تقدیر تمدنی ما در شب قدر رقم می‌خورد

نشست «امام علی(ع) و تقدیر آینده جهان در شب قدر» با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر غلامرضا بهروزی لک، عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، یکشنبه چهارم اردیبهشت‌ماه 1401مصادف با شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان و به مناسبت شب‌های قدر به همت مرکز تحقیقات امام علی(ع) و بسیج اساتید پژوهشگاه برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر بهروزی لک گفت: با توجه به احادیث متعدد، به‌ویژه حدیثی که از دحیه کلبی از رسول خداوند(ص) روایت شده، این موضوع که به احتمال قوی، شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان شب قدر باشد، بسیار است.

تقدیر آینده جهان در شب قدر و فرمایشات حضرت علی (ع)

عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) متذکر شد: از آنجا که در آیات قرآن ازجمله در سوره‌های قدر و دخان اشاره شده است که در شب قدر تقدیر یک سال انسان‏ها رغم می ‏خورد، باید ببینیم چه جایگاهی برای این آینده‌نگری در این شب وجود دارد و فرمایشات حضرت علی(ع) در این زمینه را چگونه می‏توانیم تبیین کنیم و استفاده کنیم و بیاموزیم و در زندگی بهره ببریم؟ در این زمینه می‌توان با توجه به تفسیر آیه 18 سوره حشر:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ.

اى کسانى که ایمان آورده‌اید! از خداوند پروا کنید و هر کس به آن چه براى فرداى (قیامت) خود فرستاده است، بنگرد. باز هم از خدا پروا کنید که خداوند به آنچه انجام مى‌دهید، به خوبى آگاه است.

به این نکات دست یافت:

- تأکید و فرمان به تقوا و تأکید بر آینده‌نگرى و عاقبت‌اندیشى

- آگاه بودن خداوند به هرآنچه که انجام می‏دهیم و اینکه عالم محضر خداوند است.

- نگاه ما نباید نگاه از روی هوا و هوس باشد. هرکس که نگاه آینده‏نگر نداشته باشد، دچار حیرت می‏شود و حوادث و تحولات آنچنان او را در برمی‏گیرد که فرصت اندیشیدن پیدا نمی‏کند.

نظارت اولیاء ا... و معصومین(ع) بر اعمال انسان‌ها

دکتر بهروزی لک با اشاره به آیات 4 و 5 سوره قدر (تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ «4» سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ «5») گفت: شب قدر شبی است که اعمال یکساله انسان‏ها رغم می‏خورد و به ولی الهی تحویل داده می‏شود و این آیات این نکته و ویژگی را بیان می‏دارند که فرشتگان الهی در این شب رحمت، امورات را به جهان هستی عرضه می‏دارند و بر ساکنان روی زمین این را نازل می‏کنند و تحویل ولی خدا بر روی زمین می‏ دهند. این یعنی اینکه ولی خدا بر روی زمین در تمام شبانه روز ناظر بر تمام اعمال ما است. نه تنها ائمه معصومین(ع) بر اعمال انسان‏ها نظارت دارند بلکه خداوند بزرگ برای برخی از مومنان نیز این موهبت را قائل شده‏اند مانند حضرت آیت ا... بهجت که این حجاب به اذن خداوند از چشمان ایشان برداشته شده بود.

آیندۀ محتوم و آیندۀ محتمل

وی بر این اساس تأکید کرد که شب قدر، شب تقدیر آینده نزدیک یک ساله اعمال انسان‏هاست؛ و این یعنی در یک سال مسائل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی ... ما انسان‌ها اعم از کل یک اجتماع و یک کشور و یک جهان مقدر می‏گردد. اگر فکر کنیم که شب قدر شب تقدیر فردی است این نقص نگاه ما است چون انسان‏ها در تعامل با یکدیگر هستند و شبکه‌ای را که جهان است، به وجود می‏آورند.

دکتر بهروزی لک متذکر شد: یک بعد دیگر تقدیر آینده جهان در کنار آینده کوتاه مدت و میان مدت (که در بالا از آن صحبت شد)، بحث از آینده بلندمدت آن است. در بحث آینده بلند مدت در آینده‌پژوهی از انواع مختلف آینده سخن گفته می‏شود: از جمله آینده ممکن، محتمل، مرکب و آینده محتوم که موضوع بحث ما آینده محتوم است. البته باید توجه داشت که در آینده‌پژوهی نمی‏توان در مورد آینده محتوم به طور قطعی صحبت کرد زیرا قدرت بحث و گفتگو در این مورد به دلیل نگاه علمی‏ای که در آینده‌پژوهی هست، فراهم نیست زیرا علم نمی‏تواند از قطعیت سخن بگوید. به همین دلیل از مبانی فلسفی آینده‌پژوهی با رویکرد اسلامی استفاده می‏کنیم. در آینده‌پژوهی سکولار، که به مبانی فلسفی و الهی توجه نمی شود، یقیناً نمی‏توان از آینده محتوم سخن گفت. اما در جایی که از مبانی فلسفی و الهی در خصوص اراده حتمی خداوند متعال برای آینده جهان سخن گفته شود، اگر حتی نتوانیم آینده محتوم را بشناسیم، حداقل می‏توان از پیش‌فرض‏هایی برای مطالعه آینده محتمل و غیر قطعی پیش رو استفاده کرد و بر این اساس دریچه ‏ای برای آینده‌پژوهی اسلامی از باب تلقی‏ های ما از آینده باز می‏ گردد.

