گزارش نشست «تجربه‌ی روابط عمومی‌های دانشگاهی در مواجهه با کرونا»

گزارش نشست «تجربه‌ی روابط عمومی‌های دانشگاهی در مواجهه با کرونا»

پژوهشکده‌ی «مطالعات فرهنگی، ارتباطات و تحقیقات اسناد فرهنگی آسیا» روز چهارشنبه 19 خرداد 1400 میزبان نشست «تجربه‌ی روابط عمومی‌های دانشگاهی در مواجهه با کرونا» بود. سخنرانان این نشست دکتر علیرضا عبداللهی‌نژاد (عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و مدیر کل سابق روابط عمومی وزارت علوم)، و دکتر عباس قنبری باغستان (عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و مدیر کل روابط عمومی دانشگاه تهران) بودند. دبیری این نشست را نیز دکتر زهرا اجاق، رئیس این پژوهشکده برعهده داشت.
دکتر اجاق در ابتدای نشست روابط عمومی را هم‌چون بخشی از فرایند مدیریت و تصمیم‌سازی در هر سازمانی تعریف کرد و گفت: چالش رویکرد غیرتخصصی به کارکنان روابط عمومی و نقش آن در سازمان موجب رواج بدفهمی از آن شده و در عین حال جامعه را از کارکرد مفیدی که روابط عمومی حرفه‌ای می‌تواند داشته باشد، محروم کرده است. او توضیح داد که این نشست در نوع خود جدید محسوب می‌شود، زیرا هدف‌مان درک تجربه‌ی زیسته و عملی افرادی است که در سطح بالا در دو نهاد علمی در ایام بحران‌زده کووید19 ایفای نقش کرده‌اند.

در ادامه، دکتر ‌عبداللهی‌نژاد نیز ضمن تأیید دو چالش کمبود نیروی متخصص و سوء تعبیر مدیریت کلان درباره‌ی نقش روابط عمومی توضیح داد: روابط عمومی برای مدیریت بحران در سه مرحله پیش‌بینی، آموزش و برنامه‌ریزی، مدیریت و کنترل باید ایفای نقش کند. با توجه به جدید و ‌ودن همه‌گیری کووید19، روابط عمومی بدون مقدمه به درون مرحله‌ی سوم انداخته شد. بر اساس توضیح او، روابط عمومی وزارت علوم برای ایفای مناسب و مؤثر این نقش یعنی مدیریت و کنترل، سه نقش اطلاع‌رسانی و اطلاع‌یابی، تبلیغات و فرهنگ‌سازی، افکارسنجی و مدیریت افکار عمومی را در برنامه‌ریزی خود قرار داد. مدیر کل روابط عمومی عضو ثابت و دارای حق رأی «شورای سلامت» وزارت علوم بود و در فرایند تصمیم‌سازی نقش داشت. این حضور موجب اطلاع‌یابی مناسب و دقیق هم شد که از تصمیمات وزارتخانه مطلع شود، ضمن این که بر آن‌ها تأثیر  نیز بگذارد. در دپارتمان روابط عمومی نیز کارگروه‌هایی تشکیل شد تا این تصمیمات از طریق بسترها و مجراهای مختلف در قالب‌های گوناگون به اطلاع مخاطبان برسد. در این کارگروه اسناد و بخشنامه‌ها تنظیم می‌شد. دو بحث اصلی این کارگروه عبارت بود از: (1) اولویت دادن به مقوله‌ی سلامت جسمی و حفظ سلامت بهداشت و روان دانشجویان، کارکنان و اعضای هیأت علمی و (2) استفاده از روش آموزش جایگزین و مکمل.
‌عبداللهی‌نژاد به تغییر پارادایم در حوزه‌ی آموزش عالی اشاره کرد که به سرعت اتفاق افتاد و با تشکیل «ستاد سلامت» به‌عنوان مرجع اصلی وزارتخانه، کارگروهی هم با عنوان «آموزش عالی الکترونیکی» با شعار یادگیری الکترونیکی همه وقت، همه جا، برای همه ایجاد شد.  یکپارچه‌سازی آموزش الکترونیک در این کارگروه توسط روابط عمومی طرح شد و دانشگاه‌هایی که امکانات اندکی داشتند از ظرفیت‌های سایر دانشگاه‌ها استفاده کردند.
