گزارش برگزاری نخستین همایش ملی زبان‌شناسی فرهنگی + گزارش تصویری

نخستین همایش ملی زبان‌شناسی فرهنگی، 4 اسفند ماه 1401 از سوی انجمن زبان‌شناسی ایران با همکاری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام با حضور علاقه‌مندان به دو صورت حضوری و مجازی در تالار حکمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

سخنرانی‌های این همایش در سه نشست صبح و عصر ارائه شد؛  مقالات ارائه شده حوزه‌های مختلفی چون مفهوم‌سازی، استعاره مفهومی، مقوله های فرهنگی در داستانهای کودکان و رابطه بین زبان و فرهنگ  را پوشش می‌دادند.

دبیران علمی همایش، دکتر مسعود دهقان، عضو هیأت علمی دانشگاه کردستان، و دکتر فائزه فرازنده‌پور، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، و دبیر اجرایی زهرا ابراهیم بانکی بودند. در ابتدای این همایش، دبیران علمی همایش ضمن خوشامدگویی به حاضران با اشاره به اینکه زبان‌شناسی فرهنگی امروزه در جامعۀ علمی ایران حوزه‌ای تخصصی شده که علاقه‌مندان بسیاری دارد، گزارشی از مقاله‌های رسیده به همایش ارائه دادند. به گفته دبیران علمی همایش، 28 مقاله به دبیرخانه همایش ارسال شد که 4 مورد برای چاپ در مجموعه‌ مقالات و 8 مقاله برای ارائه و چاپ انتخاب شد. در بخش دیگر از شادروان دکتر فرزاد شریفیان به‌عنوان بنیان‌گذار زبان‌شناسی فرهنگی یادشد و در ادامه کلیپی از زنده‌یاد شریفیان پخش شد.

در این همایش دو سخنران کلیدی در حوزه زبان‌شناسی فرهنگی مطالب خود را بیان کردند: دکتر علیرضا کورنگی از دانشگاه امریکایی بیروت و دکتر بهروز محمودی بختیاری از پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران.

در ادامه اولین سخنرانی از دانشگاه فردوسی مشهد با عنوان: بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های بینافرهنگی دو طرح‌واره «‌تعارف» و «‌درخواست»‌ (مطالعه‌ی موردی: فارس‌زبان‌های فرهنگ ایرانی، افغانی و تاجیکی ارائه شد. نویسندگان با اشاره به رابطه‌ی بین زبان و فرهنگ و پیشرفت چشم‌گیر زبان‌شناسی فرهنگی در سال‌های اخیر براساس چارچوب زبان‌شناسی فرهنگی شریفیان (2017) به بررسی طرح‌واره‌های فرهنگی (تعارف، درخواست) در سه کشور مختلف (ایران، افغانستان و تاجیکستان) که زبان رسمی یکسان دارند، پرداختند. نتایج به‌دست آمده حاکی از آن بود که شباهت این سه بیشتر در سطوح اول (کارگفت گفتاری) و دوم (کارگفت انتزاعی) و تفاوت‌ها در سطح زبانی (نمونه‌های عینی زبانی) بود. میزان و شکل تعارفات نیز در تاجیکی با دو فرهنگ دیگر تفاوت بارزتری داشت، یعنی کمتر بود. همچنین، میزان واقعی بودن تعارفات در تاجیکی و افغانی بیش از ایرانی بود.

بررسی زباهنگ‌های به‌کار رفته

آموزش زباهنگ به کودکان از طریق پویانمایی مطالعه موردی: پویانمایی مهارت‌های زندگی عنوان سخنرانی دوم از دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات بود. در این مقاله سخنران کوشید به روش توصیفی و به  صورت موردی به بررسی زباهنگ‌های به‌کار رفته در پویانمایی مهارت‌های زندگی بپردازد که بزرگترین مجموعه پویانمایی تولید شده در ایران است و از شبکه نهال پخش می‌شود. نتایج نشان می‌دهد که از بین زباهنگ‌های معرفی شده، زباهنگ فردیت محوری بیشترین کاربرد را داشته است. علاوه بر این؛ یافته‌ها حاکی از آن است که به‌کارگیری زباهنگ‌ها نقشی ‌مؤثر در آموزش فرهنگ از طریق زبان به کودکان دارد.

عنوان سومین سخنرانی ارائه شده «کاربرد تنوعات گونه‌ای و زبانی اقوام ایرانی در شهر تهران بر اساس زبان‌شناسی اجتماعی»شناختی» از دانشگاه آزاد واحد تهران شمال بود. در این تحقیق، کاربرد تنوعات گونه‌ای 10 زبان و گویش ایرانی و نگرش گویندگان زبان نسبت گونه‌های زبانی معیار و ‌گونه ‌زبانی مادری و  نقش آن در هویت‌سازی فرد در جامعه زبانی شهر تهران در چارچوب نظریه لکتال  مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد گویندگان گونه‌های زبانی در تهران، به‌دلیل مؤلفه قدرت، اعتبار بخشی گونه معیار، فرار از قضاوت‌های منفی مخاطبین تهرانی و نیز کسب وجهه اجتماعی، در گفتار روزانه، گونه معیارزبان فارسی را برگزیده‌اند.

