ضرورت توجه به رشد و تربیت پژوهشگران و محققان برجسته در بستر تحول در کیفیت پژوهش‌ها

ششمین جلسه شورای پژوهشی پژوهشگاه، 20 دی‌ماه 1400، با حضور اعضای این شورا برگزار و بر «ضرورت توجه به رشد و تربیت پژوهشگران و محققان برجسته در بستر تحول در کیفیت پژوهش‌ها»، تأکید شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در ابتدای جلسه دکتر موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه، به تشریح و تبیین اهداف موردنظر مسئولان پژوهشگاه از بازنگری در فرایندهای مرتبط با طرح‌های پژوهشی و مسئله «ارزیابی کیفیت و تحول در پژوهش» پرداخت. وی این بازطراحی و بازنگری و مرور صورت‌گرفته از فعالیت‌های پژوهشگاه را مهم‌ترین محور این برنامه تلقی کرد که در آن دو ویژگی ثبات و تحول قابل مشاهده بوده و نقش اساسی دارند. رئیس پژوهشگاه با اشاره به اهمیت توجه به فعالیت‌ها، روندها و اقدامات صورت گرفته در دوره‌های پیشین، اهمیت بازنگری و بازطراحی در اجرای روندهای پژوهشی را در تدوین راهبردهای آینده یادآور و مسئله سیاست عدم دخالت مسئولین پژوهشگاه در امور پژوهشکده‌ها و واگذاری تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در مسائل مختلف به پژوهشکده‌ها و مراکز را، نقطه تعادلی میان تحول پیش‌رو و ایجاد ثبات در فعالیت‌های پژوهشی دانست.
دکتر نجفی با تأکید بر وجه خارجی و جنس متمایز فعالیت‌ها و برنامه‌های مورد انتظار از مراکزی نظیر شورای بررسی متون و طرح اعتلا؛ فعالیت‌ها و برنامه‌های پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشگاه را در جهت سیاست‌ها و راهبردهای درونی پژوهشگاه ارزیابی کرد. رئیس پژوهشگاه عدم غفلت از بازطراحی فیزیکی؛ تعمیر و تجهیز سالن‌ها، کتابخانه و اتاق‌های پژوهشگاه و فراهم کردن امکانات سخت‌افزاری ازجمله ارتقاء سیستم‌های رایانه‌ای و ... را در همین راستا ارزیابی کرد که به منظور ایجاد محیطی مناسب برای انجام فعالیت‌های پژوهشی در حال انجام است و ماندگاری و بهبود شرایط برای پژوهش اعضای هیأت علمی را از برجستگی‌های این برنامه‌های عمرانی دانست.

اعتماد، همراهی و همکاری
وی خواستار اعتماد، همراهی و همکاری رئیسان پژوهشکده‌ها و مراکز، اعضای هیأت علمی و غیر هیأت علمی پژوهشگاه در تحقق اهداف و برنامه‌های پژوهشگاه در دوره جدید شد. دکتر نجفی با اشاره مجدد به برنامه‌ریزی برای افزایش کیفیت سخنرانی‌ها، نشست‌ها و همایش‌هایی که در پژوهشگاه برگزار می‌شود، تأکید کرد: این موضوع مرتبط با سطحی یا عمیق بودن برنامه‌هایی است که در پژوهشگاه اجرا می‌شود و با مسائلی نظیر جناح‌بندی‌های سیاسی به‌طور کلی و یا آزادی اندیشه و تعامل علمی و فکری با اساتید و اندیشمندان دیگر دانشگاه‌ها و مؤسسات و مراکز علمی داخل یا خارج از کشور و تضارب و تعامل افکار درباره نتایج حاصل از طرح‌های پژوهشی اعضای هیأت علمی به‌طور خاص، که منجر به شکوفایی اندیشه و پرورش محققان برجسته خواهد شد، ارتباطی ندارد.
رئیس پژوهشگاه، این برنامه‌ریزی را فاقد ارتباط با مباحث علمی و تدریس استادان در کلاس‌های درسی پژوهشگاه دانست که تحت نظر استادان اداره شده و در صورت لزوم، استادان در اداره کلاس می‌توانند در جهت ارتقای کیفی آموزش دانشجویان و آشنایی و طرح مباحث و دیدگاه‌های مختلف برای دانشجویان از نظر سایر متفکران و محققان برجسته، حتی از سایر کشورها به شکل‌های مختلف بهره ببرند.

