ششمین پیش‌نشست همایش بین‌المللی «نظم جدید بین‌الملل، بحران اوکراین و جایگاه جمهوری اسلامی ایران»
نظم بین‌المللی و بحران اوکراین؛ ابعاد و پیامدهای اقتصادی
ششمین پیش‌نشست همایش بین‌المللی «نظم جدید بین‌الملل، بحران اوکراین و جایگاه جمهوری اسلامی ایران» با عنوان «نظم بین‌المللی و بحران اوکراین؛ ابعاد و پیامدهای اقتصادی» با سخنرانی استادان و صاحب‌نظران اقتصاد سیاسی بین‌المللی و حضور برخی از تحلیلگران و علاقه‌مندان روابط بین‌الملل، 11 آبان‌ماه 1401 برگزار شد.
به‌گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در این نشست بعد از عرض خیرمقدم دکتر محمدعلی فتح‌الهی (رئیس پژوهشکده مطالعات سیاسی، روابط بین‌الملل و حقوق) و بیان مقدمه‌ای از سوی دکتر علی‌اکبر اسدی (مدیر نشست و سرپرست گروه مطالعات منطقه‌ای)، دکتر مسعود موسوی‌شفایی (دانشیار روابط بین‌الملل دانشگاه تربیت مدرس) و دکتر عبداله قنبرلو (دانشیار روابط بین‌الملل پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی) به ایراد سخنرانی پرداختند.
نقش روسیه و اوکراین در اقتصاد جهانی
دکتر موسوی شفایی به عنوان سخنران نخست نشست ضمن اشاره به دو روایت کلان در مورد ریشه‌های جنگ اوکراین به تبیین ابعاد و پیامدهای اقتصادی این جنگ پرداخت و با اشاره به جایگاه و نقش روسیه و اوکراین در اقتصاد جهانی گفت: این دو کشور در مجموع حدود دو درصد صادرات و 7/1 درصد وارادات جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. با این‌حال این دو کشور با داشتن سهمی بالا و تعیین‌کننده در حوزه‌هایی خاص مانند تولید غلات و انرژی یا تولید محصولات دیگری نظیر زغال سنگ، کود شیمیایی و آلومینیوم تأثیرات مهمی در اقتصاد جهانی دارند. بر این اساس جنگ اوکراین باعث شده تا در سه موضوع غذا و امنیت غذایی، انرژی و مسأیل مالی جهان با چالش‌های جدیدی مواجه شود و حدود 7/1 میلیارد نفر در جهان به صورت جدی تحت‌تأثیر این نوع چالش‌ها قرار گیرند.
هر چند بحث‌هایی در خصوص تأثیرگذاری سلبی جنگ اوکراین بر وضعیت اقتصادی و انرژی کشورهای اروپایی در جریان است، اما تأثیرات جنگ وسیع بوده و سطح گسترده‌ای از کشورها از جمله خود روسیه را متأثر ساخته و در مجموع برای جهان پیامدهای منفی داشته است. این تأثیرات منفی به‌خصوص برای کشورهای فقیر و در حال توسعه بیشتر بوده و بر بازارهای در حال ظهور فشارهای مالی قابل توجهی داشته است.
آسیب‌ها و ضررها و هزینه‌های جنگ
دکتر موسوی ادامه داد: جنگ باعث وارد شدن صدها میلیارد دلار آسیب به زیرساخت‌های اوکراین، آوارگی بیش از 12میلیون اوکراینی و نیازمندی حدود 13میلیون نفر به کمک‌های فوری شده است. ضمن اینکه جنگ به انقباض 45درصدی اقتصاد اوکراین انجامیده و با تداوم جنگ هزینه‌های اقتصادی و انسانی اوکراین در حال افزایش است. در سوی مقابل روسیه نیز با آسیب‌های جدی به لحاظ اقتصادی و فناوری روبه‌رو شده است و با تحریم‌هایی مواجه شده که اقتصاد این کشور را در تنگناهای جدی قرار داده است. روسیه در طول سال‌های گذشته سعی کرده است با تکیه بر درآمدهای نفتی ذخایر ارزی خود را به شدت توسعه دهد تا بتواند بر چالش‌های احتمالی پیش‌رو غلبه کند، با این حال تحریم‌ها، دسترسی روسیه به 50 درصد ذخایر ارزی این کشور را محدود کرده است. تعلیق عملیات شرکت‌های بزرگ نفتی در روسیه، محدودیت دسترسی روس‌ها به محصولات با فناوری بالا، کاهش رشد اقتصادی به منفی ده درصد، تورم 25 درصدی و افزایش میزان بیکاری از 4 درصد به 8 درصد بخشی از آسیب‌های وارد شده به اقتصاد روسیه از زمان آغاز جنگ با اوکراین بوده است.
