گزارش رونمایی از جدیدترین آثار منتشر شده در طرح جامع اعتلای علوم انسانی

گزارش رونمایی از جدیدترین آثار منتشر شده در طرح جامع اعتلای علوم انسانی معطوف به پیشرفت کشور
در مراسم اختتامیه‌ی هفته‌ی پژوهش سال 1399

در بخشی از مراسم اختتامیه هفته‌ی پژوهش سال 1399 که در تاریخ دوشنبه 24 آذر ماه 1399 به‌صورت حضوری-مجازی با حضور دکتر حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه، دکتر علیرضا ملایی توانی، معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی، دکتر مریم عاملی‌رضایی، مدیر پژوهشی و دبیر ستاد هفته‌ی پژوهش پژوهشگاه و همچنین با حضور مجازی دکتر یحیی فوزی، جانشین رئیس پژوهشگاه در طرح جامع اعتلای علوم انسانی در تالار اندیشه پژوهشگاه برگزار شد، تعدادی از جدیدترین آثار طرح جامع اعتلای علوم انسانی معطوف به پیشرفت کشور رونمایی شد.
مناسب به نظر می رسد پیش از معرفی این کتاب‌های رونمایی شده به اختصار طرح جامع اعتلاء معرفی شود: این طرح کلان ملی، شامل مجموعه طرح‌های پژوهشیِ مبنایی، راهبردی، کاربردی، مسئله‌مدار و چالش‌محور است که با جهت‌گیری بومی‌گرایانه و منطبق با ارزش‌های دینی و فرهنگی ایرانی، به صورت روش‌مند و معطوف به پیشرفت کشور انجام می‌شود.
طرح جامع اعتلاء در مسیر عملیاتی کردن راهبردها و سیاست‌های برنام‌ی راهبردی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (مصوب سال 1393) و تحقق مصوبه و مأموریت ویژه‌ی هیات امناء پژوهشگاه (مصوب سال 1394) طراحی و پس از انجام فاز مطالعاتی و تدوین فاز صفر در سال 1395 با حمایت مالی اولیه‌ی سازمان برنامه و بودجه کشور آغاز شد. فاز اجرایی طرح ها از سال 1396 با حمایت‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، شروع شد. این طرح با مشارکت مستقیم بیش از 100 نفر از متخصصان و اعضای هیأت علمی مؤسسات آموزش عالی اعم از دانشگاه ها، پژوهشگاه، پژوهشکده‌ها و.. مرتبط با حوزه‌ی علوم انسانی کشور در حال انجام است. از ابتدای انجام طرح ها، تا تاریخ آذر ماه 1399 بیش از 60 طرح در ذیل این کلان طرح در مرحله اجرا قرار گرفتند.
مروری اجمالی بر آمار و اطلاعات دقیق طرح جامع اعتلاء نشان می‌دهد که از 55 طرح اجرایی شده، تعداد 35 طرح انجام یافته که از این تعداد 8 طرح منتشر شده است و بیش از 10 طرح دیگر نیز در مراحل نهایی انتشار تا پایان سال 1399 قرار دارند. همچنین تا پیش از پایان سال، تعداد 6 طرح جدید نیز در طرح جامع اعتلاء آغاز به کار خواهند کرد.
در کنار این کتاب ها به‌عنوان یکی از خروجی‌های اصلی طرح جامع اعتلاء، بیش از 27 عنوان «مقاله‌ی علمی پژوهشی» (مستخرج از طرح ها) و همچنین 22 عنوان «گزارش راهبردی» و «توصیه‌های سیاستی» (مستخرج و یا مستقل از طرح‌ها) انتشار یافته است، که اسامی و مشخصات کامل این موارد در سایت پژوهشگاه، بخش مربوط به طرح جامع اعتلاء موجود است.
از جمله اهداف طرح جامع اعتلاء «تقویت شبکه‌ی نخبگانی علوم انسانی کشور» در پژوهشگاه محسوب می شود که در این زمینه نیز با مشارکت و همراهی بیش از 300 نفر از متخصصان، صاحب‌نظران، پژوهشگران و اعضای هیأت علمی از سراسر کشور گام‌های موثری برداشته شده است. در 60 طرح مورد اشاره، بیش از 55 درصد از مجریان، مشاوران و یا همکاران اصلی طرح‌ها و ... در خارج از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی فعالیت دارند. از آن‌جایی‌که هر یک از طرح‌ها از زمان بررسی طرح‌نامه، تصویب، اجرا، تا مرحله‌ی انجام‌یافتگی، پایان و چاپ نهایی، همراهی به‌طور متوسط 8 صاحب‌نظر برای نظارت و داوری را نیاز دارد، آمار اعضای همراه و فعال در این نقش‌ها، بیش از 70% خارج از پژوهشگاه بوده است، که نمایان‌گر اقبال مناسب و همراهی جامعه‌ی علمی سراسر کشور با این طرح و پژوهشگاه است.  
 
