید بین‌الملل، بحران اوکراین و جایگاه جمهوری اسلامی ایران با عنوان «نظم منطقه‌ای و موازنه قدرت در خاورمیانه در پیامد جنگ اوکراین» 20 دی‌ماه 401، با سخنرانی استادان و صاحب‌نظران حوزه خاورمیانه و روابط بین‌الملل و حضور جمعی از تحلیل‌گران و علاقه‌مندان روابط بین‌الملل برگزار شد. در این نشست بعد از اعلام خیرمقدم ریاست پژوهشکده مطالعات سیاسی، روابط بین‌الملل و حقوق، دکتر محمدعلی فتح الهی و بیان مقدمه‌ای از سوی مدیر نشست، دکتر علی اکبر اسدی مدیر گروه مطالعات منطقه‌ای، دکتر رحمان قهرمان‌پور، کارشناس ارشد مسائل منطقه و بین‌الملل و دکتر حسن احمدیان عضو هیأت علمی دانشگاه تهران به ایراد سخنرانی پرداختند.
ویژگی‌های نظم خاورمیانه متأثر از قدرت‌های بزرگ
دکتر قهرمان‌پور به عنوان سخنران نخست نشست ابتدا به ویژگی‌های نظم خاورمیانه متأثر از قدرت‌های بزرگ اشاره کرد و سپس ضمن تبیین وضعیت منطقه قبل از جنگ اوکراین تلاش کرد تا به تحلیل اثرات جنگ اوکراین بر خاورمیانه بپردازند. وی گفت: آسیب‌پذیری و ضعف در برابر قدرت‌های بزرگ؛ ضعف دولت‌ها بدین معنی که قدرت دولت‌ها متأثر از توسعه اقتصادی نیست و آسیب‌پذیری دولت‌ها در برابر هویت‌های فراملی از جمله هویت‌های مذهبی و قومی مانند پان‌عربیسم.
دکتر قهرمان‌پور در ادامه به وضعیت خاورمیانه در دوره قبل از جنگ اوکراین اشاره کرد که از مهمترین روندها و مؤلفه‌های آن می‌توان به تصمیم آمریکا به کاهش حضور نظامی در منطقه، تلاش روسیه برای افزایش حضور در خاورمیانه به‌خصوص بعد از ورود به جنگ سوریه و نگاه اقتصادی چین به منطقه و عدم تمایل به حضور نظامی در منطقه اشاره کرد.
حضور چین در خاورمیانه جدی‌تر می‌شود
دکتر قهرمان‌پور در ادامه سخنان خود در تبیین اثرات جنگ اوکراین بر نظم خاورمیانه به محورها و تحولات مختلفی اشاره کرد و افزود: درحالی‌که ورود چین به رقابت‌های هسته‌ای باعث تضعیف مزیت هسته‌ای روسیه شده است، اما مهمترین چالش‌های روسیه به سلاح‌های هسته‌ای نامتعارف مربوط است. به اعتقاد دکتر قهرمان‌پور افول سطح قدرت روسیه در رقابت با چین و آمریکا در نتیجه جنگ اوکراین باعث می‌شود تا روسیه با کاهش توان برای اثرگذاری بر معادلات خاورمیانه مواجه باشد. در مقابل به‌نظر می‌رسد در دوره اخیر، حضور چین در خاورمیانه جدی‌تر می‌شود. به‌خصوص چینی‌ها در تلاش هستند تا خلیج‌فارس را به حوزه اصلی نفوذ خود تبدیل کنند. ضمن اینکه آمریکایی‌ها دو خط قرمز اصلی خود یعنی پترویوان و ایجاد پایگاه‌های نظامی را برای نوع نقش‌آفرینی چین در خلیج فارس لحاظ می‌کنند. ضمن اینکه آمریکا برای تداوم یا کاهش حضور در خاورمیانه در سطح داخلی اجماع نداشته و با عدم قطعیت‌هایی در این خصوص روبه‌روست. از دیگر موضوعات جدید ناشی از جنگ اوکراین به باور دکتر قهرمان‌پور می‌توان به تشدید رقابت‌های درون‌منطقه‌ای اشاره کرد.