اشتباه روسیه
دانشیار دانشگاه تربیت مدرس تأکید کرد: با وجود مشکلات اروپا در حوزه انرژی، این وضعیت باعث ایجاد بازدارندگی در برابر اروپایی‌ها نشد و کشورهای اروپایی به تشدید تحریم‌های خود ادامه دادند با این حال نظم بین‌المللی از وضعیت گذار عبور کرده و وارد مرحله جدیدی شده است که ترکیبی از نظم موازنه قوا قرن نوزدهمی به لحاظ سیاسی_امنیتی و یک لایه اقتصادی متفاوت است. لایه سیاسی و نظامی_امنیتی نظم بین‌الملل بر مبنای جایگاه و روابط دولت‌های وستفالیایی است و با توجه به سیالیت موازنه قوای کنوی می‌توان شاهد برخی برخوردهای نظامی در مناطقی خاص و به خصوص حوزه‌های گسل ژئوپلیتیک بود. اما لایه اقتصاد جهانی در این نظم با متصل نگه داشتن اقتصادهای جهانی بر پایه زنجیره‌های ارزش افزوده و جریان‌های پولی و مالی مانع از بروز جنگ‌های گسترده بین قدرت‌های بزرگ می‌شود.
دکتر موسوی در بخش پایانی سخنان خود تصریح کرد: با این وضعیت به‌نظر می‌رسد چین عاقل‌ترین بازیگر بین‌المللی است که هر دو لایه سیاسی_امنیتی و اقتصادی نظم بین‌المللی را در محاسبات و سیاست‌های خود لحاظ می‌کند. در جنگ اوکراین شاید اشتباه روسیه تمرکز بر لایه سیاسی_امنیتی نظم و توجه به نتایج سیاست‌های پیشین خود در مورد گرجستان و کریمه بود. ضمن اینکه به‌نظر می‌رسد برای اوکراین نیز بهترین سیاست، بی‌طرفی فعال و توجه به ملاحظات سیاسی_امنیتی روسیه بود. در حالی‌که رهبران اوکراین بر تمرکز بر منافع و شرایط اقتصادی پیوند با غرب و اتحادیه اروپا در لایه اقتصادی نظم بین‌الملل با جنگی ویرانگر روبه‌رو شدند.
جنگ اوکراین برای تمامی جهان بازی باخت_باخت است
در بخش دوم این نشست دکتر قنبرلو به تبیین ابعاد و تأثیرات اقتصادی جنگ اوکراین پرداخت و جنگ کنونی بین اوکراین و روسیه را واجد ابعاد بین‌المللی مهمی عنوان کرد و گفت: درصورتی‌که مسئله سلاح‌های هسته ای در کار نبود، بحران کنونی می‌توانست به جنگی بسیار گسترده‌تر و با هزینه‌های بیشتر در سطح بین‌المللی منجر شده و فشارها بر شرق و غرب را به‌شدت افزایش دهد.
این صاحب‌نظر اقتصاد سیاسی بین‌الملل در ادامه افزود: تحریم‌های کنونی غرب علیه روسیه هر چند هنوز به‌صورت جدی وارد عرصه انرژی نشده، اما در تاریخ بی‌سابقه است و هزینه‌ها و فشارهای جدی را برای مسکو ایجاد کرده است. هر چند ممکن است این تحریم‌ها در کوتاه‌مدت اثرکمتری داشته باشند، اما در بلندمدت فشارهای ایجاد شده برای روسیه بسیار جدی‌تر خواهد بود. در این راستا می‌توان رهیافت نظری «پل کندی» را مورد اشاره قرار داد که روند افول قدرت‌های بزرگ با مداخله آنها در خارج و ایجاد فشارهای اقتصادی مسئله‌ای قابل تأمل است.
دکتر قنبرلو در بخشی دیگر از سخنان خود گفت: جنگ کنونی در اوکراین به‌لحاظ اقتصادی برای تمامی جهان بازی باخت_باخت محسوب می‌شود و به جز کشورهای معدودی مانند عربستان سعودی که شامل تولیدکنندگان اصلی انرژی یا مواد غذایی هستند، اکثر کشورها از این جنگ دچار زیان‌های اقتصادی شده‌اند. ضمن اینکه چین نیز به‌عنوان بزرگترین برنده این بحران محسوب می شود. چرا که چینی‌ها با وجود تلاش برای حمایت نسبی از روسیه در مقابل تحریم‌های غرب رویکرد هوشمندانه و محتاطانه‌ای را در پیش گرفته و بر اساس محاسبات و منافع اقتصادی و سیاسی بلندمدت عمل می‌کنند.
دکتر قنبرلو تأکید کرد: بحران اوکراین اثرات مختلفی در عرصه بین‌المللی داشته است که از مهمترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: تعمیق شکاف شرق و غرب و مرکزیت بیشتر چین و امریکا در عرصه بین‌المللی که از جمله در وابستگی بیشتر کشورهای اروپایی به امریکا و همچنین وابستگی بیشتر روسیه به چین نمود یافته است:
کاهش همکاری‌ها در عرصه بین‌المللی که به خصوص به تضعیف گروه بیست منجر شده است؛ آسیب دیدن هژمونی امریکا با استفاده بیش از حد از تحریم‌ها در عرصه بین‌المللی؛ تبدیل شدن روسیه به بزرگترین بازنده اقتصادی جنگ با تنزل 15درصدی رشد اقتصادی؛ کاهش 50 درصدی رشد اقتصادی اوکراین و مشکلات افتصادی و مالی جدی اوکراین برای ادامه جنگ با توجه به نیاز به بودجه 5 میلیاردی در هر ماه و نیاز به 350 میلیارد بودجه برای بازسازی تا مقطع زمانی کنونی و آسیب دیدن اقتصاد اروپا با توجه به وابستگی به روسیه در عرصه انرژی؛ از جمله موارد مهمی هستند که باید روی آن تأمل کرد./پایان
نظر شما :