در ادامه 5 کتاب تازه انتشار یافته در طرح جامع اعتلاء که در این مراسم رونمایی شدند معرفی می‌شوند. شایان ذکر است تعدادی از این آثار سال گذشته به‌صورت گزارش طرح و در شمارگان محدود منتشر شده بودند.

1- کتاب «اخلاق در زندگی کنونی و شرایط اخلاقیِ پیشرفت و اعتلای علوم انسانی» نوشته: استاد دکتر رضا داوری‌اردکانی؛ در 417 صفحه و با شمارگان 500 نسخه منتشر و رونمایی شد.
این طرح حاصل نوشتار استاد ممتاز فلسفه‌ی دانشگاه تهران و رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران است که در طی سال‌های 1397 و 98 به انجام رسید. حضرت آیت‌الله دکتر مصطفی محقق‌داماد، مسئولیت نظارت این طرح را عهده‌دار بودند.  
از زمانِ شکل‌گیری تمدن و اجتماع بشری، «زیست اخلاقی» به مسئله‌ای جدی و پرمناقشه بدل شده است. این پرسش که کدام «عمل» از حیث اخلاقی رذیلت است و کدام فضیلت؟ همواره فکر و ذهن آدمیان را به خود مشغول داشته و مباحث گسترده‌ای را رقم زده است. اما در جهان امروز با فروپاشی بسیاری از پیش‌فرض‌‌ها و اسطوره‌های برسازنده‌ی مبانی اخلاق، این مسئله اهمیتی مضاعف یافته است که مبانی اخلاق و شروط کشف و تحقق آن چیست؟ در همین‌راستا در این اثر موضوعِ اخلاق در زندگی کنونی و شرایط اخلاقی پیشرفت و اعتلای علوم انسانی مورد بررسی قرار گرفته است. این کتاب بیش از آن‌که یک پژوهش متعارف دانشگاهی باشد، نظریه‌پردازی یک اندیشمند اصیل و بسیار مجرّب است. البته استاد داوری‌اردکانی در این راه خود را به شیوه‌های نگارش آکادمیک و قواعد دست‌وپاگیر مقاله‌نویسی و ارجاع‌دهی محدود نکرده و کوشیده است تا یافته‌هایش را به شیوایی تبیین کند. این اثر از آن رو اصیل به شمار می‌آید که از مواجهه‌ی ناب ذهن یک متفکر معاصر با معنا و کارکرد اخلاق در جهان امروز و امکانات آن برای پیشرفت فرهنگ و علوم برخاسته است.
بخش اول کتاب به صورت‌بندیِ بحران اخلاقی معاصر اختصاص داده شده. بخش دوم به‌‌اجمال به مقوله‌ی اخلاق در تاریخ ایران و بخش سوم به ریشه‌های شکل‌گیری وضعیتِ فعلی اخلاق پرداخته است. با تکیه بر این سه بخش است که کتاب در نهایت، در بخش چهارم تحلیلی چند جانبه از نسبت تاریخی علم و اخلاق ارائه می‌دهد.