وی با برشمردن چهار رکن اصلی آیند‌ه‌پژوهی، شامل: روندهای آینده؛ اقدامات آینده؛ تصورات ما از آینده؛ و حوادث در آینده، گفت: می‌توان نتیجه گرفت که آینده محتومی هم در شب قدر رغم می‌خورد که در آیه 5 سوره قصص در قرآن کریم به آن اشاره شده است:

 وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ.

ما می‏خواستیم بر مستضعفین زمین منّت گذاریم و آن‏ها را پیشوایان و وارثین زمین قرار دهیم.

عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به تفسیر حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه از آیه شریفه فوق، گفت: مقصود از این گروه از نظر امام علی(ع)، آل محمد(ص) هستند و خداوند حضرت مهدی(عج) را بعد از زحمت و فشاری که بر آنان وارد می‏شود، برمی ‏انگیزد و به آن‏ها عزت می‏دهد و دشمنان‌شان را ذلیل و خوار می‏کند.

وی در ادامه متذکر شد: شب قدری که به آینده محتوم جهان مربوط می‏ شود عبارت است از بروز و آشکار شدن یکی از نشانه‏ های حتمی آینده جهان، جامعه موعود، جامعه مهدوی. اگر شب قدر شب تقدیر اعمال است، بالاترین تقدیر سرنوشت فردی و اجتماعی انسانها، تحقق جامعه موعود است.

دکتر بهروزی لک آیاتی از قرآن کریم ازجمله آیات 41 و 42 سوره ق[1]، و نیز روایتی از امام محمدباقر(ع) در کتاب غیبت نعمانی،[2] و روایات دیگری را که در آنها از یک ندای آسمانی در یک شب بزرگ سخن گفته شده و سیاق برخی از آیات نیز از نزدیکی این اتفاق در شب قدر سخن گفته شده است ، دلالت بر این دانست که ظهور حضرت قائم(عج) در شب قدر رغم می‌خورد و تأکید کرد: اگر فرض بر این باشد که این اتفاق در این شب رخ دهد و بر اساس این نگاه، چارچوب تمدن‌ساز آینده سیاسی اجتماعی در افق و منظر جهانی شکل می‏گیرد و اگر در شب قدر آینده محتوم در سطح جهانی رغم می‏خورد و سرنوشت عالم و وعده تخلف‌ناپذیر الهی برای تحقق جامعه موعود رغم می‏خورد، پس ما هم باید از آن استفاده کنیم.

خواسته‌ها و و ظایفت آدمی در شب قدر

عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با طرح این پرسش که در شب قدر چه بخواهیم، گفت: در روایات طلب عاقبت و عافیت در دنیا و آخرت (عافیت الدنیا و الاخره) سفارش شده است و از آنجا که در شب قدر، تقدیر انسانها و امت و جوامع شکل می‏گیرد، طبعا باید در آن شب آگاهانه، عالمانه و با بیداری دل به سمت آن برویم و این نکته بسیار حائز اهمیت است.

وی در پاسخ به این سوال که اگر در شب قدر آینده جهان رغم خورد، وظیفه ما چیست نیز گفت: چند دلالت برجسته عبارت است از:

1- توجه به حضور در محضر امام زمان(عج): باید به این نکته توجه کنیم که امام زمان(عج) ناظر به تمام اعمال ما هستند. با توجه به اینکه شاهد ظهور امام بودن از آرزوهای قلبی همه ما هست، باید به این نکته توجه کرد که مشهود امام بودن از آن مهمتر است یعنی اینکه امام زمان(عج) از مشاهدات اعمال ما راضی و خشنود باشند.

2- دلالت دیگر که در دعای عهد[3] نیز آمده است این است که اگر بخواهیم مردم و جامعه را به سمت امام زمان(عج) سوق دهیم، باید تلاش کنیم که آن تمدنی را که پیشتر به آن اشاره شد، ایجاد کنیم و در شب قدر نگاه اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و افق تمدنی را لحاظ کنیم و دغدغه نگاه اصلاحی به جامعه داشته باشیم.

نواقص اجرای فرهنگ مهدویت

دکتر بهروزی لک با اشاره به نواقصی همچون رجوع در مشکلات به ائمه و فراموشی پس از رفع مشکل، متذکر شد: گاهی فرهنگ مهدویت ناقص اجرا می‏شود یعنی به فرهنگ مهدویت، نگاه فرهنگ امدادرسانی می‏شود و برخی فقط مواقعی که مشکلی دارند به ائمه مراجعه می‏کنند و بعد از رفع آن مشکل، دیگر فراموش می‏کنند. هرچند که استغاثه ارزشمند است ولی این نوع نگاه به منبع فیض و نجات، ناقص است. گاهی فرهنگ مهدویت نگاه فرج، پیروزی، امکانات و نجات است. البته این نگاه بد نیست ولی ناقص است. در فرهنگ مهدویت باید به مقامی برسیم که بتوانیم آینده جهان را رغم بزنیم و آمادگی رسیدگی به امور را داشته باشیم.

وی در پایان سخنان خود یادآور شد شب قدر، باید شب آینده نگری فردی و اجتماعی و سیاسی باشد، چراکه تقدیر اعمال، هم فردی و هم اجتماعی و هم سیاسی، و بالاتر از آن تقدیر تمدنی ما که اوج آن ندای آسمانی برای تحول بزرگ و ایجاد تمدن مهدوی و تحقق آن است، در این شب رقم می‌خورد. اگرچه این نگاه متأسفانه هنوز به‌طور کامل وجود ندارد و نگاه تقلید گرایانه و توجه بیشتر به بعد فردی مطرح است اما باید سطح دعاها و خواسته‏ هایمان را بالاتر ببریم و از خداوند متعال تحول هستی عالم را طلب کنیم.