گزارش «نقد و بررسی مجموعه‌ی اسلام ایرانی»

نشست هفتگی شهر کتاب با همکاری گروه فلسفه‌ی شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی پژوهشگاه، در روز سه‌شنبه ۲۵ شهریور 1399 ، به نقد و بررسی مجموعه‌ی اسلام ایرانی اختصاص یافت. این جلسه با حضور دکتر شهین اعوانی، دکتر علی مرادخانی، دکتر حسین هوشنگی و دکتر ان‌شاءالله رحمتی به‌صورت مجازی برگزار شد.
در ابتدای جلسه، علی‌اصغر محمدخانی به بیان مقدماتی در مورد محتوای جلسه و مجموعه‌ی اسلام ایرانی پرداخت. سپس دکتر رحمتی، مترجم این مجموعه، توجه به دو کتاب ابن‌سینا و تمثیل عرفانی و تخیل خلاق در عرفان ابن عربی را به عنوان مکملِ مجموعه‌ی اسلام ایرانی در فهم «کربن» کمک‌‌کننده دانست. دکتر رحمتی مجموعه‌ی اسلامِ ایرانیِ کربن را از مهم‌‌ترین تألیفاتی دانست که در دوران معاصر نوشته شده است و می‌‌تواند ما را در تأمل در باب فرهنگ‌‌مان یاری کند. یکی از این یاری‌‌رسانی‌‌ها ابداع مفاهیمی است که تأمل فلسفی و نظری در باب فرهنگِ اسلام ایرانی را تسهیل می‌‌کند، مانند غربت آگاهی تشیع، افلاطونیان پارس، حماسه پهلوانی و عرفانی، پدیدارشناسی عشق عفیف، پدیدارشناسی وجودِ معطوف به آن سوی مرگ، اخلاق فتوت و... . دکتر رحمتی از خلال مرور مفاهیم اساسی یادشده کل مجموعه اسلام ایرانی را به شکل اجمالی مرور کرد.
در ادامه، دکتر شهین اعوانی ترجمه این مجموعه به زبان فارسی را مایه‌ی خوشحالی دانست، مخصوصاً  از این جهت که این مجموعه آن چنان فنی و تخصصی است که به کمتر زبانی ترجمه شده است. سخنان دکتر اعوانی بیشتر پیرامون جلد دوم این مجموعه بود. او فهم کربن را بدون فراهم آوردن برخی مقدمات دشوار دانست. بنابراین مترجم را از آن جهت‌که هم خودش مقدمات فهم کربن را گذرانده و هم در ترجمه‌‌های دیگرش این امکان را برای خواننده فارسی‌‌زبان فراهم کرده است، ستود. او رویکرد مترجم به کربن را آکادمیک و در عین حال هم‌دلانه توصیف کرد و یکی از فواید آشنایی نسل جوان با کربن را در تصحیح پاره-ای از مفاهیم فلسفه‌ی غرب مانند هرمنوتیک، دانست که به‌شکل نادرست در کشور ما معرفی شده است.
دکتر حسین هوشنگی سومین سخنران این جلسه بود که با تمرکز بر جلد چهارم و پنجم ترجمه‌ی این اثر، به‌شکلی انتقادی به این مجموعه و مؤلف آن پرداخت. او پروژه‌ی کربن را چه در غرب و چه در ایران ناموفق دانست و گفت که ما امروزه مکتب کربنی نداریم. او علت این عدم موفقیت را همان چیزی دانست که کربن بیش از همه آن را مورد نقد قرار می‌‌داد یعنی عوامل اجتماعی-سیاسی. دکتر هوشنگی، کربن را یکی از افراد پرشماری دانست که پس از بحران‌‌های نیمه‌ی اول قرن بیستم تلاشی برای برون‌رفت از آن بحران‌‌ها کردند اما پس از گذر زمان نوشته‌‌ها و راه‌‌حل‌‌های‌‌شان مورد اقبال قرار نگرفت. وی دکتر هوشنگی مترجم اثر را صرفاً مترجم ندانست و گفت: مقدمه‌‌های مفصل دکتر رحمتی این ظرفیت را دارد که در قالب یک کتاب جمع‌‌آوری شود و یکی از بهترین مدخل‌‌های ورود به اندیشه‌ی کربن باشد.
در پایان این نشست مجازی، دکتر علی مرادخانی به نسبت کربن با وضعیت اندیشه‌ی ما ایرانیان پرداخت. او کربن را متفکری غیر قابل چشم‌‌پوشی دانست که فهم اندیشه‌ی برخی از مهم‌‌ترین متفکران ایرانی معاصر از جمله شایگان، داوری، طباطبایی و نصر، بدون توجه به کربن میسر نیست. دکتر مرادخانی کربن را یک متفکر امروزی و نه سنتی دانست که مسئله اصلی‌‌اش مانند بسیاری از هم‌‌نسلان اروپایی وی بحران تجدد بود. او هنر کربن را در ایجاد تعادل بین اندیشه‌ی شرق و اندیشه‌ی غرب در پاسخ به مسئله‌ی یادشده دانست. او وضعیت فعلی ما ایرانیان را در تفکر فلسفی غیر متعادل (کفه شرقی سنگین‌‌تر) توصیف کرد.
دکتر مرادخانی در خاتمه‌ی سخنانش یادآور شد: مهم‌‌ترین درسی که ما ایرانیان می‌‌توانیم از کربن بگیریم را توجه به این تعادل در اندیشه‌‌ورزی و سنگین‌‌تر کردن کفه‌ی تفکر غربی برای رسیدن به تعادل در اندیشه دانست.