2- کتاب «علوم انسانی و مسئله‌ی تأثیر اجتماعی» نوشته: دکتر مقصود فراستخواه، در 371 صفحه و با شمارگان 500 نسخه منتشر و رونمایی شد.   
این طرح حاصل نوشتار استاد مطالعات اجتماعی و جامعه شناسی، متخصص در برنامه‌ریزی توسعه‌ی آموزش عالی و هیأت علمی مؤسسه‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی است. طرح با عنوان «نقش برنامه‌های آموزشی و پژوهشی علوم انسانی دانشگاه‌ها در پیشرفت و توسعه‌ی جامعه ایران» از نخستین طرح‌های انجام یافته در طرح جامع اعتلای علوم انسانی است که در نیمه‌ی دوم سال 1396 آغاز و در اوایل سال 1398 به‌انجام رسید. هادی خانیکی، مسئولیت نظارت این طرح را عهده‌دار بودند.  
مجری این طرح به‌دنبال پاسخی برای این پرسش بنیادین است که: تأثیر اجتماعی دانشمندان علوم انسانی در ایران کجا و چگونه است؟ به‌نظر وی فرایند کنونی و رصد علم در ایران نمی‌تواند همه‌ی کارکردهای علوم انسانی، به‌ویژه سودمندی‌های ضمنی و نهفته‌ی این شاخه از درخت دانش را باز بنمایاند. علوم انسانی بخشی از یک رخداد اجتماعی در ایران بود. نخستین آموزش‌دهندگان علوم انسانی جدید در پی تحقق امری مهم و دگرسان بودند. مروری در مقاله‌های حوزه‌ی علوم انسانی از «اختر» تا «بخارا» طی هشت نسل علوم انسانی نو پدید، به این مدعا صحّه می‌نهد. معرفت‌های سنتی در ایران کم‌رمق و بحث‌انگیز شده بود. علوم انسانی جدید توانست با تفسیر و تغییر فرماسیون قدرت، به کردار گفتمانی بیانجامد و به معرفتی جدی بدل شود.
از جمله محورهای اصلی و مسئله‌های کلان درنظر گرفته‌شده در طرح جامع اعتلای علوم انسانی، انجام مجموعه طرح‌هایی در ذیل مسئله: «نسبت بین تحصیل، مهارت و اشتغال دانش‌آموختگان علوم انسانی در ایران» است. در ذیل این مسئله و به تفکیک رشته‌های علوم انسانی بیش از 12 طرح تعریف و به مرحله‌ی اجرا درآمده است. از میان این طرح ها، دو مورد زودتر از دیگر طرح‌ها به انجام رسیده و منتشر شدند، که در ادامه معرفی می‌شوند.

3-  کتاب «علم تربیت در ایران؛ بازخوانی انتقادی نود سال آموزش علوم تربیتی در کشور» نوشته: دکتر سیدروح‌الله شهابی، در 308 صفحه و با شمارگان 500 نسخه است.
این طرح حاصل نوشتار استادیار پژوهشی، گروه روان‌شناسی، پژوهشکده‌ی اخلاق و تربیت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و متخصص در روان‌شناسی تربیتی است که در نیمه دوم سال 1396 آغاز و در اوایل سال 1398 به انجام رسید. دکتر محمدرضا بهرنگی، مسئولیت نظارت این طرح را عهده دار بودند.  
به اعتقاد مؤلف، نزدیک به یک‌صد سال از آموزش علوم تربیتی در ایران می‌گذرد، تحولی که برآمده از تغییرات گسترده طی سال‌های پیش از آن در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و اندیش‌ورزی مانند: گرایش به نوخواهی، تأسیس دارالفنون، اعزام محصل به خارج و مشروطیت بود. علوم تربیتی به عنوان یک رشته‌ی دانشگاهی بر بستر چنین تحولاتی شکل گرفت و پس از آن متأثر از تحولات مهم دیگری مانند انقلاب اسلامی و رویدادهای پسینی آن، توسعه پیدا کرد. امروزه، از تلاش برای تغییر مبانی معرفتی، به‌عنوان یک ویژگی مهم و از ضرورت آموزش شایستگی‌محور با هدف اشتغال فارغ‌التحصیلان این رشته به‌عنوان یک نیاز مهم می‌توان سخن گفت.

