گزارش نخستین «همایش گویش‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی»
نخستین «همایش گویش‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی»، 13آذرماه 1400، در چهار نشست و با یازده سخنرانی برگزار شد. دبیر عملی این همایش دکتر امید طبیب‌زاده و دبیر اجرایی آن مهدی عبدی‌ویشکایی بودند.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در ابتدای همایش دکتر سیروس نصرالله‌زاده، رئیس پژوهشکده زبان‌شناسیِ پژوهشگاه، درباره علل اهمیت مطالعات گویشی سخنانی را مطرح کرد و بعد از وی دکتر امید طبیب‌زاده، مدیر گروه گویش‌شناسی، به اختصار درباره تاریخچه گروه گویش‌شناسی در پژوهشگاه و اهداف گروه فعلی سخنانی را بیان کرد. در ادامه اهم سخنان ارائه شده توسط هر سخنران از نظرتان می‌گذرد:
دکتر ایران کلباسی (استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
جشنی برای سالگرد ثبت ملی زبان سمنانی
در این سخنرانی بعد از مقدمه‌ای کوتاه، چند اصطلاح زبانی مورد بررسی قرار گرفت که این اصطلاحات شامل زبان، گویش، لهجه بودند. سپس به ویژگی‌های زبان سمنانی همراه با مثال‌هایی از این زبان پرداخته شد؛ برخی از این ویژگی‌ها وجود ساختار کنایی، جنس طبیعی و جنس دستوری، حالت (case) و وجود حرف اضافه پسین بودند. در پایان نیز شعری سمنانی همراه با برگردان آن به فارسی و همراه با مصداق‌هایی از ویژگی‌های ذکرشده در زبان سمنانی قرائت شد.
دکتر سالومه غلامی (عضو گروه زبانشناسی تطبیقی در دانشگاه گوته فرانکفورت)
یک رویکرد جدید به گویش‌شناسی گورانی
موضوع این سخنرانی بررسی مشکلات گویش‌شناسی گورانی و پرداختن به راهکارهای جدید با دیدگاه تطبیقی تاریخی برای درک بهتر ارتباط زازاکی با گورانی از یک سو و ارتباط گورانی با گروه کردی از سوی دیگر بود؛ لذا چهار دیدگاه در قبال زبان گورانی مطرح شد: گورانی گویشی از کردی است، گورانی زبانی مستقل از گروه کردی است، گورانی ریشه در زبان‌های منطقه دیلمان دارد و گورانی و زازاکی یک گروه زبانی را تشکیل می‌دهند. هر کدام از این دیدگاه‌ها و مشکلات آن‌ها بیان شد و در پایان راهکارهایی برای حل این مشکلات مانند به‌کارگیری دیدگاه تطبیقی-تاریخی و تمرکز بر ویژگی‌های واژی-نحوی معرفی شد.
مهرداد نغزگوی کهن (عضو گروه زبانشناسی دانشگاه بوعلی سینا)
جمع همراهی و شباهت در تعدادی از زبان‌های ایرانی
در این سخنرانی این موارد شرح داده شد که جمع همراهی ناظر بر یک اسم (با مصداق انسانی) به همراه یک فرد یا چند فرد دیگر است. جمع شباهت نیز نشان‌دهندۀ یک اسم به همراه موارد مشابه است. هم جمع همراهی و هم جمع شباهت مجموعه‌هایی را می‌سازند که اعضای آن‌ها همگون نیستند و با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند. این نکته مهم جمع همراهی و شباهت را از جمع متعارف متمایز می‌سازد. در زبان‌های جهان جمع همراهی و شباهت با امکانات ترکیبی و تحلیلی مختلفی بیان می‌شوند. هدف ما در این مقاله بررسی این امکانات در منتخبی از زبان‌های ایرانی است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که در بعضی از زبان‌های ایرانی (مثل گونۀ فارسی همدانی یا لری بروجردی) دو روش وندگذاری و دوگان سازی بازتابی به‌صورت تکمیلی برای بیان جمع شباهت به کار گرفته می‌شود. نکتۀ مهم دیگر استفاده از بعضی از امکانات جمع شباهت برای بیان جمع همراهی در زبان‌های ایرانی است (مثل فارسی و سنه‌ای). این امکانات که در جمع شباهت برای مصداق‌های بی‌جان کاربرد دارد، وقتی با مصداق انسانی مورد استفاده قرار می‌گیرند ناظر بر جایگاه پایین‌تر اجتماعی مصداق انسانی در نظر گوینده هستند.