گزارشی از معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی

در ادامه دکتر یحیی فوزی، معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی نیز با اشاره به ضرورت برنامه‌ریزی دقیق‌تر برای برگزاری همایش‌ها، ارائه گزارشی از برگزاری همایش‌ها را با ویژگی‌هایی از جمله برشمردن وضعیت و کیفیت مقاله‌های دریافتی و مقالات منتشر شده در مجموعه مقالات همایش؛ بیان دستاوردهای عملی و نظری، نوآوری‌ها و یافته‌های همایش؛ برشمردن نقاط ضعف و مغفول مانده در یک حوزه پژوهشی و امکان پژوهش‌های آتی در این زمینه را از وظایف دبیر علمی همایش در کنار ارائه گزارشی از فرایندهای اجرایی آن دانست که می‌تواند منجر به بهبود و افزایش کیفیت سطح برنامه‌های پژوهشگاه به‌ویژه همایش‌ها شود.

الگویی راه‌گشا برای مسئولین

در ادامه جلسه، مطابق برنامه‌ریزی مقرر برای سخنرانی کوتاه یکی از رئیسان پژوهشکده‌ها و مراکز پژوهشگاه در زمینه‌ای علمی در شورای پژوهشی؛ دکتر محمدعلی فتح‌الهی، رئیس پژوهشکده مطالعات سیاسی، روابط بین‌الملل و حقوق، با اشاره به سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا (س)، به نقل احادیثی پرداخت که به شأن و جایگاه والای این بانوی بزرگ اسلام دلالت دارد. وی به نقل روایتی از بحارالانوار درباره آخرین لحظات عمر رسول خدا(ص) پرداخت که بنابر آن پیامبر(ص) دست فاطمه(س) را در دست علی(ع) گذاشت و خطاب به ایشان فرمود: «یَا عَلِیُّ انْفُذْ لِمَا أَمَرَتْکَ بِهِ فَاطِمَةُ فَقَدْ أَمَرْتُهَا بِأَشْیَاءَ أَمَرَ بِهَا جَبْرَئِیلُ» (بحارالانوار، ج 22، ص 484): یا علی آنچه فاطمه(س) به تو امر کرد به کار بند چه او را به چیزهایی مأمور کردم که جبرئیل(ع) به آن امر کرده است.
رئیس پژوهشکده مطالعات سیاسی، روابط بین‌الملل و حقوق با اشاره به حوادث و اتفاقات عجیبی که طی مدت 75 روز پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام (ص) رخ داده است، این روایت را شایسته تأمل و تدبر بیشتر دانست که براساس آن شاید بتوان گفت، مدیریت این ایام به حضرت زهرا(س) محول شده است.
دکتر فتح‌الهی با اشاره به حدیثی دیگر از امام رضا(ع) که فرموده‌اند: «نحْنُ حُجَجُ اللَّهِ عَلى خَلْقِهِ وَ جَدَّتُنا فاطِمَةُ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْنا» (الانتصار، ج 7، ص 237): ما حجت‌های خدا بر شماییم و مادر ما فاطمه(علیها السلام) حجت خدا بر ما (اهل بیت) است؛ این دو روایت‌را واجد نکته و اشاره مهمی به جایگاه زنان و قدرت مدیریت آنان به‌ویژه حضرت فاطمه زهرا(س) و توجه به این مسئله در صدر اسلام دانست که امروزه می‌تواند الگویی راه‌گشا برای مسئولین مختلف کشور در سطح کلان، و سایر مسئولین در سطوح پایین‌تر در بحث‌های ناظر به حقوق زنان و توجه به اهمیت نقش زنان در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی باشد.