4-  کتاب «نگاهی انتقادی به علوم اجتماعی درایران؛ آموزش، مهارت و اشتغال» نوشته: دکتر محمدسالار کسرایی، و دکتر آتنا غلام نیارمی، در 361 صفحه و با شمارگان 500 نسخه است.
این طرح حاصل نوشتار دکتر محمدسالار کسرایی، دانشیار پژوهشی، پژوهشکده‌ی مطالعات اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و متخصص در جامعه‌شناسی سیاسی ایران و همکار وی دکتر آتنا غلام نیارمی، پژوهشگر حوزه‌ی مطالعات اجتماعی و جامعه‌شناسی ایران معاصر است که در نیمه‌ی دوم سال 1396 آغاز و در اوایل سال 1398 به‎انجام رسید. دکتر سعید معیدفر، مسئولیت نظارت این طرح را عهده‌دار بودند.  
این اثر به بررسی انتقادی نسبت بین سه‎مؤلفه‌ی اساسی آموزش، مهارت افزایی و اشتغال دانش‌آموختگان رشته‌ی علوم اجتماعی و گرایش‌های زیرمجموعه آن در جامعه‌ی ایران با محوریت برنامه‌های آموزشی این رشته در روندی تاریخی پرداخته و برنامه‌های آموزشی این رشته‌ی دانشگاهی و گرایش‌های آن را از آغاز تأسیس رشته تا سال ۱۳۹۵ مورد واکاوی قرار داده است. هدف اصلی از نگارش این اثر دستیابی به شناخت تاریخی، معرفتی و هستی شناسانه، درباره‌ی روند و وضعیت رشته‌ی علوم اجتماعی در ایران است. از دیگر اهداف این کتاب می‌توان به بررسی تحولات و شناخت آسیب‌ها، موانع و چالش‌های فراروی علوم اجتماعی و همچنین کارکردهای این علم در جامعه‌ی ایران اشاره کرد. این اثر به سیاست‌گذاران و تصمیم‌سازان نظام دانشگاهی کشور کمک خواهد کرد تا وضعیت موجود علوم اجتماعی را به سوی وضعیت مطلوب سوق دهند. از یافته‌های این کتاب می‌توان در تدوین برنامه‌ریزی‌های کلان آموزشی برای رشته‌ی علوم اجتماعی و پیشرفت آن و همچنین دستیابی به کارکردهای این رشته و انطباق آن با نیازهای آموزشی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور بهره گرفت.

5- کتاب «پیش درآمدی بر مسئله شناسی علوم اجتماعی در ایران» نوشته: دکتر سید محمدرضا امیری طهرانی، در 152 صفحه و با شمارگان 500 نسخه منتشر و رونمایی شد.
این طرح حاصل نوشتار استادیار پژوهشی، پژوهشکده اقتصاد و مدیریت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و متخصص در فلسفه‌ی علم و فناوری است که در ارتباط با ساختار اولیه‌ی طرح جامع اعتلاء و برآمده از موضوعات اولیه و مسائل بنیادینی که در طی جلسات و نشست‌های تخصصی اولیه طرح در طی سال‌های 1395 و 1396 مورد بررسی و تحلیل قرار می گرفتند، به‌رشته‌ی تحریر درآمده است. استاد دکتر مهدی معین‌زاده، مسئولیت نظارت این طرح را عهده‌دار بودند.  
این طرح به عنوان پیش‌درآمدی بر مسئله‌شناسی علوم اجتماعی در ایران بر آن است که پیشنهادهایی برای چارچوب و منطق صورت‌بندی مسائل علوم انسانی و اجتماعی در ایران ارائه کند. بدین‌منظور چالش‌های فراروی علوم انسانی و اجتماعی در ایران را از سه دریچه بررسی می‌کند. مردم، دانشگاهیان و مدیران. بررسی چالش‌ها بر سه انگاره استوار است: نخست خاستگاه علوم انسانی و اجتماعی رایج در دانشگاه‌های ایران و غرب است. دوم، این علوم از میان مکاتب، اندیشه‌ها و دیدگاه‌های متفاوت و متنوع غربی اقتباس شده است. سوم، این علوم در تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری برای حل مسائل انسانی و اجتماعی کشور به‌کار رفته است. روشن است چنان‌چه کاربست علوم انسانی و اجتماعی در حل مسائل کشور با هیچ چالشی روبرو نبود، هیچ نقدی متوجه سه انگاره یادشده نمی‌شد. اما چالش‌های فراروی علوم انسانی و اجتماعی در ایران چنین نقدی را ضرورت می بخشد. این کتاب در تلاش است بر پایه‌ی چنین نقدی، پرتوی بر مبانی فلسفی و معرفت‌شناسی مسائل علوم انسانی و اجتماعی در ایران بیاندازد.