چهارمین سخنران از دانشگاه علوم و تحقیقات، پژوهش خود را با عنوان «بررسی مفهوم‌سازی فرهنگی احساس ارزشمندی در جامعه زنان آسیب‌دیده اجتماعی با رویکرد زبان‌شناسی فرهنگی» ارائه داد. نگارندگان سعی داشتند در چارچوب زبان‌شناسی فرهنگی و براساس نظریه شریفیان (2017) مفهوم‌سازی‌های افراد در قالب طرح‌واره‌های احساسی را تحلیل کنند. بنابر نتایج به‌دست آمده پربسامدترین طرح‌واره شناختی فرهنگی عدم احساس ارزشمندی مربوط به حیطه‌شناختی وظیفه و حقوق زنان در جامعه است. بازنمایی طرحواره‌های نامبرده در پیکره زبانی زنان آسیب‌دیده اجتماعی و دستیابی به این یافته‌ها در حوزه‌های نظری جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی و همچنین به لحاظ کاربردی در حوزه‌های آسیب و مددکاری اجتماعی به‌کار می‌آید.

مقاله بعد در نشست دوم پژوهشی مشترک بود با عنوان مقوله‌های فرهنگی در داستان‌های کودکان به زبان فارسی. نویسندگان در این مقاله، به بررسی مقوله‌های فرهنگی در داستان‌های تألیف شده به زبان فارسی برای کودکان ایرانی پرداختند. طبق نتایج، مقوله‌های فرهنگی مربوط به ارزش‌های اخلاقی و روابط اجتماعی در داستان‌های بررسی شده بیشترین کاربرد را داشته‌اند. مقوله‌های فرهنگی سبک زندگی و مذهب نیز بازتاب قابل‌توجهی داشته‌اند. مقوله‌های فرهنگی بیشتر از طریق واژگان زبان فارسی در متن به کار رفته است، اما نویسندگان از قالب‌های دیگر همچون اصطلاح، شعر، لالایی و ضرب‌المثل نیز بهره جسته‌اند.

استعارۀ مفهومی رنگ در زبان کردی سنندجی

آخرین سخنرانی در نشست دوم با عنوان «استعارۀ مفهومی رنگ در زبان کردی سنندجی» ارائه شد. سخنران با اشاره به نقش مهم استعاره‌ها در حوزه زبان‌شناسی شناختی و فرهنگی و کاربرد آنها در زبان محاوره و عامیانه براساس نظریه‌ی «‌استعاره مفهومی رنگ» به بررسی استعاره‌های مفهومی رنگ در کردی سنندجی پرداخت.  پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها که ‌به‌صورت توصیفی انجام گرفت این نتیجه حاصل شد که بیشتر مفاهیم رنگ‌ها در زبان کردی سنندجی ‌به‌صورت چند معنایی استفاده می‌شوند، همچنین رنگ‌ها در استعاره‌های کردی سنندجی ‌به‌صورت یکسان استفاده نمی‌شوند. بر اساس نتایج این تحقیق، از میان تمامی رنگ‌ها «رنگ سیاه» بیشترین فراوانی را در زبان کردی سنندجی دارد. شاید بتوان ریشه‌ی استفاده از استعاره‌های مفهومی رنگ را در سنت و عقاید تاریخی گویشوران زبان یافت.

نشست سوم

در بخش سوم، ابتدا از دانشگاه الزهرا مقاله‌ای با عنوان «مفهوم‌سازی‌های فرهنگی «زندگی» در قرآن کریم» با تأکید بر حیطه اقتصادی ارائه شد. از دیدگاه زبان‌شناسی فرهنگی زبان زیر مجموعه‌ای از فرهنگ به شمار ‌می‌آید که ویژگی‌های گوناگون فرهنگ را منعکس می‌کند. هدف نگارنده در این پژوهش بررسی مفهوم‌سازی «زندگی» در قرآن کریم با تمرکز بر گونه‌های اقتصادی رایج نزد مردمان عصر نزول بود. نتایج بررسی نشان می‌د‌هد از میان گونه‌های رایج اقتصادی، گونه «تجارت» با بسامد بالاتری نسبت به سایر گونه‌ها در مفهوم‌سازی «زندگی» به‌کار گرفته شده است و پس از آن شاهد مفهوم‌سازی «زندگی» از طریق گونه‌های اقتصادی زراعت ، دامداری ، شکار، غارت و صنعتگری هستیم. داده‌ها همچنین نشان می‌دهند استعاره‌های بکار رفته در حوزه مزبور نه تنها منعکس کننده الگوهای فرهنگی موجودند، بلکه الگوهای جدید تولید ‌می‌کنند.

سخنران دوم و پایانی این همایش مقاله خود را که ‌به‌صورت مشترک به نگارش درآمده بود با عنوان نگاشت طرح‌واره‌های تصوّری «مرگ و زندگی» در اشعار فروغ فرخزاد از دیدگاه زبان‌شناسی فرهنگی ارائه داد.

نگارندگان در این جُستار در تلاش بودند نشان دهند که فروغ فرخزاد چگونه در اشعار خود از طرح‌واره‌ها بهره برده است. ماهیت روش‌شناختی این پژوهشِ کیفی، توصیفی_تحلیلی بود. نتایج پژوهش نشان داد که شاعر در اشعار خود برای این دو مفهوم به ترتیب 15 مورد طرح‌وارۀ حجمی (7 مورد «مرگ» و 8 مورد «زندگی»)، 13 مورد طرحوارۀ حرکتی (7 مورد «مرگ» و 6 مورد «زندگی») و 12 مورد طرح‌وارۀ قدرتی (6 مورد «مرگ» و 6 مورد «زندگی» ) استفاده کرده است. یافته‌ها همچنین نشان داد که فروغ فرخزاد از این طرح‌واره‌ها که نشان از نوعی شناخت بدن‌مندی شده هستند، بهره گرفته است.
نخستین همایش ملی زبان شناسی فرهنگی با سخنرانی اختتامیه دبیران علمی به کار خود پایان داد./پایان

بخش چندرسانه‌ای (ویدیو یا صوت نشست‌ها و سخنرانی‌های پژوهشگاه)