مفهوم نظم و تعریفی از نظم منطقه‌ای
دکتر احمدیان به عنوان سخنران دوم نشست در بخش نخست سخنان خود ضمن اشاره به مفهوم نظم و ارائه تعریفی در خصوص نظم منطقه‌ای به تبیین نقاط عطف در نظم‌های پیشین در منطقه خاورمیانه پرداخت و گفت: مقاطع زمانی زیر به‌عنوان اصلی‌ترین نقاط عطف در تاریخ خاورمیانه بوده اند: سال 1952 با توجه به کودتای مصر و شکل‌گیری نظم دوقطبی پان‌عربیستی و کشورهای محافظه‌کار عربی؛ سال 1979 با توجه به پیروزی انقلاب اسلامی و پیمان صلح اسرائیل با مصر؛ 1991 با توجه به پایان جنگ سرد و تلاش برای ایجاد نظم هژمونیک؛ سال 2003 با توجه به جنگ عراق و تقویت نظم دوقطبی با ورود قدرت‌های بین‌المللی؛ سال 2011 با توجه به وقوع خیزش‌های عربی و بازگشت به تکثر در قطب‌بندی منطقه‌ای به‌خصوص با برجسته‌شدن محور اخوانی. با این حال با توجه به این دگرگونی‌ها ویژگی بارز نظم منطقه‌ای در خاورمیانه در طول دهه‌های متعدد عدم تقارن راهبردی بوده که به‌خصوص با حضور و نقش‌آفرینی قدرت‌های بین‌المللی در منطقه پررنگ‌تر شده است.
دکتر احمدیان در بخش دیگری از سخنان خود به بررسی تأثیرات جنگ اوکراین بر خاورمیانه از دو منظر ساختاری و داخلی کشورها پرداختند. به اعتقاد ایشان در سطح ساختاری یکی از مهمترین تأثیرات جنگ اوکراین به تشدید اختلافات و مناظره‌های داخلی در آمریکا در خصوص نحوه حضور در خاورمیانه مربوط است. در این راستا درحالی‌که برخی همچنان به کاهش اهمیت خاورمیانه برای آمریکا معتقد هستند، برخی دیگر این منطقه را همچنان محل منازعه قدرت‌های بزرگ می‌دانند و بر تقویت تعهدات آمریکا در برابر شرکاء در شرایط جدید تأکید دارند. ضمن اینکه افزایش اثرگذاری قدرت‌های در حال صعود در خاورمیانه نیز به‌عنوان روند مهم دیگر محسوب می‌شود. به باور دکتر احمدیان جنگ اوکراین تأثرات متفاوتی بر کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در خاورمیانه داشته و عدم تفارن را افزایش داده است. تحکیم ثبات اقتدارگرا، افزایش اثرگذاری بر روندهای منطقه‌ای و تلاش برای ایفای نقش جهانی از سوی برخی بازیگران منطقه‌ای در کشورهای تولیدکننده انرژی مشهود بوده است. در مقابل در کشورهای وارد کننده انرژی می‌توان به افزایش فشارهای مالی و غذایی، افزایش نیازمندی این کشورها به صادرکنندگان انرژی و وابستگی بیشتر و امکان برهم خوردن نظم درونی و ایجاد چالش‌های داخلی در کشورهایی مانند مصر اشاره کرد. بخش پایانی نشست نیز به ارائه پرسش‌ها و دیدگاه‌هایی از سوی حاضران در جلسه مربوط بود که با ارائه نکات تکمیلی و جمع‌بندی سخنرانان همراه بود./پایان
بخش چندرسانه‌ای (ویدیو یا صوت نشست‌ها و سخنرانی‌های پژوهشگاه)
نظر شما :