دکتر محمد راسخ‌مهند (دانشگاه بوعلی سینا)
داستان «را» در فارسی نو؛ تحلیل بر اساس نقشه‌های معنایی
این سخنرانی به وضعیت کنونی «را» و همین‌طور با نگاهی تاریخی به وضعیت آن در قرن‌های مختلف در زبان فارسی پرداخت. بعد از ارائه‌ی مثال‌های مختلف از نقش‌های معنایی «را» به وقوع و بسامد آن در دوره‌های مختلف و همین‌طور آثار به‌جامانده از این نقش‌های تاریخی در زبان فارسی نو پرداخته شد. این پژوهش روشن ساخت که نشانه «را» در زبان فارسی و در طول تاریخ، به تدریج به نشانگر مفعولی تبدیل شده و سایر نقش‌های معنایی خود را از دست‌داده است که برخی از این نقش‌ها به ندرت قابل مشاهده هستند.
دکتر راحله ایزدی‌فر (پژوهشگر سازمان مستندنگاری زبان‌های در معرض خطر)
میزان در خطر بودن زبان‌ها و گویش‌های ایرانی بر اساس معیارهای جهانی
در این سخنرانی به این موضوع پرداخته شد که در دهه‌های اخیر، در معرض خطر بودن زبان‌ها به یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی زبان شناسان تبدیل شده است. در فرایند در معرض خطر بودن، گویشوران برخی جوامع زبانی، کاربرد میراث زبانی اجدادشان را کنار گذاشته و شروع به استفاده از زبانی دیگر می‌کنند. در این ارائه پس از مقدمه‌ای کوتاه در مورد درخطر بودن زبان‌های جهان، به معرفی چارچوب یونسکو (2009) در اطلس زبان‌های در خطر جهان و سپس طبقه‌بندی زبان‌های در خطر جهان در وبگاه اثنولوگ پرداخته شد و در ادامه، به‌عنوان نمونه‌ای از زبان‌های ایرانی، وضعیت گروه زبانی «تاتی» در این طبقه‌بندی‌ها بررسی شد.
دکتر بهروز محمودی بختیاری (دانشگاه تهران)
تاریخچه نخستین انجمن زبانشناسی ایران به روایت اسناد
در این سخنرانی تاریخچه‌ای از مطالعات گویش‌شناسی در ایران مطرح شد. فعالیت‌های سازمان‌یافته ایرانیان در مورد مطالعات گویشی که شامل اقدامات دولتی، حضور دانشگاهیان و زبان‌شناسان، پژوهش‌های حرفه‌ای گویشی و حضور زبان‌شناسان داخلی و خارجی و «اطلس زبانشناسی» از بحث‌های بعدی در این سخنرانی بود.
فاطمه تباری (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
از فرهنگ‌ساز دیروز تا اطلس امروز: مرور بر فعالیت‌های گویش‌شناختی در ایران
در این گفتار به شرح مختصری از فعالیت‌های حوزه گویش که توسط نهادها و مراکز علمی و فرهنگی کشور از سال ۴۹ تا امروز صورت گرفته است، پرداخته شد. مراکزی چون فرهنگستان دوم و سوم، میراث فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. همچنین فعالیت‌های پراکنده گویشیِ منتشر شده در قالب کتاب، مقاله و پایان‌نامه با نگاهی آماری بررسی و مقایسه شد .