مدیر کل سابق روابط عمومی وزارت علوم ادامه داد: با در نظر داشتن ریزش سرمایه‌ی اجتماعی به‌ویژه جامعه‌ی نخبگانی به نهادهای رسمی و کاهش اعتماد عمومی به نهاد دانشگاه، باید طوری فعالیت می‌کردیم که روحیه‌ی امید، خودباوری و اعتمادآفرینی  در میان این گروه‌ها ایجاد شود. لذا با برگزاری نشست‌های متعدد با صاحب‌نظران و استادان، تصمیم گرفتیم دستورالعمل‌هایی را برای کار روابط عمومی در تمام دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها و سایر بخش‌های وابسته تهیه و ارسال کنیم و هم‌چنین از طریق شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های رسمی با گروه‌های مختلف ارتباط برقرار شد.
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به تلاش روابط عمومی وزارت علوم برای رویدادسازی هم اشاره کرد و گفت: هدف این بود که با حضور وزیر علوم در پژوهشگاه‌ها یا پارک‌های علم و فناوری که در راستای حل بحران کرونا فعالیت دارند، توجه رسانه‌ها به رویداد و توجه عموم به تلاش عرصه‌ی علم برای غلبه بر بحران جلب شود. درواقع، ما سعی کردیم که با رسانه‌ها به‌عنوان بازوی کمکی همکاری کنیم. در حوزه‌ی درون‌سازمانی نیز با توجه به حاکم شدن فضای ترس و شایعات در بین کارکنان وزارتخانه، در روابط عمومی به مدیریت ترس اقدام کردیم.
دکتر ‌عبداللهی‌نژاد در پایان و در جمع‌بندی سخنانش گفت: با تقلیل فعالیت روابط عمومی در نهادهای دانشگاهی به صرف اطلاع‌رسانی، به بیراهه رفتن است. روابط عمومی باید در فرایند تصمیم‌گیری حضور مستمر و مستقیم داشته و صاحب رأی باشد. مسئولان روابط عمومی در جایگاه مشاوران رؤسا باید دعوت شوند و در فرایندها حضور داشته باشند و به فرایندها شکل دهند. روابط عمومی‌ها باید در کنار ‌اطلاع‌رسانی به اطلاع‌یابی و پایش مشغول شوند و به‌ویژه در شرایط بحران که فضا برای تشکیل و انتشار شایعات مساعد است، برای مقابله با شایعات به منبع دست اول تبدیل شوند.

در ادامه‌ی این نشست مجازی دکتر قنبری باغستان گفت: برای فهم چالش‌های ارتباطی ایجاد شده در دوران شیوع کرونا، باید از نظریات و مفاهیم پیشرفته‌ی موجود در حوزه‌ی مطالعاتی و پژوهشی رشته‌ی ارتباطات استفاده کنیم. از منظر ارتباطی و رسانه‌ای، جهان چند دهه است که دچار تحولات زیادی شده و در صورت درک و فهم به‌موقع، زودهنگام و استفاده عملی از آن‌ها، در ایام کرونا با چالش‌های کمتری مواجه می‌شدیم.