پرداختن به مباحث مطالعات زنان یا محیط زیست
وی با نقل حدیثی دیگر از حضرت امام زمان(عجل ا... تعالی فرجه الشریف) در توقیع مبارکشان که می‌فرمایند: وَ فِی ابْنَةِ رَسُولِ اللَّه لِی أُسْوَةٌ حَسَنَة (الاسرار الفاطمیه، ص 8؛ بحارالانوار، ج 52، ص 180): دختر پیامبر خدا(ص) [فاطمه] الگو و اسوه زیبا برای مردم است؛ الگو قرار گرفتن حضرت فاطمه زهرا(س) برای ائمه(ع) و مدیریت و جایگاه ایشان را نکته‌ای قابل تأمل و با‌اهمیت و شایسته توجه در انجام پژوهش‌های محققان علوم انسانی کشور به‌ویژه پژوهشگران پژوهشگاه دانست. رئیس پژوهشکده مطالعات سیاسی، روابط بین‌الملل و حقوق به این خلاء مهم در برنامه‌های درسی و علمی درنظر گرفته شده برای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی در رشته‌های مختلف مثل علوم اجتماعی و سایر رشته‌های مختلف و اهداف ترسیم‌شده از این دوره‌ها در پرداختن به مباحث میان‌رشته‌ای ازجمله مطالعات زنان یا محیط زیست اشاره کرد و یکی از رسالت‌های پژوهشگاه‌ها به‌ویژه پژوهشگاه علوم انسانی را توجه به این عرصه‌ها و پژوهش و فعالیت در این موضوعات دانست که می‌تواند منجر به شکل‌گیری نقشی پیش‌رو و پیشگام در این زمینه در جامعه علمی کشور برای پژوهشگاه شده و برجستگی و برتری در این حوزه‌ها نشان داده شود.

گزارش کمیسیون «ارزیابی کیفیت و تحول در پژوهش»

در ادامه گزارش‌های ارائه شده پیشین (از مرحله اول) توسط اعضای کمیسیون «ارزیابی کیفیت و تحول در پژوهش» پژوهشگاه در ارتباط با برنامه‌ریزی جدید دربارۀ فرایند تصویب طرح‌نامه‌ها و انجام طرح‌های پژوهشی، قسمت پایانی این بخش از گزارش ارائه شد. دکتر سیده‌زهرا مبلغ، عضو این کمیسیون، ضمن سپاس از همکاری اعضای شورا و اعضای هیأت علمی پژوهشگاه در انجام فرایندهای مرتبط با مرحله اول این کمیسیون، گزارشی از نتایج به‌دست آمده از مصاحبه‌های صورت گرفته با اعضای هیأت علمی در ارتباط با بهبود و تسریع فرایندهای مرتبط با انجام طرح‌ها ارائه داد. این عضو کمیسیون دسته‌بندی قالب‌های مختلف ارائه طرح‌نامه‌ متناسب با رشته‌ها؛ ارائه طرح‌نامه متناسب با نوع فعالیت پژوهشی شامل تألیف، تصحیح، ترجمه، دانشنامه‌ای و ...؛ تعریف برنامه پژوهشی عضو در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت؛ مباحث ناظر به تنوع خروجی‌های برنامه پژوهشی؛ نحوه ارائه و تصویب و اجرای طرح در قالب: 1. طرح پژوهشی فردی، 2. برنامه پژوهشی طرح‌محور به صورت فردی یا جمعی، و 3. برنامه پژوهشی غیرطرح‌محور فردی؛ و ... را از جمله اقدامات صورت گرفته در این مرحله برشمرد که توجه و برنامه‌ریزی لازم برای نحوۀ اجرای آنها می‌تواند علاوه بر تسهیل روندهای تصویب طرح‌نامه‌ها، منجر به افزایش کیفیت، پویایی، تنوع و عمق‌بخشی به پژوهش‌های اعضا شود.

افزایش کیفیت پژوهش‌ها
در بخش پایانی جلسه اعضای شورا به بحث و بررسی دربارۀ مسائل مختلف مطرح شده در این گزارش به‌ویژه در ارتباط با آئین‌نامه‌های مختلف فراسازمانی و درون‌سازمانی پرداختند و دکتر نجفی با توجه به ابعاد مختلف و نظرات مطرح شده توسط اعضا، بر توجه و مطمح‌نظر قراردادن نکات مفید مطرح شده در جلسه در تدوین آیین‌نامه‌های پیشنهادی تأکید کرد و مقرر شد در جلسه آتی شورا آئین‌نامه‌های تدوین شده از سوی مدیریت نظارت و ارزیابی و آیین‌نامه پیشنهادی اعضای کمیسیون «ارزیابی کیفیت و تحول در پژوهش» در جهت افزایش کیفیت پژوهش‌ها و رشد و تربیت پژوهشگران شاخص و برجسته در پژوهشگاه، تدوین و طرح و مورد بررسی و تبادل نظر اعضا قرار گیرد. پایان/