دکتر آتوسا رستم‌بیگ تفرشی (عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
فرایندها و ابزارها در مستندسازی زبان‌ها و گویش‌های در خطر
این سخنرانی به مستندسازی زبان یعنی ثبت و ضبط پایا و چندمنظوره‌ی یک زبان که مسلتزم مجموعه‌ای از ابزارها برای انجام فعالیت‌های مختلفی چون آوانگاری، حاشیه‌نویسی، آرشیو و انتشار آن‌ها است و همین‌طور استفاده از نرم‌افزارهای مورد استفاده در این حوزه، پرداخته است. این کار در به واکنش به بحران در حال رشد زبان‌های در خطر است. سپس به بحث زبان‌های درخطر و دلایل زوال زبان‌ها پرداخته شد؛ از این دلایل می‌توان به قدرت‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و گرایش نسل جوان‌تر به زبان‌های قدرتمندتر منطقه‌ای، ملی یا جهانی اشاره کرد. و در پایان به این نکته اشاره شد که زبان‌شناسان باید از بهترین و به‌روزترین روش‌ها در مستندسازی و توصیف دیجیتالی زبان استفاده کنند که تا حد زیادی نگهداری و حفظ آن‌ها را در دراز مدت افزایش می‌دهند.
دکتر شادی داوری (دانشگاه علوم پزشکی تهران)
هنر دستورنویسی برای گویش‌های ایرانی: بحثی در مقولات «ممکن» و «موجود»
این سخنرانی در واقع نقدی بود بر کتاب‌ها و مقالات منتشر شده با موضوع گویش‌های ایرانی. این سخنرانی با تمرکز بر مفهوم مقولات ممکن یا pre established که از سوی هسپلمت 2007 ارائه شده است، در پی پاسخ‌گویی به این سؤال پرداخت که چرا تا به امروز و با توجه به وسعت پژوهش‌هایی که در خصوص زبان‌ها و گویش‌های ایرانی به انجام رسیده است، مقوله‌ای دستوری شبیه evidentiality آیکهنوالد یا mirativity دلنسی، به دنیای زبانشناسی معرفی نشده است؟ در این سخنرانی به کندوکاو در شیوه‌ی نگارش، جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل مقولات نحوی در کتب دستوری که برای گویش‌های ایرانی به رشته تحریر درآمده است، به این نتیجه دست یافته شد که بسیاری از داده‌های زبان‌ها و گویش‌های ایرانی بر اساس لیست از پیش تعیین‌شده‌ای از مقولات ممکن که در زبان فارسی به‌عنوان زبان استاندارد وجود دارند، تحلیل و دستور این زبان‌ها بر این اساس نگاشته شده است.
دکتر ایفا شفایی (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
معرفی اطلس جهانی ساخت‌های زبانی(والس)
در این سخنرانی به معرفی و نقد اطلس جهانی ساخت‌های زبان (والس) پرداخته شد. والس اطلسی زبانی_رده‌شناختی است که در آن پراکندگی جغرافیایی ویژگی‌های ساختی زبان در مقیاسی جهانی بررسی شده است. در ادامه به معرفی انواع ویژگی‌ها و پارامترهای ساختی بررسی شده در والس، شیوه گزینش زبان‌ها، نام‌گذاری و کدگذاری آن‌ها پرداخته شد و نیز ملاحظات و محدودیت‌های مرتبط با هر یک از موارد فوق بررسی شد.
مهدی عبدی ویشکایی (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
معرفی مشخصه‌های واج‌شناختی اطلس جهانی ساخت‌های زبان (والس)
در این سخنرانی به معرفی ویژگی‌های واج‌شناختی برای طبقه‌بندی زبان‌ها در اطلس جهانی والس پرداخته شد و گزیده‌ای از این ویژگی‌ها را معرفی شد و سپس مثال‌هایی از زبان‌های مختلف جهان آورده شد. سپس وضعیت زبان فارسی طبق چارچوب معرفی‌شده، مورد بررسی قرار گرفت. برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از فهرست صامت‌ها، مصوت‌ها، نسبت صامت-مصوتی، وجود یا عدم وجود برخی واج‌ها در زبان‌های مختلف، وضعیت نظام هجایی و امثال آن. هر کدام از این ویژگی‌ها معرفی شد و سپس دسته‌بندی‌های والس با توجه به این ویژگی‌ها آورده شد، و در نهایت جایگاه زبان فارسی در هر یک از این دسته‌بندی‌ها مشخص شد. از آنجا که روش گردآوری داده‌ها در والس استفاده از کتاب‌های دستور مختلف بود، در این ارائه نیز از اطلاعات موجود در کتاب‌های دستور زبان فارسی برای گردآوری داده‌های مورد بحث استفاده شد.
نظر شما :