وی با اشاره به مفاهیمی چون «دهکده‌ی جهانی»، «جامعه‌ی اطلاعاتی»، «جامعه‌ی شبکه‌ای»، «رسانه‌های اجتماعی» و... در حوزه‌ی ارتباطات که بیش از شش دهه است در مورد آن‌ها نظرورزی می‌شود، گفت: این موارد به صورت کاربردی و عملیاتی، دلالت‌های بسیار مهمی برای روابط عمومی داشته‌اند، اما متأسفانه مورد غفلت واقع شده بودند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با اشاره کارکرد رایج و سنتی روابط عمومی‌ها در «سازمان‌ها»، به معنای عام آن، عنوان کرد: روابط عمومی سازمان‌ها و نهادها از نقش کنش‌گر «قوی» و «بازیگر اصلی» سابق خارج شده و به یک «کنش‌گر عادی»، در کنار بیشمار کنش‌گر دیگر، تقلیل پیدا کرده است. روابط عمومی‌ها با کرونا یا بدون کرونا، باید وضعیت ارتباطی جدید را بپذیرند و براساس آن برای آینده‌ی فعالیت‌هایشان برنامه‌ریزی کنند. در حال حاضر و با وجود فیلترینگ، کشور در حدود 40 تا 45 میلیون کاربر در تلگرام، حدود 40 میلیون کاربر در اینستاگرام، حدود 35 میلیون نفر در واتساپ و بیش از 2 میلیون نفر کاربر فعال در توئیتر حضور دارد.  این میزان نفوذ اینترنت و حضور کاربران ایرانی در فضای مجازی برای سازمان‌ها به این معناست که برخلاف گذشته، روابط عمومی‌ها نه در ارتباطات حضوری و فیزیکی سابق و نه در رسانه‌ها و روزنامه‌های سنتی، بلکه باید در جای دیگری به دنبال مخاطبان باشند. اتفاقی که هم‌زمان با وقوع کرونا افتاد، این بود که این تحولات محسوس‌تر و ملموس‌تر شد و به‌نوعی گذار به آن و پذیرش آن اجتناب‌ناپذیر شود. ضمن آن‌که در این گذار، بسیاری نیز به مزایا و فواید فضای مجازی و ظرفیت‌های آن در توسعه‌ی فعالیت‌ها نیز پی بردند.
مدیرکل روابط عمومی دانشگاه تهران با بیان این‌که با شیوع کرونا، هم‌چنین نمایش و حضور حلقه‌های ابتدایی اکوسیستم دانشگاهی بیش از پیش کم‌رنگ شد، خاطرنشان کرد: پیش از شیوع کرونا برخی از حلقه‌های ابتدایی اکوسیستم‌های دانشگاهی توسط رسانه‌ها پوشش داده می‌شد. به‌طور مثال، در گذشته استادان، محققان و کنش‌گران علمی و دانشگاهی جلوه‌‌هایی از پویایی و شکوفایی دانشگاه‌ها را از طریق مصاحبه یا گفت‌وگو با خبرنگاران به جامعه نشان می‌دادند، اما با شیوع پاندمی کرونا رسانه‌های رسمی  و سنتی نیز تحت تأثیر  قرار گرفته و اختلالات ارتباطی موجود در جامعه، برای حلقه‌های اولیه‌ی اکوسیستم دوچندان شد. به‌همین دلیل شاهد افت و حضور بسیار کم‌رنگ حلقه‌های ابتدایی اکوسیستم دانشگاهی در جامعه بودیم که این امر آسیب‌هایی برای دانشگاه‌ها از منظر سرمایه‌ی اجتماعی و ... به دنبال داشت.
دکتر قنبری باغستان در خاتمه‌ی سخنانش با اشاره به تجربه‌ی روابط عمومی دانشگاه تهران در شرایط کرونا عنوان کرد: دانشگاه تهران به‌دلیل برنامه‌هایی که از سال‌ها قبل برای گذار دیجیتال تدارک دیده بود، تجربه‌ی موفقی در این زمینه داشت و از همان ابتدای شیوع پاندمی، عمده فعالیت‌ها و برنامه‌های خود را در بستر دیجیتال به پیش برد.  در حوزه‌ی روابط عمومی و ‌اطلاع‌رسانی نیز ما در دانشگاه تهران نگاهی همه‌جانبه به عامه‌ی مردم و علاقه‌مندان به دانشگاه داشته‌ایم و تلاش شده که در شرایط پاندمی، اختلالی در ماهیت ارتباط با هیچ یک از ذی‌نفعان ایجاد نشود.